Η Άννα πηγαίνει στην τρίτη τάξη. Η μαμά της, που είναι τριάντα πέντε χρόνων και υπάλληλος σε τράπεζα, μας εξιστορεί: «Ένα απόγευμα που γύρισα σπίτι πήγα στη δωμάτιο της κόρης μου. Εκτός από τα μαθήματα της επόμενης ημέρας άκουσα να βγαίνει από το στόμα της και η εξής απορία: "Mαμά, μήπως πρέπει να ξεκινήσω δίαιτα; Νομίζω ότι πρέπει να χάσω τρία με τέσσερα κιλά εδώ στην κοιλιά". Αυτό ήταν. Έμεινα άφωνη. Σε μια προσπάθεια να βρω την κατάλληλη απάντηση αναρωτήθηκα πώς είναι δυνατόν ένα μικρό παιδί να ανησυχεί για τα κιλά του. Και μάλιστα χωρίς λόγο». Βλέπετε πρόκειται για ένα ψηλό κορίτσι με απόλυτα φυσιολογικό βάρος. Πώς, λοιπόν, οι έννοιες «πολλαπλασιασμός», «δίαιτα» και «αντωνυμίες» μπερδεύτηκαν στο μυαλό του; Δύο Έλληνες ειδικοί μας λύνουν τις απορίες μας σε ό,τι αφορά αυτό το καινούριο φαινόμενο.
Τελευταία και στην Ελλάδα βλέπουμε μικρά κορίτσια μεταξύ οχτώ και εννέα ετών να έχουν εμμονή με το σώμα τους: προσέχουν τι τρώνε ή δεν φορούν ρούχα που, όπως λένε, τα παχαίνουν. Πού οφείλεται η διαρκώς αυξανόμενη εμφάνιση ανάλογων κρουσμάτων;
Για τον ψυχαναλυτή, οικογενειακό θεραπευτή Νίκο Σιδέρη, δρα του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και συγγραφέα του μπεστ σέλερ Τα Παιδιά δεν Θέλουν Ψυχολόγο, Γονείς Θέλουν (εκδ. Mεταίχμιο), «οι λόγοι είναι πολλοί: ατομικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί, ιστορικοί και πολιτισμικοί. Βέβαια τη μεγαλύτερη ευθύνη για το φαινόμενο αυτό έχει η δυτική κουλτούρα του καταναλωτικού ναρκισσισμού που κατευθύνει την εικόνα του σώματος. Ο βασικός μηχανισμός είναι η εξίσωση «ζωή = ανταγωνισμός = επιτυχία = εικόνα», δηλαδή, η μετατροπή της ύπαρξης σε ένα σύνολο εμπορεύσιμων εντυπώσεων». Ωστόσο το κύριο πρόβλημα αυτής της κουλτούρας είναι ότι δεν συναντάει σημαντικές κοινωνικές αντιστάσεις ούτε από την παρέα, αλλά ούτε και από το σχολείο ή την οικογένεια.
Οι γονείς έχουν μερίδιο ευθύνης; Υπάρχουν μαμάδες που είναι κάπως γεμάτες και φοβούνται μη γίνουν έτσι και οι κόρες τους;
Όπως τονίζει ο Στέλιος Παπαβέντσης, παιδίατρος, διπλωματούχος του Βασιλικού Κολλεγίου Παιδιατρικής της μεγάλης Βρετανίας και συγγραφέας του βιβλίου Προικισμένα μωρά, Εμπνευσμένοι Γονείς: Για μια Άλλη Προσχολική Διατροφή (εκδ. Πατάκη), «τα κορίτσια στις τάξεις του δημοτικού διαμορφώνουν μια εικόνα για το σώμα τους με βάση τα όσα ακούν γύρω τους, από τις συνομήλικές τους, την τηλεόραση, τα περιοδικά και φυσικά από το σπίτι. Συχνά είναι τα ψεύτικα πρότυπα της αποστεωμένης ομορφιάς των μοντέλων που, ήδη από αυτήν την ηλικία, επηρεάζουν ένα κορίτσι να διαμορφώσει μια μη αληθινή εικόνα για το σώμα της νιώθοντας την ανάγκη να γίνει πιο λεπτή, ένα προστάδιο της ψυχογενούς ανορεξίας. Όσον αφορά το περιβάλλον του σπιτιού, υπάρχουν σίγουρα περιπτώσεις στις οποίες το μικρό κορίτσι αντιγράφει μοντέλα συμπεριφοράς, ως προς το φαγητό και τη διαδικασία του τραπεζιού, που προέρχονται από τη μητέρα της. Πιο σπάνια κάποια παιδιά αντιδρούν στο γονεϊκό πρότυπο, αντιστέκονται στο πολύ φαγητό που κυριαρχεί στο οικογενειακό τραπέζι, πασχίζουν να αποφύγουν την παχυσαρκία της μαμάς τους και φτάνουν στο αντίθετο άκρο».
«Η κόρη μου, αν και είναι μόλις οχτώ ετών, μου ζητάει να πάμε μαζί σε διατροφολόγο για να της φτιάξει ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα διατροφής». Πώς αντιδράμε;
«Εάν ήδη υπάρχει πρόβλημα παχυσαρκίας στην οικογένεια, η επίσκεψη σε διατροφολόγο ίσως έχει κάποιο νόημα. Υπό την προϋπόθεση ότι ακόμα και τότε οι γονείς, οι συγγενείς, οι φίλοι και ο παιδίατρος θα μιλήσουν με το παιδί διερευνώντας αν πρόκειται για ορθολογική μέριμνα ή για πρώιμο σύμπτωμα μιας ευρύτερης ψυχικής δυσφορίας και τρωτότητας. Κι αν εκείνοι δεν καταφέρουν κάτι, το καλύτερο είναι να προσφύγουν σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας», εξηγεί ο κ. Σιδέρης.
«Η κόρη μου μουτρώνει κάθε φορά που κάθεται στο τραπέζι για να φάμε. Κοιτάζει το πιάτο της με μίσος και αρνείται να τελειώσει το φαγητό της». Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση;
Σίγουρα η πίεση δεν αποτελεί λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα, αφού, σύμφωνα με τον κ. Παπαβέντση, «οι γονείς πέφτουν συχνά στην παγίδα ενός φαύλου κύκλου αρνητικών σχολίων προς το παιδί. Είναι σημαντικό οι ίδιοι να αντιστρέψουν το αρνητικό κλίμα, να μετατρέψουν τη διαδικασία του τραπεζιού σε κοινωνική, ευχάριστη». Η επιμονή, η υπομονή και η παρουσία όλης της οικογένειας στο τραπέζι είναι αυτά που τελικά θα κερδίσουν το παιδί.
Υπάρχει λύση απέναντι σε τέτοιες περιπτώσεις; Τι συμβουλή έχετε να δώσετε σε μια οχτάχρονη με τέτοιου είδους ανησυχίες;
Ο κ. Σιδέρης επισημαίνει ότι «θα της συνιστούσα να μιλήσει πρώτα με κάποιους μεγάλους που εμπιστεύεται: γονείς, συγγενείς, οικογενειακούς φίλους, παιδίατρο, δάσκαλο… Για να δει τι πραγματικά την τρομάζει ή τι τη δελεάζει και την προσελκύει, έτσι ώστε να κακοποιεί την παιδικότητά της επιδιώκοντας απεγνωσμένα να αποκτήσει μια άλλη εικόνα όσον αφορά την εμφάνισή της. Κι αν με εκείνους δεν υπάρξει αποτέλεσμα, τότε μόνο να πάει σε ψυχαναλυτή ή κάποιον ειδικό».
Πότε πρέπει να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό;
Αν οι γονείς, το σχολείο, οι φίλοι και οι συγγενείς δεν κατορθώσουν να αντιστρέψουν την κατάσταση μέσα από το διάλογο, θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά τη βοήθεια κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Στέλιος Παπαβέντσης, «οι δίαιτες των κοριτσιών σε αυτή την ηλικία αποτελούν αυξανόμενο φαινόμενο. Χρειάζεται συζήτηση με το παιδί και τους γονείς, κλινική εξέταση και διαβεβαίωση ότι αναπτύσσεται κανονικά. Εάν το πρόβλημα αρχίσει να αποκτά σοβαρές διαστάσεις, συστήνεται η παρέμβαση ενός παιδοψυχολόγου-παιδοψυχίατρου για να προλάβουμε τη σοβαρότατη πάθηση της ψυχογενούς ανορεξίας».
ΒΟΧ
Και λίγοι… κανόνες
Όπως εξηγούν οι ειδικοί, ιδανική διατροφή δεν υπάρχει. Στην παιδική ηλικία χρειάζεται καλό φαγητό, χωρίς ωστόσο να γίνονται υπερβολές. Ο παιδίατρος Στέλιος Παπαβέντσης προτείνει:
– Να υπάρχει σπιτικό φαγητό και να τρώμε οικογενειακώς αν είναι δυνατόν.
– Να τονίζουμε τη διασκεδαστική, κοινωνική πλευρά του φαγητού βάζοντας το παιδί να συμμετέχει σε ένα τραπέζι με φίλους, σε ένα μπάρμπεκιου, συνοδεύοντάς το σε ένα ωραίο εστιατόριο.
– Δεν μιλάμε στο παιδί μας για θερμίδες και ποσότητες.
– Να ακούμε και να σεβόμαστε τις ιδιαιτερότητές του στο φαγητό και όχι ό,τι έχουμε στο μυαλό μας ή μας λένε οι άλλοι ότι πρέπει να τρώει.
– Να μην αφήνουμε να γίνεται το μεσημεριανό πεδίο μάχης και αρνητισμού.
– Να κάνουμε υπομονή σε φάσεις ιδιοτροπίας του παιδιού που είναι πολύ πιθανό να περάσουν.
