Όλα, μα όλα τα συναισθήματα που βιώνουμε από το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου είναι αποδεκτά. Το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη είναι ένα γεγονός που ξεπερνά τη λογική. Η οργή, ο πόνος, το μούδιασμα, ακόμα και η αμηχανία είναι όλα μια έκφραση του συλλογικού μας πένθους.
Πρέπει να νιώθω ενοχές ότι δεν ενημερώνομαι, αν θέλω να σταματήσω το doom scrolling;
Σε σύγκριση με άλλα τέτοια δυστυχήματα που έχουν τραυματίσει την κοινωνία μας κάποια χρόνια πριν, η σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη, έρχεται σε μία στιγμή που η πληροφορία μοιράζεται ακαριαία και η πρόσβαση σε αυτή είναι απρόσκοπτη. Σε μία στιγμή που τα social media παίζουν κομβικό ρόλο στην ενημέρωση, στην αποκλιμάκωση της οργής – καθώς ο καθένας έχει δικαίωμα να εκφράσει την οδύνη του για αυτό που συμβαίνει, είτε με λέξεις, είτε με εικόνες -, αλλά και στην εργαλειοποίηση των θυμάτων, στον λαϊκισμό, στην αναπαραγωγή γλαφυρών λεπτομερειών για το δυστύχημα που ικανοποιούν νοσηρά ένστικτα, καθόλα ανθρώπινα, αλλά νοσηρά. Ειδικότερα η εργαλειοποίηση των θυμάτων για κομματικούς σκοπούς, η οποία θα συνέβαινε ούτως ή άλλως σε αυτό διαρκές κλίμα πόλωσης που επικρατεί εδώ και μία 15ετία στην ελληνική κοινωνία, αυτή τη στιγμή, που βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο, “κάνει πάρτι”. Αυτή η φαινομενικά ανεξήγητη εμμονή που μας πιάνει να καταναλώσουμε κάθε τι κυκλοφορεί στο διαδίκτυο σχετικά με ένα τραγικό συμβάν που μας υπερβαίνει, παρά τον καταστροφικό αντίκτυπο που έχει στην ψυχική μας υγεία έχει όνομα: λέγεται doom scrolling και δύσκολα μπορεί κανείς να ξεφύγει από την παγίδα του.
Από προχθές, βλέπω τη θλίψη στα μάτια όποιου συναντώ. Ταυτόχρονα, όσες περισσότερες λεπτομέρειες βγαίνουν στο φως για το φοβερό αυτό δυστύχημα, η αγωνία που νιώθω για τους ανθρώπους που αγαπώ αυξάνεται. Παίρνω τηλέφωνα, στέλνω μηνύματα, προσπαθώ να βεβαιωθώ ότι όλοι είναι καλά κι ας μην είχαν καμία σχέση με τους επιβαίνοντες στα μοιραία τρένα. Όσο επιμένω να διαβάζω νεότερα για συμβάν, να βλέπω ειδήσεις και να ακούω ραδιοφωνικές εκπομπές με ρεπορτάζ για το θέμα, τόσο το σφίξιμο στο στομάχι επιμένει. Μάλιστα, ξυπνούν μνήμες από το Μάτι, τότε που αυτός ο κίτρινος ουρανός – που μάλλον κανείς μας δεν θα ξεχάσει πως έμοιαζε – η στάχτη και η μυρωδιά του καμένου και δεν σε άφηνε λεπτό να πάρεις το μυαλό σου από την ασύλληπτη φρίκη, δεν σου χαρίζονταν και σε έφερνε διαρκώς αντιμέτωπο με το παράλογο.
Αν λοιπόν όλα τα παραπάνω σε έχουν φθείρει ψυχικά, ενώ βρισκόμαστε μόλις στο δεύτερο 24ωρο των εξελίξεων, ίσως να έχεις ήδη σκεφτεί ότι έχει έρθει η ώρα να σταματήσεις να καταναλώνεις σχετική ειδησεογραφία, να προσπεράσεις ένα ακόμα Facebook status που αναλύει τον πολιτικό χαρακτήρα του δυστυχήματος και να κλείσεις τα μάτια μπροστά σε ένα ακόμα meme με πολιτικούς. Ταυτόχρονα όμως, ίσως να νιώθεις ενοχές. Πώς γίνεται να αποστρέψεις το βλέμμα σου από κάτι τόσο σημαντικό, να σταματήσεις να ενημερώνεσαι; Δεν πάει να πει, ότι “είσαι κοσμάρα”; Κι όμως, η διαρκής κατανάλωση ειδήσεων για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη εμπίπτει στην κατηγορία του doom scrolling και έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ψυχική σου υγεία, η οποία είναι πολύτιμη.
Γιατί δεν μπορώ να σταματήσω το doom scrolling;
Σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο και ερευνήτρια που ειδικεύεται στο τραύμα και στον συμπεριφορισμό Megan E. Johnson, “Το doomscrolling είναι ουσιαστικά μια τεχνική αποφυγής που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του άγχους, οπότε όταν είμαστε ευάλωτοι στο άγχος, το doom scrolling μπορεί να γίνει ένας ανθυγιεινός μηχανισμός αντιμετώπισης”, αναφέρει η Johnson εξηγόντας γιατί “κολλάμε” και δυσκολευόμαστε να απεμπλακούμε από τις δυσάρεστες ειδήσεις, ενώ σημειώνει πώς το τίμημα στην καθημερινότητά μας είναι βαρύ, “Το doom scrolling μας στερεί τον σωστό ύπνο, τις ουσιαστικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, έχει επίδραση στην αποδοτικότητά μας στην εργασία. Όλα όσα γνωρίζουμε δηλαδή ότι είναι υποστηρικτικά για την ψυχική μας ευημερία, βάλλονται. Έτσι γίνεται ένας φαύλος κύκλος”.
Άκουσε τα συναισθήματά σου, άκουσε τις ανάγκες σου
Ένα σημαντικό πράγμα που σημειώνει η Johnson είναι ότι, ένας από τους λόγους που αναζητούμε να καταναλώσουμε όσες περισσότερες ειδήσεις μπορούμε σχετικά με ένα τραγικό γεγονός πηγάζει από μια default ανθρώπινη λειτουργία: προσπαθούμε να νιώσουμε ότι έχουμε τον έλεγχο.
“Πιστεύουμε ότι αν έχουμε όλα τα στοιχεία, μπορούμε να έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης και να προστατευτούμε από τον κίνδυνο”, αναφέρει η Johnson. “Αυτή η ψευδαίσθηση του ελέγχου και της ασφάλειας είναι όμως μια πλάνη. Υπάρχει μια ατελείωτη προσφορά πληροφοριών προς κατανάλωση, οπότε ποτέ δεν αισθανόμαστε ότι έχουμε όλες τις πληροφορίες”, και ούτε πρόκειται πότε να τις έχουμε όλες, όπως δεν υπάρχει και περίπτωση να έχουμε ποτέ τον έλεγχο μιας τέτοιας αδιανόητης κατάστασης, όπως ένα δυστύχημα που κόστισε τόσες ζωές.
Η επιλογή λίγων και αξιόπιστων ειδησεογραφικών πρακτορείων για την ενημέρωσή μας, όπως και η παρακολούθηση μονάχα των πιο κοντινών μας ατόμων στα social media είναι για την Johnson ένα πρώτο βήμα για να αρχίσει κανείς να απομακρύνεται από τη συνεχή κατανάλωση δυσάρεστων ειδήσεων και μάλιστα από διαφορετικές – και πολλές φορές αντικρουόμενες – πηγές, κάτι που είναι βέβαιο ότι θα μας προκαλέσει σύγχυση και ανασφάλεια.
Είναι συνεπώς απόλυτα οκ να βάλεις όρια στον τρόπο και τη συχνότητα με την οποία ενημερώνεσαι ακόμα και για ένα τόσο αδιανόητο γεγονός όσο το δυστύχημα στα Τέμπη. Δεν σημαίνει ότι δεν νοιάζεσαι, ότι είσαι ανάλγητος, ότι είσαι στον κόσμο σου. Αυτό που κάνεις είναι να προστατεύσεις τον ψυχισμό σου.
Στη χώρα του “Πάμε κι όπου βγει”
Από τις πιο διαδεδομένες φράσεις στα social media από προχθές είναι η “στην Ελλάδα ζούμε από θαύμα/τύχη”. Αν εξετάσουμε ψύχραιμα αυτή τη διατύπωση θα δούμε ότι, α) έχει μία αρκετά μοιρολατρική διάσταση που μας αποτρέπει από τη δράση, β) ίσως άθελά της να ενισχύει την προκατάληψη επιβεβαίωσης – έναν από τους βασικότερους μηχανισμούς του ανθρώπινου ψυχισμού που ενεργοποιεί το doom scrolling.
Η προκατάληψη επιβεβαίωσης είναι η τάση ενός ατόμου να αναζητήσει, να ερμηνεύσει και να ανακαλέσει πληροφορίες με τρόπο που να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις του και το προσωπικό του αξιακό σύστημα. “Όταν κάνετε doom scrolling, θα διαπιστώσετε ότι δεν υπάρχει όριο εκεί έξω στις ειδήσεις που θα ενισχύσουν την προκατάληψη επιβεβαίωσης. Αυτό αναδεικνύει πολλές από τις συνήθειες εκλογίκευσης του εγκεφάλου. Επισημαίνει την έμφυτη ανάγκη μας να χρησιμοποιούμε την προκατάληψη επιβεβαίωσης, ως αμυντικό μηχανισμό απέναντι στα καθημερινά δεινά. Ένας τρόπος λοιπόν για να το αποφύγετε είναι να επιχειρηματολογείτε ενάντια στις δικές σας πεποιθήσεις”, αναφέρει καταληκτικά η Johnson υπογραμμίζοντας ότι η έκθεσή μας στις δυσάρεστες ειδήσεις μπορεί να ενισχύσει πεποιθήσεις που ήδη μας επηρεάζουν αρνητικά και έχουν επίπτωση στην ψυχολογία μας.
Είναι μάλλον μια αντιδημοφιλής ή τουλάχιστον δυσνόητη τοποθέτηση την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όμως η προκατάληψη επιβεβαίωσης ως συνέπεια του doom scrolling, μόνο να επιβαρύνει περισσότερο τον ψυχισμό μας μπορεί. Αν υποθέσουμε δηλαδή ότι είμαστε ήδη απογοητευμένοι από το κράτος και την κοινωνία στην οποία ζούμε, το “ζούμε από τύχη” εντείνει τα συναισθήματα αγωνίας και φόβου, παρόλο που η πρόθεσή μας δεν είναι άλλη από το να εκλογικεύσουμε μια αδιανόητη και τραυματική συνθήκη. Ταυτόχρονα, μας αδρανοποιεί και ενισχύει την αποδοχή μιας “κακής μοίρας”, μας αποστερεί τη δυνατότητα να απαιτήσουμε δικαιοσύνη.
Τελικά, είμαι ή όχι αναίσθητος αν σταματήσω να ενημερώνομαι σχετικά με το δυστύχημα στα Τέμπη;
Όχι, δεν είμαστε αναίσθητοι αν περιορίσουμε την κατανάλωση ειδήσεων σχετικά με το δυστύχημα στα Τέμπη, ούτε αν επιλέξουμε λίγες πηγές από τις οποίες θα φροντίσουμε να ενημερωθούμε σε στιγμές της ημέρας όπου μπορούμε πραγματικά να σηκώσουμε τη σχετική πληροφορία – δηλαδή όχι απαραίτητα όταν μας πιέζει κι εκείνο το dead line στη δουλειά επειδή η ζωή (στο γραφείο) συνεχίζεται, ούτε όταν βρισκόμαστε με φίλους στην προσπάθειά μας να ανακουφίσουμε το τραύμα (κάτι που παρεμπιπτόντως είναι επίσης οκ, αν όχι απαραίτητο, το να είστε δηλαδή δίπλα σε ανθρώπους που αγαπάτε και σας κάνουν να νιώθετε ασφαλείς).
Είναι τόσο λίγα αυτά που μπορούμε πραγματικά να κάνουμε αυτή τη στιγμή και είναι απόλυτα λογικό να νιώθουμε σημαντικά ανήμποροι. Όμως, προστατεύοντας την ψυχική μας ευημερία, σημαίνει ότι θα παραμείνουμε ψύχραιμοι και όταν έρθει η στιγμή θα πάρουμε και τις κατάλληλες αποφάσεις. Σε μία δημοκρατία έχουμε κι εμείς, ο λαός, σημαντική ευθύνη για το πώς θα εξελιχθεί και η κοινωνία, αλλά και το κράτος μας.
