«Είχα έναν μαύρο σκύλο, το όνομά του ήταν κατάθλιψη. Όποτε ερχόταν ένιωθα άδειος και η ζωή κυλούσε πιο αργά». Έτσι ξεκινά ένα από τα πιο γνωστά βίντεο για την κατάθλιψη με 8 εκατ. views και την υπογραφή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ο «μαύρος σκύλος», που μεταφορικά είναι οι σκοτεινές μας σκέψεις, ταλαιπωρεί 300 εκατ. ανθρώπους στον κόσμο. Μάλιστα, αποτελεί την πρώτη αιτία ασθένειας και αναπηρίας, καθώς τα συνήθη σημάδια -έλλειψη διάθεσης να απολαύσουμε τη ζωή και παραίτηση από καθετί ενδιαφέρον- μπορεί να μας καταστήσουν μη λειτουργικούς. Τις τελευταίες δεκαετίες η μεγαλύτερη αύξηση του προβλήματος παρατηρείται στους εφήβους και τους νέους ενήλικες, σε αυτούς που θα περιμέναμε να έχουν ορμή για ζωή και περιπέτεια! Όμως αποτελούν όλα τα περιστατικά κατάθλιψη; Στο βιβλίο του Η Διάσωση του Φυσιολογικού (εκδ. Τραυλός), ο διάσημος ψυχίατρος Allen Frances θέτει το εξής ζήτημα: Στην προσπάθειά μας οι γιατροί να έχουν ευκολότερα διάγνωση βοηθώντας περισσότερους ασθενείς, φτάσαμε στο εξής παράδοξο: την υπερδιάγνωση και την εύκολη χορήγηση αντικαταθλιπτικών σε ανθρώπους που δεν τα χρειάζονται και, αντίστροφα, τη μη λήψη τους από μια μερίδα που τα έχει ανάγκη. Ποια είναι η γραμμή που χωρίζει τη σοβαρή από την ήπια κατάθλιψη και τη διπολική διαταραχή από την εποχιακή μελαγχολία; Ο Γιώργος Δημόπουλος, νευρολόγος-ψυχίατρος, γνωσιακός ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας βιβλίων αυτοβελτίωσης όπως το Αισιοδοξία, Ευχαριστώ θα Πάρω (εκδ. Μίνωας), μας βοηθά να βγάλουμε τις μάσκες από τα πολλά πρόσωπα της ψυχικής νόσου.
1. Η μείζων (κλινική)
Είναι η πιο συχνή και σοβαρή μορφή κατάθλιψης, γι’ αυτό οι επιστήμονες μας προτρέπουν να απευθυνθούμε σε ειδικό ψυχικής υγείας αν τουλάχιστον 5 από τα παρακάτω συμπτώματα επιμένουν πάνω από 2 εβδομάδες: θλίψη σχεδόν καθημερινά, αίσθημα παραίτησης από καθετί ευχάριστο, απελπισία, κόπωση, έλλειψη ενέργειας, ενοχές, αλλαγές στον ύπνο και την όρεξη, αδυναμία συγκέντρωσης, αυτοκτονικές σκέψεις. Στην άτυπη εκδοχή της μπορεί να συνυπάρχουν ανησυχία και διάθεση για ύπνο και φαγητό! Όπως αναφέρει ο Γιώργος Δημόπουλος, «στόχος της θεραπείας είναι η προστασία του ασθενή από ενδεχόμενη αυτοχειρία, η ανίχνευση αρνητικών σκέψεων, η χορήγηση αντικαταθλιπτικών τρίτης γενιάς, που έχουν λιγότερες παρενέργειες, και η πιθανότητα νοσηλείας, αν χρειάζεται». Ο γιατρός προτείνει γνωσιακή ψυχοθεραπεία ή φαρμακευτική αγωγή (αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης ή SSRIs) για τουλάχιστον 8 μήνες (η διακοπή γίνεται σταδιακά) ή και τα δύο. Η βελτίωση με τα φάρμακα είναι ορατή μέσα σε 2-3 εβδομάδες και με την ψυχοθεραπεία σταδιακά.
2. Η ανθεκτική
Τι γίνεται όταν κάποιος δεν νιώθει καλύτερα με τα αντικαταθλιπτικά; Σύμφωνα με έρευνα που έκαναν επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Northwestern στις ΗΠΑ το 2009, οι μισοί ασθενείς που λαμβάνουν αγωγή δεν ανακουφίζονται, γιατί τα φάρμακα αποτυγχάνουν να χτυπήσουν τον στόχο. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που στη Βρετανία αναμένεται να ξεκινήσει η μεγαλύτερη μελέτη στη χώρα για τον ρόλο των γονιδίων στην κατάθλιψη, με 4.000 εθελοντές που θα στείλουν βιολογικό υλικό (δείγμα σάλιου). Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται πάντα στα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, νορεπινεφρίνης και ντοπαμίνης (νευροδιαβιβαστές που συνδέονται με καλή διάθεση) που ανεβάζουν τα φάρμακα. Γι’ αυτό οι γιατροί κάνουν εκτενή έλεγχο αναζητώντας αν συνυπάρχει και κάποια άλλη οργανική πάθηση. «Συνήθως αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα με γνωσιακή ψυχοθεραπεία και μέλημά μας είναι να κινητοποιήσουμε τον ενδιαφερόμενο, που πολλές φορές είναι κοινωνικοποιημένος, αλλά δυσαρεστημένος με τη ζωή του» αναφέρει ο γιατρός. Επίσης, ο ψυχίατρος ίσως συστήσει θεραπεία με άλλο αντικαταθλιπτικό παλαιότερης γενιάς (π.χ. τρικυκλικό) ή συνδυασμό φαρμάκων.
3. Υποκλινική
Σε αυτό το είδος κατάθλιψης, που αποκαλείται και masked depression (συγκαλυμμένη μορφή κατάθλιψης, όπου πολλά συμπτώματα σωματοποιούνται, π.χ., με χρόνιο πόνο, σεξουαλική διαταραχή κ.ά.), δεν καλύπτουμε όλα τα «κουτάκια». Αυτό σημαίνει ότι δεν παρουσιάζουμε τουλάχιστον 5 συμπτώματα όπως στη μείζονα ούτε με την ίδια ένταση. Ωστόσο, η μελαγχολική διάθεση και η διάρκειά της προβληματίζουν! Ο κ. Δημόπουλος παρατηρεί: «Κοιτάζουμε αν κάποιος είναι λειτουργικός στην καθημερινότητά του, αν καταφέρνει να πάει στη δουλειά του κ.ά. Αν όχι, προτείνουμε φαρμακευτική αγωγή με SSRIs σε μικρότερες δόσεις για 2-6 μήνες συνδυαστικά με ψυχοθεραπεία».
4. Η επίμονη (δυσθυμία)
Η μαύρη διάθεση μας ακολουθεί τουλάχιστον δύο χρόνια με συμπτώματα, όπως έντονη θλίψη και οξυθυμία για πάνω από χρόνο. «Το προφίλ του ασθενή είναι εκείνο ενός ανθρώπου που του φταίνε όλα, είναι μουτρωμένος, εκνευρίζεται, είναι αναβλητικός. Συνήθως η κατάθλιψη συνυπάρχει με προβλήματα ύπνου, έλλειψη ενέργειας, κόπωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραχή της όρεξης, αδυναμία συγκέντρωσης, αδυναμία λήψης αποφάσεων και αίσθημα απελπισίας». Η αντιμετώπιση γίνεται με μεικτή αγωγή (ένα ήπιο αντικαταθληπτικό και γνωσιακή ψυχοθεραπεία).
5. Η προεμμηνορροϊκή δυσφορική διαταραχή
Η μελαγχολική διάθεση παρουσιάζεται λίγες μέρες έως 2 εβδομάδες πριν από την περίοδο μαζί με κάποια από τα παρακάτω συμπτώματα: μετεωρισμός, ευερεθιστότητα, πονοκέφαλος, ευαισθησία στο στήθος (πόνος, πρήξιμο), κόπωση, ακμή, στρες κ.ά. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η μερίδα γυναικών που παρουσιάζει αυτή τη μορφή κατάθλιψης εμφανίζει υπερβολική ευαισθησία σε ορμονικές αλλαγές κατά τη διάρκεια του κύκλου. Συνήθως προτείνονται διατροφικές αλλαγές (π.χ. λήψη μαγνησίου και μαγγανίου σε περίπτωση χαμηλών επιπέδων), άσκηση κ.ά., ενώ οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας ερευνούν τη δράση της φωτοθεραπείας στη βελτίωση του ύπνου και της διάθεσης.
6. Η διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη)
Πρόκειται για σοβαρή πάθηση με χαρακτηριστικό τις εναλλαγές στη διάθεση από τον άκρατο ενθουσιασμό και την ορμή (μανία) μέχρι τα καταθλιπτικά επεισόδια. Ο ειδικός θα κάνει διάκριση αν ο ασθενής ανήκει στον τύπο 1 (παρατεταμένα και σοβαρά επεισόδια μανίας με ή χωρίς κατάθλιψη) και χρειάζεται αντικαταθλιπτικό με ή χωρίς αντιψυχωσικό ή στον τύπο 2 (κατάθλιψη συνοδευτικά με ή χωρίς μανία) οπότε θα χορηγήσει σταθεροποιητικό διάθεσης με ή χωρίς αντικαταθλιπτικό. Η αγωγή αλλάζει ανάλογα με τη φάση που βρίσκεται το άτομο.
7. Η διασχιστική κατάθλιψη
Η ευερέθιστη συμπεριφορά και τα ξεσπάσματα θυμού μέσα στη μέρα είναι το χαρακτηριστικό σύμπτωμα στη διασχιστική κατάθλιψη που συναντάται και στα παιδιά, με αποτέλεσμα τα προβλήματα συμπεριφοράς να τους δημιουργούν εμπόδια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Η αντιμετώπιση γίνεται με φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία.
8. Η επιλόχειος
Μία στις τέσσερις γυναίκες αλλά και ένας στους οκτώ άντρες παρουσιάζουν επιλόχειο κατάθλιψη έως και έναν χρόνο μετά τη γέννηση του μωρού τους. Στις γυναίκες την πυροδοτούν οι αλλαγές στις ορμόνες, ενώ στους άντρες περιβαλλοντικοί λόγοι και αλλαγές στον τρόπο ζωής. Συνήθως χορηγούνται αντικαταθλιπτικά για 6-8 μήνες, γιατί τα συναισθήματα της θλίψης και της ανησυχίας είναι τόσο έντονα, ώστε ο πάσχων μπορεί να θέλει να βλάψει τον εαυτό του.
9. Η εποχιακή
Κάνει την εμφάνισή της το φθινόπωρο και την άνοιξη και συνοδεύεται με μελαγχολία, προσθήκη βάρους, αρκετό ύπνο και όρεξη για φαγητό, λιγούρες και απόσυρση από δραστηριότητες που αγαπάμε. Πιο ευάλωτοι στην SAD (Seasonal Αffective Disorder) ή εποχιακή κατάθλιψη είναι οι γυναίκες και οι έφηβοι. Τι φταίει; Έχουν ενοχοποιηθεί τα χαμηλά επίπεδα της ορμόνης μελατονίνης (εκκρίνεται νωρίς το βράδυ, γι’ αυτό παίζει ρόλο ο καλός ύπνος) και βιταμίνης D (συντίθεται κυρίως με την έκθεση στον ήλιο ενώ 10′ ημερησίως αρκούν) και πιθανή διαταραχή στον νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη. Η φωτοθεραπεία εφαρμόζεται αρκετά. «Προσπαθούμε να δώσουμε κίνητρα στους ασθενείς, τους λέμε να ξεκινήσουν χόμπι που τους ευχαριστούν, να έχουν φίλους» προσθέτει ο κ. Δημόπουλος
10. Η φαρμακευτική
«Αν κάποιος λαμβάνει για μεγάλο διάστημα αγχολυτικά και ισχυρά παυσίπονα μπορεί να παρουσιάσει κατάθλιψη και πρέπει να γίνει απεξάρτησή του σε κλινική και αντικατάσταση με άλλες ουσίες» τονίζει ο γιατρός.
11. Η ψυχωσική
Αυτή η μορφή κατάθλιψης συνοδεύεται με ψύχωση, μια κατάσταση στην οποία ο πάσχων χάνει την επαφή με την πραγματικότητα και έχει ψευδείς πεποιθήσεις (π.χ. νομίζει ότι θέλουν να τον βλάψουν) και ίσως παραλήρημα. Οι γιατροί συνταγογραφούν ισχυρά αντιψυχωσικά και αντικαταθλιπτικά, ενώ σε ήπιες μορφές γίνεται ψυχοθεραπεία.
12. Η αντιδραστική
Ο καθένας από εμάς αντιδρά διαφορετικά ε ένα τραυματικό γεγονός, όπως μια κλοπή, μια ασθένεια, μια απώλεια. Ορισμένοι εκδηλώνουν θυμό, απογοήτευση, άλλοι σωματικά συμπτώματα (π.χ. γαστρεντερικές διαταραχές). Ανάλογα με τη μορφή και την έντασή τους, οι γιατροί προτείνουν γνωσιακή ψυχοθεραπεία με ή χωρίς φαρμακευτική αγωγή.
Μήπως είμαι καλά;
Σύμφωνα με τον κ. Δημόπουλο, κάποιοι άνθρωποι αντιστέκονται οι ίδιοι στη βελτίωσή τους γιατί έχουν συνηθίσει σε αυτή την κατάσταση, έχουν εκπαιδευτεί να βλέπουν τα πράγματα με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Σε αυτή την αλλαγή του εαυτού μας μπορεί να βοηθήσει περισσότερο η ψυχοθεραπεία. Όπως τονίζει και ο Allen Frances στο βιβλίο του Η Διάσωση του Φυσιολογικού, είναι σημαντικό να μάθουμε από τη θλίψη μας και να τη δούμε σαν εμπειρία ζωής που θα μας οπλίσει με δύναμη. Και είναι σοφό να ενεργοποιήσουμε τα κοινωνικά μας δίκτυα με ανθρώπους που θα μας δώσουν τονωτικές «ενέσεις» για να πάμε παρακάτω. Τα φάρμακα δεν είναι πάντα η λύση, τονίζει ο ίδιος: «Η θλίψη δεν θα έπρεπε να είναι συνώνυμη της κατάθλιψης. Δεν υπάρχει διάγνωση για κάθε απογοήτευση ούτε χάπι για κάθε πρόβλημα. Οι δυσκολίες της ζωής -διαζύγια, αρρώστιες, ανεργία, οικονομικά προβλήματα, διαπροσωπικές διαμάχες- δεν μπορούν να απονομιμοποιηθούν (σ.σ.: να θεωρούνται μη φυσιολογικά). Τις περισσότερες φορές προσαρμοζόμαστε στις καταστάσεις, επουλώνουμε τις πληγές μας, κινητοποιούμε τους πόρους και τους φίλους μας και προχωράμε μπροστά. […] Δεν μπορούμε να μετατρέψουμε όλη τη συναισθηματική οδύνη σε ψυχική διαταραχή χωρίς ν’ αλλάξουμε ριζικά τον εαυτό μας, αμβλύνοντας την παλέτα των εμπειριών μας. Αν δεν μπορούμε ν’ αντέξουμε τη θλίψη, δεν μπορούμε να βιώσουμε χαρά».
Αν συμφιλιωθούμε με τον «μαύρο σκύλο» που περιγράφει το βίντεο για την κατάθλιψη, θα μπορέσουμε να τον διαχειριστούμε και θα βάλουμε τις αρνητικές σκέψεις εκεί που τους αξίζουν: στα χαμηλά! Είμαστε, λοιπόν, έτοιμοι να ξεκινήσουμε την επανάσταση από μέσα μας;
Πού να απευθυνθούμε
Η Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη 1034 είναι πανελλήνια και εμπιστευτική υπηρεσία στελεχωμένη από ειδικούς ψυχικής υγείας του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ).
H MKO Κλίμακα λειτουργεί τη Γραμμή 1018 για την πρόληψη της αυτοκτονίας.
Αναζητήστε το τμήμα ψυχικής υγείας σε δημόσια νοσοκομεία και ρωτήστε τον δήμο σας αν παρέχει υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης.
Εμπνευστείτε από ανθρώπους που βίωσαν και διαχειρίστηκαν το πρόβλημα. Στα βίντεο TEDx θα δείτε μερικές από τις πιο ωραίες ομιλίες για το πώς η τέχνη και οι φίλοι μάς βοηθούν να τα καταφέρουμε. Info: ted.com/topics/depression
