«Ο κόσμος μας δεν χρειάζεται χλιαρές ψυχές, αλλά φλεγόμενες καρδιές», Αλμπέρ Καμύ
Όλα δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά στην Ευρώπη. Το λίκνο του Διαφωτισμού μετατρέπεται ραγδαία σ΄ ένα ζοφερό τόπο, όπου ο άνθρωπος δεν έχει πια καμιά αξία. Πώς φτάσαμε ως εδώ; Στο βιβλίο Εγκώμιο της Μη Κανονικότητας (εκδ. Στερέωμα) ο Ματιέ Πιγκάς, γενικός διευθυντής στην τράπεζα επενδύσεων Lazard στην Ευρώπη, σύμβουλος της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου και του πρώην υπ. Οικονομικών Γ. Βαρουφάκη: υποστηρίζει ότι ο βασικός λόγος είναι το χρεοκοπημένο πολιτικό προσωπικό της Ευρώπης. «Οι επαγγελματίες της πολιτικής, γαντζωμένοι από τη λαϊκή εντολή, αρνούνται να αντιπαρατεθούν με την κοινή γνώμη, να προχωρήσουν πιο μπροστά από κείνη. Την ακολουθούν, δεν προπορεύονται. Την κολακεύουν, δεν την καθοδηγούν. Αυτή η λιποταξία έχει οδηγήσει στην απόλυτη κυριαρχία των δημοσκοπήσεων και στη λατρεία του mainstream. Με αυτό τον τρόπο όμως οι κυβερνώντες τρέφουν το λαϊκισμό και υπονομεύουν, χωρίς να το αντιλαμβάνονται, τα θεμέλια των δημοκρατικών μας κοινωνιών». Και συνεχίζει: «Άριστο παράδειγμα της αποσάθρωσης του πολιτικού σκηνικού συνιστά η βαθιά κρίση του 2007. Δεν ήταν μια απλή οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά η χρεοκοπία ενός μοντέλου διακυβέρνησης. Στην κατάρρευση του συστήματος οδήγησαν συγκεκριμένες, εσκεμμένα λαϊκίστικες και υπολογισμένες με βραχύ χρονικό ορίζοντα πολιτικές. Στόχος των πολιτικών αυτών ήταν να συγκαλύψουν την απουσία ανάπτυξης ήδη από τη δεκαετία του ‘80».
Οι κυβερνήσεις, λέει ο Πιγκάς, ενθάρρυναν ηθελημένα την προσφυγή των πολιτών στο δανεισμό για να επιτύχουν τεχνητή ανάπτυξη. Οι ίδιες πολιτικές οδήγησαν στη δημιουργία ελλειμμάτων, στη σταθερή μείωση των επενδύσεων για την παιδεία και στην πτώση της παραγωγικότητας. «Κι όπως ο Φρανκενστάιν που αυτονομήθηκε από το δημιουργό του, οι πολιτικές αυτές μας οδήγησαν στην καταστροφή». Ο Πιγκάς δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλον εκτός Ευρώπης. Ονειρεύεται όμως μιαν άλλη Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή που θα δημιουργήσουν νέοι πολιτικοί. Μη κανονικοί. Ξεχωριστοί. «Οι κανονικοί είναι οι μόνοι διατεθειμένοι ν’ αναθέσουν τα πάντα στο κράτος. Αρκούνται στο παρόν και βολεύονται σ’ αυτό, χωρίς καμιά τύχη και ελπίδα» λέει και προσθέτει: «Αρκετά κράτησε η “κανονικότητα”, που αποκοιμίζει τον κόσμο, τον πνίγει, τον βραχυκυκλώνει. “Η φυσιολογική κατάσταση του ανθρώπου είναι η ιδιαιτερότητά του” όπως έγραφε ο Τσέχωφ στο Θείο Βάνια (…). Οι σημερινές περιστάσεις απαιτούν χαρίσματα που ξεφεύγουν από το μέσο όρο. Απαιτούν τόλμη και θάρρος. Δημιουργικότητα και πίστη στον εαυτό σου και τους άλλους. Όραμα και πνοή. Αυτές τις όψεις του εξαιρετικού προσδοκούμε από τους ηγέτες μας. Η πολιτική πρέπει να ξαναποκτήσει τη φιλοδοξία ν’ αλλάξει τον κόσμο, να ξανακάνει τους ανθρώπους να ονειρεύονται, να τους πείσει ότι ένα καλύτερο μέλλον είναι εφικτό». Ο Πιγκάς παροτρύνει τους Ευρωπαίους πολίτες να διεκδικήσουν το εξαιρετικό. Να αντισταθούν στη μετριότητα. «Σήμερα είναι επείγον να επανεπινοήσουμε ένα κοινό πεπρωμένο, ένα δεσμό που να μας ενώνει, μια συλλογική ελπίδα (…) να ξανακερδίσουμε ένα κομμάτι του ονείρου. Αν δεν γίνει αυτό, οι δυσλειτουργίες του συστήματος -αποκλεισμοί, ανισότητες, φτώχεια-, η κατάρρευση των ιδεολογιών και η απώλεια κάθε ελπίδας, χαρακτηριστικά της σημερινής κοινωνίας μας, θα την τινάξουν στον αέρα».
Ο Πιγκάς, κιθαρίστας ο ίδιος και λάτρης της ροκ μουσικής, καλεί τον κόσμο να συστρατευτεί αντλώντας έμπνευση από το κίνημα της πανκ. Το κίνημα αυτό γεννήθηκε στην Αγγλία στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, όταν η χώρα βρισκόταν σε βαθιά κρίση. «Στο εσωτερικό του κινήματος υπήρχε μια επιτακτική ανάγκη για ζωή -να ζει ο άνθρωπος όχι ως αντικείμενο της μοίρας του αλλά ως υποκείμενό της-, μια επιθυμία ν’ αλλάξει ο κόσμος και η πεποίθηση ότι η άμεση δράση και η οργή μπορούν να συμβάλουν σ’ αυτό. Η ατομική δράση συνοψίζεται σε τρία συνθήματα απλά, αλλά με πολύ βαθύτερο νόημα απ’ όσο δείχνουν: “Νο future”, “Do it yourself” και “Never surrender”».
Νο future ή πώς να δώσουμε νόημα στη ζωή μας. Για ποιο λόγο να περιμένουμε; Αφού δεν θα γίνει τίποτα… Σαν τους ήρωες του Μπέκετ που γυρίζουν γύρω γύρω περιμένοντας τον Γκοντό που δεν θα έρθει ποτέ – ο ορίζοντας είναι κλειστός, δεν υπάρχει τίποτα να περιμένουμε, το μέλλον δεν θα φέρει την ευτυχία ή, ακόμα πιο απλά, δεν υπάρχει μέλλον. Η μόνη υπόσχεση που μας δίνουν είναι ότι θα επιβιώνουμε με καμιά δουλειά του ποδαριού ή με το επίδομα ανεργίας… «Νο future» τραγουδούσαν οι Sex Pistols στο God Save the Queen. Δεν υπάρχει μέλλον για σένα ούτε για μένα σε μια κοινωνία που τα γρανάζια της έχουν μπλοκάρει, που δεν μας προσφέρει καμιά προοπτική. Το μέλλον θα μας ανήκει μόνο αν αποφασίσουμε να το πάρουμε στα χέρια μας.
Do it yourself. Πάλεψε μόνος σου. Αυτή είναι η θεμελιώδης αρχή της πανκ. Όλα είναι δυνατά, μπορείς να κάνεις τα πάντα μόνος σου, χωρίς φόβο, χωρίς όρια, no fear, no limit. Η ιδέα συνοψίστηκε σ’ ένα σκίτσο που δημοσιεύτηκε το 1976 σ’ ένα φανζίν, το Sideburns, και συνιστά την ιδρυτική πράξη της πανκ. Σ’ αυτό το σκίτσο εμφανίζονται τρία τετραγωνάκια σε κάθετη διάταξη: στο πάνω τετραγωνάκι υπάρχει, πρόχειρα σχεδιασμένο, ένα ακόρντο κιθάρας και δίπλα η φράση: «Αυτό είναι ακόρντο». στο μεσαίο τετραγωνάκι υπάρχει ένα επίσης πρόχειρα σχεδιασμένο ακόρντο και η φράση: «Αυτό είναι ένα δεύτερο ακόρντο». και στο κάτω ένα ακόμη ακόρντο και η φράση: «Κι αυτό είναι ένα τρίτο ακόρντο». Και στο τέλος η κατακλείδα: «Και τώρα φτιάξε την ομάδα σου!». Τα ‘παν όλα, προσκαλώντας τον κόσμο να αγωνιστεί χωρίς να χρειάζεται γνώσεις, βάσεις ή ειδικές τεχνικές. Οι πάντες μπορούν να συμμετάσχουν στο παιχνίδι, όλοι μπορούν να παλέψουν υπό τον όρο ότι θέλουν να το κάνουν. Οι Sex Pistols, οι Clash και πολλά άλλα συγκροτήματα δεν ήξεραν να παίζουν μουσική, όμως συνέβαλαν στο ν’ αλλάξει ο κόσμος. Όπως είπε ο Τζo Στράμερ, ο τραγουδιστής των Clash, «πάρε πρωτοβουλία, μόνος σου, κανείς δεν θα το κάνει στη θέση σου. Όσο μικρός κι αδύναμος κι αν είσαι, έχεις πιθανότητες να τα καταφέρεις». Σημασία έχει να τολμήσεις.
Never surrender. Μην παραδίνεσαι ποτέ. Σ’ αυτή τη μάχη δεν παραδίνεσαι ποτέ. «Καλύτερα να πεθάνεις όρθιος, παρά να ζεις γονατιστός» έλεγε ο Καμύ. Τίποτα δεν σου εγγυάται τη νίκη, αλλά πρέπει να σηκώνεσαι και να συνεχίζεις τον αγώνα ασταμάτητα. «Έπαιξα, έχασα, μα όπως και να ‘χει κατάφερα να ανασάνω το θαλασσινό αγέρα» (Σαιντ Εξυπερύ).
Ας θυμηθούμε τα λόγια του Ρούσβελτ στον εναρκτήριο λόγο του όταν έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ μεσούσης της μεγάλης ύφεσης: «Επιτρέψτε μου να εκφράσω την ακλόνητη πεποίθησή μου ότι το μόνο που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος – εκείνος ο απροσδιόριστος, παράλογος, αδικαιολόγητος τρόμος που υπονομεύει τις προσπάθειές μας να μετατρέψουμε τον όλεθρο σε φωτεινή πορεία προς το μέλλον».
Σήμερα χρειαζόμαστε ένα καινούριο «new deal» σαν αυτό που εφάρμοσε ο Ρούσβελτ τη δεκαετία του ‘30 για να σώσει τη χώρα του, θεωρεί ο Πιγκάς και προτείνει τρεις βασικές μεταρρυθμίσεις: ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αναμόρφωση του κράτους και αναγέννηση της επιθυμίας. Ευρωπαϊκή ενοποίηση χωρίς ξεχωριστά χρέη, αλλά με ένα συνολικό που θα έβαζε τέλος στην κρίση χρέους, καθώς και δημοσιονομική αλληλεγγύη, δηλαδή θεσμοθέτηση ετήσιων δημοσιονομικών χορηγήσεων από τα πλούσια στα φτωχά κράτη. Αναμόρφωση του κράτους, καθώς και του εκπαιδευτικού συστήματος καταργώντας το μονοπώλιο της προώθησης και πρόσληψης των ελίτ. Βέβαια «η επανεπινόηση της Ευρώπης προϋποθέτει επίσης την απομάκρυνση από το φιλελεύθερο δόγμα, πάνω στο οποίο χτίστηκε και το οποίο επιβλήθηκε σε όλους τους τομείς, από τα κριτήρια του Μάαστριχτ ως την πολιτική περί ανταγωνισμού. Προϋποθέτει ακόμη την άρνηση του ταμπού της δημοσιονομικής ισορροπίας, η οποία είναι υπαίτια για τις κρίσεις που ξεσπάνε κάθε τόσο και εμποδίζει την επιστροφή στην ανάπτυξη. Τη θέση της πρέπει να πάρουν καινούριες μορφές αλληλεγγύης, πράγμα που θα μας κάνει να σκεφτούμε διαφορετικά ζητήματα όπως η απασχόληση, ο αγώνας ενάντια στις ανισότητες και η φτώχεια».
Τι σημαίνει όμως, κατά το συγγραφέα, αναγέννηση της επιθυμίας; Το 15ο αιώνα η αγάπη για το καινούριο, για το ρίσκο και την περιπέτεια άλλαξε μέσα από τις ανακαλύψεις την όψη του κόσμου. Το ίδιο πρέπει να γίνει και σήμερα με την τεχνολογία, το ίντερνετ και τη βιοτεχνολογία. Είναι το ίδιο γόνιμα. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να κάνουν σημαία το όνειρο, να ξυπνήσουν την επιθυμία, να μοιραστούν τη φιλοδοξία. «Αφήσαμε την οικονομία της αγοράς να εισχωρήσει σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Όχι μόνο στις οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές, αλλά και στην παιδεία, την υγεία, παντού… Μέσα σ’ αυτή την αναταραχή οι πολιτικοί έχουν ιδιαίτερη ευθύνη. Η κοινωνία μεταλλάχθηκε έχοντας ως πρότυπο το λαϊκίστικο, κούφιο ιδεολογικά λόγο τους. Δεν υπάρχουν πια ευθύνες, καθήκοντα, υποχρεώσεις, παρά μόνο δικαιώματα κεκτημένα και εισοδήματα που χρήζουν προστασίας. Πρόκειται για την κυριαρχία του Μέσου Ανθρώπου, αυτού που τον χαρακτηρίζει η ζήλια, η δειλία, ο κομφορμισμός, αυτού που νιώθει να προσβάλλεται απ’ ό,τι τον υπερβαίνει, που καταγγέλλει (π.χ. στο Facebook) κάθε κίνηση η οποία βρίσκεται μακριά από τις καθημερινές του ανησυχίες, που τρομάζει μπροστά σε καθετί σημαντικό και αποφασιστικό, που σκανδαλίζεται από το διαφορετικό. Πρέπει να πάψει η λατρεία της κανονικότητας. Μου αρέσουν οι λεκέδες και οι βρομιές, οτιδήποτε σχηματίζει ανάγλυφο και αναδεικνύει την ομορφιά του συνόλου, οτιδήποτε μη κανονικό. Είναι απαραίτητα. “Το περιθώριο είναι εκείνο που κρατάει τις σελίδες δεμένες” έλεγε ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ. Βιώνουμε μια κρίση, οι καιροί είναι εξαιρετικά σοβαροί και κρίσιμοι. Ας εξοστρακίσουμε, λοιπόν, την κανονικότητα, ας ξανασυναντηθούμε με το εξαιρετικό» καταλήγει ο συγγραφέας.
Σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, ο Ορίζοντας Γεγονότων είναι το όριο μιας περιοχής του χωροχρόνου που περιβάλλει μια Μαύρη Τρύπα, εντός της οποίας η βαρυτική έλξη γίνεται τόσο ισχυρή, ώστε τίποτε δεν μπορεί να διαφύγει, ούτε καν το φως. Με άλλα λόγια, ο Ορίζοντας Γεγονότων είναι το απόλυτο σημείο χωρίς επιστροφή, γράφει στην Εφημερίδα των Συντακτών ο δικηγόρος Γιάννης Γούναρης. Στον απόηχο του Νταβός, καθώς φαίνεται, η Ε.Ε. βρίσκεται στο σημείο χωρίς επιστροφή. Υπό αυτό το πρίσμα το βιβλίο του ξεχωριστού τραπεζίτη φαντάζει ουτοπικό. Κρατώ όμως από το Εγκώμιο της Μη Κανονικότητας την ουσία του: δηλαδή το είδος του πολιτικού προσωπικού και των ηγετών που χρειαζόμαστε και των πολιτών που πρέπει να γίνουμε. Πρέπει να ζητήσουμε το εξαιρετικό από τον ίδιο μας τον εαυτό. Και για κάτι τέτοιο δεν είναι ποτέ αργά.
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
ΥΓ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί κασι το βιβλίο Επαναστάσεις (εκδ. Φερενίκη) του Ματιέ Πιγκάς.
