Illustration: @rinetta_._
Το κίνηµα των childfree γεννήθηκε στην Καλιφόρνια τη δεκαετία του ’70 και εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες – για να φουντώσει, όµως, τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, το δικαίωμα των γυναικών στον έλεγχο του σώματός τους και στην επιλογή αν θα γίνουν μητέρες ή όχι ήταν από τις αρχικές διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος. Στο βιβλίο της The Feminine Mystique, η συγγραφέας Betty Friedan έγραφε στις αρχές του 1960: «Δυστυχώς, δεν υπάρχει τίποτα άλλο να ονειρεύεται μια γυναίκα για τον εαυτό της, εκτός από το να είναι μητέρα και σύζυγος». Από τότε δεν έχουν αλλάξει όλα όσα θα θέλαμε, ωστόσο η διαφορά είναι ότι οι γυναίκες πλέον μιλούν ή νιώθουν ότι οφείλουν να μιλούν πιο ελεύθερα για την childfree επιλογή τους.
To Kid or Not to Kid
Η Catherine Hakim, κοινωνιολόγος στο London School of Economics, μελετά εδώ και χρόνια την κατ’ επιλογή ατεκνία στην Ευρώπη και αποφαίνεται πως το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν φοβούνται πλέον να εκφράσουν αυτή την επιλογή τους αποτελεί ένα καινούριο κοινωνικό φαινόμενο. Ωστόσο όταν κάποια αναφέρει αυτή την επιλογή της, πολλές φορές οι άλλοι την αμφισβητούν: «Εεεε, είσαι μικρή ακόμα. Δεν έχεις βρει τον κατάλληλο. Μη τα λες αυτά» είναι από τα πρώτα πράγματα που ακούει μια γυναίκα όταν λέει ότι δεν θέλει να γίνει μητέρα, ανεξάρτητα από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται: single, παντρεμένη, σε σχέση, straight, gay. Σύμφωνα με τη Hakim, μια παλαιότερη έρευνα στον Καναδά είχε δείξει ότι οι μισές από τις γυναίκες που στα 40 τους ήταν άτεκνες, το είχαν ήδη αποφασίσει από πολύ μικρότερη ηλικία. Απλώς δυσκολεύονταν να το ομολογήσουν στον εαυτό τους και στους άλλους. Οπότε ας πάψουμε να τους λέμε «μικρή είσαι ακόμα».
Το πόσο ανέτοιμη είναι και πόσο έκπληκτη μπορεί να μένει ακόμη η κοινωνία απέναντι σε μια γυναίκα που έχει αποφασίσει να μην αποκτήσει παιδιά φαίνεται και στο πρόσφατο ντοκιμαντέρ της Βρετανίδας σκηνοθέτιδας Maxine Trump. Στο To Kid or Not to Kid (διαθέσιμο στην Amazon Prime) μιλάει για την απόφαση της ίδιας και άλλων γυναικών να μην κάνουν παιδιά. Στο φιλμ, παρά το γεγονός ότι στο κέντρο της ιστορίας παραμένει η φιλοσοφία της Trump, της οποίας ισχυρά επιχειρήματα είναι ο υπερπληθυσμός και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, υπάρχουν αρκετές ενδιαφέρουσες μαρτυρίες γυναικών. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζει η περίπτωση μιας 25χρονης Βρετανίδας η οποία, όσο καιρό γυριζόταν το ντοκιμαντέρ, δεν μπορούσε να βρει γιατρό πρόθυμο να εκτελέσει την επέμβαση περίδεσης των σαλπίγγων της. Αυτό ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την εμπειρία ενός άντρα στο ίδιο φιλμ, που δεν χρειάστηκε να προσπαθήσει καν για να υποβληθεί σε αγγειεκτομή (χειρουργική επέμβαση που χρησιμοποιείται ως μέθοδος στείρωσης/αντισύλληψης για τους άντρες).
Επιπλέον, το περασμένο καλοκαίρι, στη διαδικτυακή εκδοχή του βρετανικού Guardian, ανέβηκε μια σειρά με βίντεο και κείμενα γυναικών που εξηγούσαν με λόγια απλά -γιατί απλό είναι- την επιλογή τους να μη γίνουν μητέρες. Ανάμεσα σε αυτές ξεχώρισε η δήλωση της 25χρονης Sabrina: «Δεν υπάρχει λάθος τρόπος για να είσαι γυναίκα. Η μητρότητα δεν είναι μονόδρομος». Καμιά από τις γυναίκες δεν μπήκε στη διαδικασία να αιτιολογήσει την απόφασή της, γιατί αν το έκανε θα ήταν σαν να απολογούνταν. Στην πραγματικότητα το μόνο που ήθελαν όλες ήταν απλώς να ακουστεί η φωνή τους.
Εσύ πότε θα γίνεις μάνα;
«Δεν το ήξερα ακριβώς, αλλά από πολύ μικρή δεν μου φαινόταν και τόσο γοητευτική η πιθανότητα να γίνω μητέρα. Και λέω “πιθανότητα” γιατί πιστεύω ότι η μητρότητα είναι μια φυσική πιθανότητα και όχι αναγκαιότητα ή υποχρέωση. Όταν κάποια στιγμή -σε όχι και τόσο νεαρή ηλικία- έμεινα έγκυος, για εμένα ήταν ξεκάθαρο το τι έπρεπε να κάνω», λέει η Σοφία και συνεχίζει: «Πρέπει ακόμη και σήμερα να λέμε ότι η μητρότητα δεν είναι το μόνο πράγμα που ολοκληρώνει μια γυναίκα. Το να νιώθουμε ότι αρνούμαστε κάτι το οποίο είναι προορισμός μας αποτελεί πρόβλημα και κατάλοιπο παλαιότερων εποχών. Εποχών που μερικές φορές γίνονται, δυστυχώς, παρόν. Ας δούμε τι συνέβη πρόσφατα στην Πολωνία με τη συνταγματική απαγόρευση των αμβλώσεων σχεδόν για όλες τις περιπτώσεις. Απόφαση που, ευτυχώς, μετά τις πολυήμερες διαμαρτυρίες ακυρώθηκε», λέει.
Πολλοί ακόμα, σχεδόν υποσυνείδητα, έχουν στο μυαλό τους ότι η μητρότητα είναι το μοναδικό πεπρωμένο μας ή ο απώτερος στόχος μας. Και πίσω από αυτή την άποψη έχουν κρύψει διάφορες θεωρίες. Η γυναίκα που δεν θέλει να τεκνοποιήσει σήμερα φέρει πολλές ταμπέλες: είναι εγωίστρια, εργασιομανής, απογοητευμένη από τα συναισθηματικά της, ηδονίστρια ή φυγόπονη. Κάποιες φορές, όμως, τα επιχειρήματα των γυναικών δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. «Βρίσκω την επιθυμία μου να μην κάνω παιδιά αλτρουιστική», λέει η Αλεξία. «Γιατί το να φέρω ένα παιδί σε έναν κόσμο όπως αυτόν που ζούμε το βρίσκω εγωιστικό. Αν το παιδί μου γεννηθεί σήμερα, θα είναι μόλις 10 ετών όταν το ένα τέταρτο των εντόμων θα έχει εξαφανιστεί και 100 εκατομμύρια παιδιά θα υποφέρουν από υποσιτισμό. Το παιδί μου θα είναι 23 ετών όταν το 99% των κοραλλιογενών υφάλων θα είναι μολυσμένο. Θα είναι 30 –στη σημερινή μου ηλικία– όταν 200 εκατομμύρια κλιματικοί πρόσφυγες θα προσπαθούν να βρουν άλλες πατρίδες πάνω σε αυτή τη γη. Θα μου ήταν εύκολο να γεννήσω ένα παιδί για να καλύψω τη δική μου μοναξιά ή όποιο άλλο εγωιστικό κενό μου, αλλά σε τι κόσμο θα μεγαλώσει αυτό το παιδί;», αναρωτιέται.
Η Σοφία, από την άλλη, λέει: «Πολλοί πιστεύουν ότι εμείς που δεν θέλουμε να κάνουμε παιδιά δεν τα αγαπάμε. Κάνουν λάθος. Εγώ τα πάω πολύ καλά μαζί τους. Απλώς δεν θέλω δικά μου. Το χειρότερο που μας συμβαίνει είναι ότι μας αμφισβητούν. Πέρα από την αδιακρισία να σε ρωτάνε πότε θα κάνεις παιδιά, είσαι ή δεν είσαι σε σχέση. Ενώ παράλληλα αμφισβητούν αυτό που τους λες. Σαν να μην ξέρεις. Λες και γνωρίζουν αυτοί καλύτερα από εσένα για εσένα. Σαν να πρέπει να απολογηθώ που δεν θέλω να τεκνοποιήσω, λες και υπάρχει κάπου κάποιος άγραφος νόμος ότι πρέπει να το θέλω». Στην πραγματικότητα υπάρχει αυτός ο νόμος. Γιατί η κοινωνία δεν μπορεί εύκολα να δεχτεί το συγκεκριμένο «δεν θέλω».
Μπορείς και να μη θέλεις
Η συγγραφέας και ένθερμη υποστηρίκτρια της μη τεκνοποίησης από επιλογή Christen Reighter, σε έναν από τους διάσημους λόγους της έχει πει: «Αναγνώρισα τους ρόλους που μου προσέδωσαν από πολύ νωρίς και αυτό που παρατηρώ ως αντίληψη είναι ότι όχι μόνο ήμουν υποχρεωμένη ως γυναίκα να κάνω παιδιά, αλλά έπρεπε και να το θέλω». Αυτό θυμηθήκαμε όταν ακούσαμε την ιστορία της Δήμητρας, η οποία είναι παντρεμένη εδώ και τέσσερα χρόνια. «Τουλάχιστον μια φορά τον μήνα πρέπει να απαντήσω στην ερώτηση πότε θα κάνω παιδί. Καλούμαι να παραμένω ευγενική, αλλά δεν τα καταφέρνω πάντα. Τώρα τελευταία απολαμβάνω να τους σοκάρω λέγοντάς τους ότι δεν θέλω να κάνω παιδιά. Θα τους ήταν πιο εύκολο να κλαψουρίσω μπροστά τους επειδή δεν μπορώ ή να τους εξιστορήσω την επώδυνη διαδικασία μιας σωματικής και ψυχολογικής προσπάθειας να μείνω έγκυος».
Οι αισιόδοξοι λένε ότι αυτή τη στιγμή που μιλάμε διαμορφώνεται μια γενιά που θα είναι πιο εξοικειωμένη με την επιλογή των γυναικών να μη φέρουν στον κόσμο ένα παιδί. Η συγγραφέας Emma Gannon πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο της βιβλίο Olive με αυτό ακριβώς το θέμα. Μια νεαρή γυναίκα που δεν θέλει να κάνει παιδιά. Και η ίδια η Gannon δηλώνει childfree από επιλογή. «Κάθε φορά που έλεγα, ακόμη και στους πολύ δικούς μου ανθρώπους, ότι δεν θέλω να κάνω παιδιά ένιωθα απολογούμενη. Για χρόνια, έπρεπε να παίρνω βαθιά ανάσα προετοιμάζοντας ψυχικά τον εαυτό μου για την αντίδρασή τους. Άκουσα πολλές φορές ότι θα άλλαζα γνώμη για τη μητρότητα όταν θα γνώριζα τον σωστό σύντροφο. Τον γνώρισα. Δεν άλλαξα γνώμη. Αναγνωρίζω, ωστόσο, ότι θα μπορούσε να γίνει ένα υπέροχος μπαμπάς», λέει.
Σε άρθρο της στο βρετανικό ELLE περιγράφει και το πώς θα έπρεπε να χειριστεί την πιθανότητα να ήθελε παιδιά ο σύντροφός της. Η ίδια θυμάται μια φορά που, πάνω από μια κατσαρόλα όπου μαγείρευε το μεσημεριανό τους, τον ρώτησε: «Paul, θέλεις να κάνεις παιδιά;” Εκείνος απάντησε: “Είμαι 80% σίγουρος ότι δεν θέλω”. “Εγώ, ωστόσο, είμαι εντελώς σίγουρη”, είπα. Αυτή ήταν η μόνη συζήτηση που κάναμε για το αν θέλουμε να γίνουμε γονείς», λέει και συνεχίζει: «Πολλές φορές ο σύντροφός μου είναι αυτός που νιώθει ότι πρέπει να υπερασπιστούμε την απόφασή μας ως ζευγάρι. Και αυτό μπορεί να γίνει δύσκολο σε μια κοινωνία που συνεχώς υπονοεί ότι τα ζευγάρια, αλλά και οι γυναίκες, που δεν κάνουν παιδιά είναι εγωκεντρικοί. Δεν θέλω να κρυφτώ πίσω από το δάχτυλό μου, δεν μπορώ να φανταστώ αυτή τη στιγμή ένα παιδί να εξαρτάται από εμένα. Μου αρέσει η ζωή μου έτσι ακριβώς όπως είναι και δεν θα νιώσω καμιά ενοχή γι’ αυτό. Αυτή η ενοχή ανήκει στην κοινωνία και όχι σ’ εμένα».
Η μητρότητα δεν είναι μονόδρομος
Το να πάει μια γυναίκα -μιλώντας πάντα για τις προνομιούχες γυναίκες του δυτικού κόσμου- κόντρα στο βαθύ, εδραιωμένο ένστικτο του πλήθους δεν είναι εύκολο. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε πολλές και διαφορετικές φωνές που να μην απολογούνται. Να κοινοποιούν απλώς τον δρόμο που έχουν επιλέξει να ζήσουν ως γυναίκες κάνοντας σαφές ότι η μητρότητα δεν είναι ο δικός τους. Με άλλα λόγια, αυτό που πρέπει να πάψει είναι η ερώτηση “γιατί δεν θέλεις να κάνεις παιδιά;”.
«Δεν θέλω να απαντήσω καν στην ερώτηση. Η επιλογή να γίνεις γονιός δεν είναι εγγενώς καλή, το ίδιο ισχύει και για το να μη θέλεις παιδιά. Από την άλλη, φυσικά, δεν πιστεύω ότι η επιθυμία μιας γυναίκας να γίνει μάνα είναι αντιφεμινιστική και ούτε θεωρώ εμένα που δεν θέλω κάποιο υπόδειγμα γυναικείας ενδυνάμωσης. Ένα τέτοιο χάσμα μεταξύ μας θα επιβεβαίωνε την καταπίεση που βιώνουμε από τις προσδοκίες της πατριαρχικής κοινωνίας με τις οποίες μας έχουν επιφορτίσει και ακόμα συντηρούμε”, λέει η Αναστασία. «Πιστεύω όμως ότι η γενιά μου, η Generation Z, θα κλείσει τα κενά που υπάρχουν στη φιλοσοφία της άτεκνης από επιλογή γυναίκας». Εμείς είμαστε εδώ για να βοηθήσουμε αυτή τη γενιά. Για να κάνουμε σαφές με όποιον τρόπο μπορούμε ότι δεν χρειάζεται να απολογείται καμιά γυναίκα επειδή δεν θέλει να κάνει παιδί, επειδή δεν θέλει να φέρει σε πέρας μια ανεπιθύμητη κύηση ή επειδή πιστεύει ότι η μητρότητα δεν θα την ολοκληρώσει ως γυναίκα.
