«Αντιμετώπιζα με άρνηση το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής για περισσότερο καιρό απ’ όσο θα ήθελα να παραδεχτώ. Ήξερα βέβαια ότι συμβαίνει. Αλλά αγνοούσα τις λεπτομέρειες και διάβαζα επιπόλαια τα περισσότερα από τα σχετικά άρθρα. Έλεγα στον εαυτό μου ότι η επιστήμη είναι υπερβολικά περίπλοκη και ότι το θέμα το έχουν αναλάβει οι περιβαλλοντολόγοι. (…) Πολλοί από εμάς καταφεύγουμε σε μια τέτοια άρνηση. Ασχολούμαστε με το θέμα για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μετά αποστρέφουμε το βλέμμα μας. Ή ίσως του δίνουμε πραγματικά σημασία, αλλά στη συνέχεια το ξεχνάμε. Παρουσιάζουμε μια παράξενη επιλεκτική αμνησία απέναντι στο περιβάλλον και είναι λογικό το γιατί. Αρνούμαστε την ύπαρξη του προβλήματος επειδή φοβόμαστε ότι, αν αποδεχτούμε πλήρως την πραγματικότητα, θα αλλάξουν τα πάντα». Είναι ένα απόσπασμα από το νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν This Changes Everything: Capitalism vs. the Climate (εκδ. Simon & Schuster), που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες, λίγο πριν τη Σύνοδο Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα στις 23/9. Η Καναδή ακτιβίστρια, μετά το Δόγμα του Σοκ, όπου αποκάλυψε τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί ο νεοφιλελευθερισμός για να ιδιωτικοποιήσει τα πάντα, επανέρχεται διερευνώντας πώς ο καπιταλισμός ευθύνεται απολύτως για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την ίδια, πρόκειται για μια ουσιαστική κρίση με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ανθρωπότητα, μια τραγωδία η οποία έχει επισκιαστεί από τις επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης που μας βασανίζει την τελευταία πενταετία. Ίσως ακούγεται πολυτέλεια να ασχοληθούμε με την έκλυση μεθανίου στην Αρκτική την ώρα που η ανεργία στους νέους έχει ξεπεράσει το 50%, τα νοσοκομεία μας έχουν γίνει τριτοκοσμικά, άνθρωποι γύρω μας χάνουν τα σπίτια τους και βγαίνουν στο δρόμο. Κι όμως, με αφορμή το βιβλίο της Κλάιν, παρακολουθώντας τα στοιχεία για την κλιματική αλλαγή, συνειδητοποιούμε ότι δεν πρόκειται για υπερβολές αλλά για μια σκοτεινή πραγματικότητα, η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, θα τινάξει τον πολιτισμό μας στον αέρα.
Οι επιστήμονες ήδη επισημαίνουν ότι η ατμοσφαιρική συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ το 2013, καθώς η απορρόφηση του αερίου από τους ωκεανούς και τα δάση μειώνεται. Ενώ η αποστολή της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών αποκαλύπτει κάτι ακόμα χειρότερο, ότι μια ωρολογιακή βόμβα κρύβεται στην Αρκτική: τεράστιες ποσότητες μεθανίου -αέριο 25 φορές πιο ισχυρό από το διοξείδιο του άνθρακα- βρίσκονται εγκλωβισμένες στους πάγους και θα κάνουν τεράστια ζημιά αν απελευθερωθούν εξαιτίας της ανόδου της θερμοκρασίας. «Οι νόμοι της φυσικής δεν είναι διαπραγματεύσιμοι. Ο χρόνος που έχουμε στη διάθεσή μας τελειώνει» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μισέλ Ζαρό, γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετεωρολογίας (WMO).
Όλα αυτά επιβεβαιώνουν, και μάλιστα πολύ γρήγορα, τα συμπεράσματα της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία μέσα στην άνοιξη έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου. Ενδεικτικά οι επιστήμονες προειδοποιούν: οι παράκτιες περιοχές θα πληγούν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα πυκνώσουν, μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού ίσως αναγκαστούν να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές. Επιπλέον πολλά είδη ζώων θα κινδυνεύσουν, θα μειωθούν τα αποθέματα πόσιμου νερού, ενώ ακόμα και οι οικονομικές συνέπειες θα δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα, καθώς, αν η άνοδος της θερμοκρασίας φτάσει τους 20 C μέχρι το τέλος του αιώνα, οι απώλειες για το παγκόσμιο ΑΕΠ θα κυμανθούν ανάμεσα στο 0,2% και το 2,0% το χρόνο.
Προς τιμήν τους οι πρώτοι που αντέδρασαν αστραπιαία ήταν τα μέλη του κινήματος των Αγανακτισμένων από τις ισπανικές πλατείες, τα οποία συνέταξαν ένα οικολογικό μανιφέστο που ονομάζεται Ύστατη Έκκληση. Το υπογράφουν όλα τα κόμματα της Αριστεράς, μεταξύ άλλων και οι Podemos, καλλιτέχνες και επιστήμονες. Σταχυολογώ από το κείμενο που μπορείτε να διαβάσετε στα ελληνικά στο www.ultimallamada.org: «Το επίπεδο παραγωγής και κατανάλωσης επιτεύχθηκε μέσα από την κατασπατάληση των φυσικών και ενεργειακών πόρων και τη διάρρηξη των οικολογικών ισορροπιών της Γης. (…) Σήμερα πληθαίνουν οι ειδήσεις που δείχνουν ότι ο δρόμος της ανάπτυξης οδηγεί ήδη σε μια γενοκτονία σε αργή κίνηση. (…) Ο πλανήτης δεν μπορεί να στηρίξει την καταναλωτική κοινωνία. Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα νέο πολιτισμό ικανό να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή ζωή σε έναν τεράστιο ανθρώπινο πληθυσμό (σήμερα σε περισσότερους από 7,2 δισ. ανθρώπους), που συνεχίζει να αυξάνεται και κατοικεί σε έναν κόσμο με φθίνοντες πόρους. Να γιατί θα είναι απαραίτητο να γίνουν ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής, στις μορφές της παραγωγής, στο σχεδιασμό των πόλεων και στη χωροταξική οργάνωση: και πάνω απ΄ όλα στις αξίες που διέπουν όλα τα παραπάνω. (…) Όμως αυτός ο Μεγάλος Μετασχηματισμός αντιμετωπίζει δύο τιτάνια εμπόδια: την αδράνεια του καπιταλιστικού τρόπου ζωής και τα συμφέροντα των προνομιούχων ομάδων. Για να αποφύγουμε το χάος και τη βαρβαρότητα προς τα οποία σήμερα κατευθυνόμαστε, έχουμε ανάγκη από μια βαθιά πολιτική ρήξη με την παρούσα ηγεμονία και από μια οικονομία που έχει ως σκοπό την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών μέσα στα όρια που επιβάλλει η βιόσφαιρα και όχι η αύξηση του ιδιωτικού κέρδους. Ευτυχώς, όλο και πιο πολλοί άνθρωποι αντιδρούν στις απόπειρες των ελίτ να τους κάνουν να πληρώσουν τα σπασμένα. (…) Η καθεστωτική και η οικονομική κρίση θα μπορέσουν να ξεπεραστούν μόνο αν ξεπεραστεί ταυτόχρονα και η οικολογική κρίση. (…) Είμαστε αντιμέτωποι με την πρόκληση ενός μετασχηματισμού διαστάσεων ανάλογων με εκείνους των μεγάλων ιστορικών γεγονότων, όπως η νεολιθική επανάσταση ή η βιομηχανική επανάσταση. Προσοχή: Το παράθυρο της ευκαιρίας κλείνει. (…) Χρειαζόμαστε ένα μοντέλο που αναγνωρίζει την πραγματικότητα, κάνει ειρήνη με τη φύση και κάνει δυνατή την ευζωία μέσα στα οικολογικά όρια της Γης».
Στο ίδιο μοτίβο κινείται και το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν, σύμφωνα με τα άρθρα και τις συνεντεύξεις της ίδιας*. Κατά τη συγγραφέα, οι κίνδυνοι από την κλιματική αλλαγή απαιτούν τώρα ριζοσπαστική δράση για να αποτραπεί η καταστροφή. Οι «λύσεις τσιρότα», όπως αποκαλεί το φυσικό αέριο για παράδειγμα, είναι μάταιες. Σαν να προσπαθείς να κλείσεις με ένα απλό τραυμαπλάστ ένα μεγάλο τραύμα που θέλει πολλά ράμματα. «Οι στρατηγικές αυτές είναι πολύ λίγες, είναι πια αργά» λέει η συγγραφέας χαρακτηριστικά στηλιτεύοντας τις δήθεν προσπάθειες των «πράσινων δισεκατομμυριούχων» και τις κερδοφόρες οικολογικές «λύσεις» (όπως τα προγράμματα εμπορίας εκπομπών άνθρακα) που προβάλλουν πολλά επιστημονικά επιτελεία και οι οποίες τελικά δημιουργούν μεγαλύτερα ζητήματα. Η Ναόμι Κλάιν, όπως και το κίνημα των Ισπανών, ρίχνει τα προσχήματα και καταδεικνύει τη ρίζα του προβλήματος: η βασική αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός. Η Καναδή ακτιβίστρια επιμένει ότι η οικολογική κρίση ίσως είναι η τελευταία μας ευκαιρία να αφυπνιστούμε, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να απαιτήσουμε να μπει φρένο στο όχημα του καπιταλισμού που τρέχει ανεξέλεγκτα προς τον γκρεμό. Οφείλουμε να μεταμορφώσουμε ριζικά την οικονομία μας: λιγότερη κατανάλωση, λιγότερο διεθνές εμπόριο, λιγότερες ιδιωτικές επενδύσεις και πολύ περισσότερες κρατικές δαπάνες για να δημιουργήσουν την υποδομή που χρειάζεται για μια επί της ουσίας πράσινη οικονομία. «Εξυπακούεται πως όλα αυτά» γράφει η Κλάιν «είναι μια συμφωνία μεγαλύτερης αναδιανομής, έτσι ώστε περισσότεροι από εμάς να μπορέσουμε να ζήσουμε άνετα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του πλανήτη».
Ο φιλόσοφος Νόαμ Τσόμσκι σε ένα άρθρο του με τίτλο Το Τέλος της Ιστορίας; υποστηρίζει ότι, αν δεν πάρουμε μέτρα τώρα, η ανθρωπότητα θα αφανιστεί: «Η εποχή του πολιτισμού συμπίπτει αρκετά με την Ολόκαινο εποχή, που ξεκινά περίπου 11.000 χρόνια πριν. Προηγείται η Πλειστόκαινος, που διήρκεσε 2,5 εκατ. χρόνια. Οι επιστήμονες τώρα υποθέτουν πως μια νέα εποχή ξεκίνησε 250 χρόνια πριν, η Ανθρωπόκαινος, μια περίοδος όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα είχε δραματικό αντίκτυπο στη φύση. (…) Μια ένδειξη της ανθρώπινης επίδρασης είναι η εξαφάνιση πολλών ειδών, που εκτιμάται πως αγγίζει το ίδιο ποσοστό με την καταστροφή που προκάλεσε ένας αστεροειδής ο οποίος χτύπησε τη Γη 65 εκατ. χρόνια πριν. Αυτή ήταν και η αιτία για το τέλος της εποχής των δεινοσαύρων, που άνοιξε το δρόμο για τον πολλαπλασιασμό μικρότερων θηλαστικών και την ανάπτυξη του σύγχρονου ανθρώπου. Σήμερα το ρόλο του αστεροειδούς έχει ο άνθρωπος, ο οποίος καταδικάζει πολλά είδη προς εξαφάνιση».
Σε γενικές γραμμές είμαι αισιόδοξος άνθρωπος, ψάχνω παντού την ελπίδα. Ειδικά αν είσαι γονιός, η αναζήτησή της είναι μονόδρομος. Γι΄ αυτό μου άρεσε πάρα πολύ το βιβλίο Ελπίδα στο Σκοτάδι: Η Άγνωστη Ιστορία της Δύναμης των Ανθρώπων (εκδ. Οκτώ) μιας άλλης ακτιβίστριας, της Ρεμπέκα Σόλνιτ. Η Αμερικανίδα συγγραφέας ξεκινά με ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο της Βιρτζίνια Γουλφ έξι μήνες μετά την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου: «Το μέλλον είναι σκοτεινό, πράγμα που γενικά αποτελεί, πιστεύω, ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να είναι το μέλλον». Η Βιρτζίνια Γουλφ είδε μέσα στο σκοτάδι αυτό που έχουμε ανάγκη να δούμε όλοι μας: την ελπίδα. Λίγο παρακάτω η Σόλνιτ γράφει: «Να ελπίζεις σημαίνει να στοιχηματίζεις – στο μέλλον, στις ίδιες σου τις επιθυμίες, στην πιθανότητα η καλή διάθεση και η αβεβαιότητα να είναι προτιμότερες από τη θλίψη και την ασφάλεια. Το να ελπίζεις είναι επικίνδυνο, είναι όμως το αντίδοτο του φόβου, γιατί το να ζεις σημαίνει να διακινδυνεύεις. Όλα αυτά τα λέω γιατί η ελπίδα είναι ένα τσεκούρι με το οποίο γκρεμίζεις πόρτες σε κατάσταση ανάγκης, επειδή η ελπίδα πρέπει να σε σπρώξει έξω από την πόρτα, επειδή απαιτεί όλες σου τις δυνάμεις προκειμένου να οδηγήσεις το μέλλον κάπου αλλού από τον ατελείωτο πόλεμο, από τη λεηλάτηση των θησαυρών της Γης και τη συντριβή των φτωχών και των περιθωριοποιημένων. Η ελπίδα σημαίνει ότι ένας άλλος κόσμος είναι δυνατός, όχι όμως ευοίωνος ούτε εγγυημένος. Η ελπίδα μάς καλεί να δράσουμε, η δράση είναι αδύνατη χωρίς ελπίδα». Η ελπίδα είναι η λέξη-κλειδί σε κάθε συλλογική προσπάθεια που έχουν κάνει οι άνθρωποι στην ιστορία του κόσμου. Μέχρι ώρας τα κατάφεραν. Τι άλλη απόδειξη θέλουμε από το γεγονός ότι είμαστε σήμερα εμείς εδώ; Η ανθρωπότητα εξελίσσεται, πηγαίνει πάντα από το καλό στο καλύτερο, ακόμα κι αν χρειαστεί κάποιες φορές να τα αλλάξει όλα. Αυτό πρέπει να κάνουμε και τώρα.
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
ΥΓ.: Στο βιβλίο της Σόλνιτ υπήρχε ένα απόσπασμα από την 4η Διακήρυξη των Μεξικανών Ζαπατίστας, ένας ύμνος στη Διεθνή της Ελπίδας που με συγκίνησε: «Μας πουλούν ένα νέο ψέμα ως Ιστορία. Το ψέμα της ήττας της ελπίδας, το ψέμα της ήττας της αξιοπρέπειας, το ψέμα της ήττας της ανθρωπότητας (…) Στη θέση της ανθρωπότητας μας προσφέρουν τους δείκτες του χρηματιστηρίου. Στη θέση της αξιοπρέπειας μας προσφέρουν την παγκοσμιοποίηση της δυστυχίας. Στη θέση της ελπίδας μάς προσφέρουν το κενό, στη θέση της ζωής μάς προσφέρουν μια Διεθνή του Τρόμου. Ενάντια στη Διεθνή του Τρόμου που αντιπροσωπεύει ο νεοφιλελευθερισμός πρέπει να υψώσουμε τη Διεθνή της Ελπίδας. Ενότητα, πέρα από σύνορα, γλώσσες, χρώματα, πολιτισμούς, φύλα, στρατηγικές και σκέψεις, όλων όσοι προτιμούν μια ζωντανή ανθρωπότητα. Η Διεθνής της Ελπίδας. Όχι η γραφειοκρατία της ελπίδας, όχι μια εικόνα απλώς αντεστραμμένη και ως εκ τούτου όμοια με αυτό που μας εκμηδενίζει. Ούτε εξουσία με νέο έμβλημα ή νέα ρούχα. Ένα λουλούδι, ναι, το λουλούδι της ελπίδας».
* Η Ναόμι Κλάιν έδωσε την πρώτη της συνέντευξη στην αμερικανική Vogue, τη βίβλο της πολυτέλειας, όχι τυχαία. Απευθύνθηκε σε ένα αγοραστικό κοινό με έντονη καταναλωτική διάθεση, κάνοντας σαφές ότι η αντίληψη «ψωνίζω, άρα υπάρχω» πρέπει να αλλάξει, γιατί αυτή η νοοτροπία οδηγεί στην καταστροφή μας.
**Ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα με όσα πρέπει να ξέρετε για την κλιματική αλλαγή έχει δημοσιευτεί στο site: www.thepressproject.gr
