Παρακολουθώντας το τι συμβαίνει γύρω μας ένα πράγμα αρχίζει να διακρίνεται όλο και πιο καθαρά: Ο παλιός κόσμος καταρρέει. Η αποτυχία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, η κρίση, η εξοντωτική λιτότητα, η ασθενική ανάπτυξη σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Ασία έχουν ως αποτέλεσμα «η περίοδος που διανύουμε να μυρίζει μπαρούτι, με τα μέτωπα να πολλαπλασιάζονται σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο», όπως γράφει ο Μωυσής Λίτσης σε άρθρο του με τίτλο Φθινόπωρο της διεθνούς αταξίας. Στις εκλογές των ΗΠΑ τον Νοέμβριο οι Αμερικανοί καλούνται να επιλέξουν είτε τον ακροδεξιό μεγιστάνα Τραμπ είτε το φιλοπόλεμο θηλυκό γεράκι, την αποκαλούμενη εκπρόσωπο της πολεμικής βιομηχανίας, Χίλαρι Κλίντον. Κι όλα αυτά μέσα σε εντεινόμενη κοινωνική πόλωση και βαθιές φυλετικές προκαταλήψεις που εξακολουθούν να κυριαρχούν στην αμερικανική κοινωνία. «Αν η κρίση στην Ελλάδα ανέδειξε την “ελαττωματική αρχιτεκτονική” του ευρώ, το Brexit σηματοδοτεί μια βαθιά “υπαρξιακή” κρίση της ίδιας της Ε.Ε., η οποία βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη με τάσεις αποσύνθεσης και ανοικτών εθνικών ανταγωνισμών», λέει ο κ. Λίτσης. Η μία μετά την άλλη, οι χώρες της Ευρώπης αναδεικνύουν την ακροδεξιά καθοριστική δύναμη στη διχασμένη ήπειρο. Τον Νοέμβριο ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν θα κάνει δημοψήφισμα για το μεταναστευτικό, με σκοπό να απορριφθεί η συμφωνία για τη μετεγκατάσταση των προσφύγων. Πρόσφυγες… Ο αποδιοπομπαίος τράγος των καιρών μας! Πριν από λίγες μέρες, ο Σλοβένος πρωθυπουργός Μίρο Τσεράρ δήλωσε πως η Ευρώπη είναι σε οριακό σημείο και αν υπάρξει άλλο ένα προσφυγικό κύμα είναι πιθανόν να οδηγηθούμε σε σοβαρές διενέξεις. «Αυτό που υπάρχει αυτήν τη στιγμή είναι μια διχασμένη Ευρώπη και ξέρουμε ότι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι άρχισαν σ’ αυτή την Ευρώπη. Η Ε.Ε. δημιουργήθηκε για να υπάρξει ειρήνη. Αν η Ένωση διαλυθεί τότε τα σύνορα και οι συγκρούσεις θα υπάρξουν εκ νέου». Στην Ασία επίσης το κλίμα αλλάζει. Η Κίνα αυξάνει τους στρατιωτικούς της εξοπλισμούς, η Ιαπωνία αλλάζει το σύνταγμά της ώστε να κάνει το ίδιο, ενώ η Βόρεια Κορέα μετά την τελευταία πυρηνική δοκιμή ετοιμάζεται για μια καινούρια! Πίσω στην Ευρώπη, η Γερμανία ανακοίνωσε ότι εξοπλίζεται και αυξάνει τις στρατιωτικές της δυνάμεις, γεγονός που δείχνει ότι όλοι πια φοβούνται και επιθυμούν ένα πράγμα: τον πόλεμο. Αυτόν που ξαφνικά τρύπωσε στο λεξιλόγιό μας, στο μυαλό μας και σιγά σιγά στη συνείδησή μας. Πόλεμος πατήρ πάντων, λέει ο Ηράκλειτος. Απέτυχε ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός, κι άλλο χαρτί πέρα από τον πόλεμο δεν έχει για να αυγατίσει τα κέρδη του.
Όταν όλος ο κόσμος μοιάζει με έναν ξεκουρδισμένο ωρολογιακό μηχανισμό, έτοιμο ανά πάσα στιγμή να εκραγεί, οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να καταφύγουν στην ίδια την πατρίδα τους. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Διονύσης Χαριτόπουλος στο πολύ καλό άρθρο του Μόνο οι προλετάριοι έχουν πατρίδα: «Εντός των σαφών και συγκεκριμένων ορίων της πατρίδας, μπορούν (σ.σ. οι άνθρωποι) να υπερασπιστούν πιο αποτελεσματικά τα ταξικά τους συμφέροντα, αντί σε ένα άξενο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, που εκτός από ανάλγητο είναι απρόσωπο και χαώδες. Αλλά πατρίδα δεν σημαίνει μόνο οικονομικές διεκδικήσεις, παροχές και νούμερα. Είναι κάτι απείρως πιο βαθύ, ουσιαστικό και ανεξίτηλα υπαρξιακό για τον άνθρωπο. Τον νοηματοδοτεί και του δίνει υπόσταση, δεν είναι ένα τυχαίο άθυρμα των καιρών και των καταστάσεων. Αποτελεί ο ίδιος αναπόσπαστο μέλος μιας μεγάλης πληθυσμιακής ομάδας, που μιλάνε την ίδια γλώσσα, έχουν κοινή εθνική συνείδηση, κατοικούν στον ίδιο τόπο, έχουν κοινό πολιτισμό, κοινή ιστορία και κοινή καταγωγή. Ακόμα κι αν κάποιος βρεθεί εκτός των γεωγραφικών ορίων της πατρίδας του, σαν ταξιδιώτης ή σαν μετανάστης, η πατρίδα συνεχίζει να κατοικεί εντός του και να τον καθορίζει ώς το τέλος του».
Όσα γράφει ο Χαριτόπουλος μου φέρνουν στο νου την περιγραφή του Ελύτη στα Ανοιχτά Χαρτιά* για τη δική του πατρίδα, όπως την έβλεπε ο ποιητής από απόσταση ζώντας μεταπολεμικά στο Παρίσι: «Ένιωθα ένας αριστοκράτης που είχε –ο μόνος που είχε– το προνόμιο να λέει τον ουρανό “ουρανό”, και τη θάλασσα “θάλασσα”, ακριβώς όπως η Σαπφώ, ακριβώς όπως ο Ρωμανός, εδώ και χιλιάδες χρόνια, και μόνον έτσι να βλέπω αλήθεια το γαλάζιο του αιθέρος ή να ακούω το ρόχθο του πελάγους». Και λίγο πιο κάτω: «Ακριβώς εκεί (σ.σ. στη Μεσόγειο) γεννήθηκε η Λυρική Τέχνη, εκεί πρωτοδημιουργήθηκε η έννοια της Δημοκρατίας, εκεί αξιώθηκαν να διδάξουν ένας Σωκράτης κι ένας Ιησούς, ίσως να υπερβάλλω, αλλά δεν είναι τυχαίο (…). Η ζώνη αυτή είναι μια ακριβής στιγμή όπου όλες οι συνθήκες, όλοι οι παράγοντες δίνουν τη δυνατότητα στον άνθρωπο να σταθεί ακέραιος, με τον ίδιο τρόπο, θα έλεγα, που μέσα στο ηλιακό σύστημα μια ανάλογη ακριβής στιγμή επιτρέπει στον πλανήτη Γη, και μόνο σ’ αυτόν, να κρατήσει επάνω του την ανθρώπινη ζωή».
Αχ, η μαγική μας πατρίδα… Διαβάζεις και ονειρεύεσαι. Μετά ανοίγεις τα μάτια και αντικρίζεις γύρω σου μια χώρα ταπεινωμένη. Από την Ελλάδα του Ελύτη προσγειώνεσαι στην Ελλάδα του χρέους που κυβερνούν οι ελάχιστοι, οι τίποτα. Κι αυτό σου δίνει μια και πας παρακάτω και ακόμα παρακάτω. Γιατί αυτό που λείπει περισσότερο απ ‘οτιδήποτε άλλο είναι η χαμένη μας αξιοπρέπεια. Αυτήν ισχυρίζεται ότι θα μας δώσει πίσω η Ζωή Κωνσταντοπούλου, η οποία ανακοίνωσε τη σύσταση νομικού φορέα υπεράσπισης της Δικαιοσύνης με αυτόνομη δράση, ο οποίος θα αναλάβει πρωτοβουλίες για τις γερμανικές αποζημιώσεις, την υπόθεση της Siemens, την υπόθεση της ΕΛΣΤΑΤ, το ελληνικό χρέος και τα μνημόνια. Σύμφωνα με την ίδια, ο νέος φορέας «θα διεκδικήσει όλα αυτά που δεν κάνει η κυβέρνηση, όλα αυτά που δεν κάνει η Βουλή, όλα αυτά που παραλείπει, πολλές φορές, να κάνει και η Δικαιοσύνη ή παρατείνει τη διεξαγωγή τους». Όπως λέει ο Πιτσιρίκος σε άρθρο του με τίτλο Θα τα πούμε στο δικαστήριο, «χωρίς Δικαιοσύνη είμαστε τελειωμένοι (…). Ίσως η νομική οδός να είναι πια ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί μια νίκη και να αλλάξει την κατάσταση και την ψυχολογία των Ελλήνων». Προς το παρόν, η Ζωή ακονίζει τα βέλη της. Και προειδοποιεί: «Θα με βρίσκετε παντού μπροστά σας». Αυτό αρκεί για αρχή. Μια ώθηση χρειάζεται για να πιστέψουμε ξανά ότι μπορούμε να υψώσουμε το ανάστημά μας. Γιατί ένας ψίθυρος καμιά φορά είναι αρκετός, όπως λένε οι Social Waste σε ένα στίχο τους: «Μου το ψιθύρισαν, που λες, της ουτοπίας πειρατές “να πας να πεις”/ Τον σάπιο κόσμο αυτόν, θα δεις, θα τον αλλάξουμε εμείς».
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
* Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά (εκδ. Ίκαρος)
