Φωτογράφιση: Sofia Sanchez
Αν μας έλεγαν πριν από μερικά χρόνια ότι η μοναξιά μπορεί να αποβεί μοιραία, θα το θεωρούσαμε υπερβολικό. Θα έμοιαζε περισσότερο ως μια ωραία ιδέα για ένα sci-fi θρίλερ με κοινωνικές προεκτάσεις. H πραγματικότητα, όμως, προλαβαίνει για ακόμα μια φορά τη φαντασία, με τη μοναξιά να θεωρείται ήδη επιδημία και μάλιστα σε έξαρση. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για ένα διαχρονικό υπαρξιακό αγκάθι. Ανέκαθεν οι άνθρωποι νιώθαμε μόνοι μας -και αυτό δεν ήταν απαραίτητα κακό ή τόσο φοβιστικό-, αλλά ο τρόπος που μας συμβαίνει πλέον έχει αλλάξει. Έχουμε ξεφύγει από το κλισέ «γεννιόμαστε μόνοι, πεθαίνουμε μόνοι». Η σύγχρονη μοναξιά είναι ένα νέο είδος συναισθήματος, αποτέλεσμα -μεταξύ άλλων- των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, του νέου τρόπου ζωής, της κυριαρχίας των social media, της αύξησης των μονογονεϊκών οικογενειών. Αυτό υπογραμμίζει σε πρόσφατο άρθρο της στον Guardian η Dr Fay Bound Alberti, συγγραφέας, ιστορικός και συνιδρύτρια του Κέντρου Ιστορίας του Συναισθήματος στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου, η οποία στις αρχές του 2019 αναμένεται να κυκλοφορήσει το βιβλίο Η Βιογραφία της Μοναξιάς. «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε πλέον τη μοναξιά ως ένα απόλυτα νέο, μεταλλαγμένο είδος συναισθήματος, αποτέλεσμα του σύγχρονου lifestyle του Δυτικού κόσμου», λέει χαρακτηριστικά.
Εκατό χρόνια… αποξένωσης
Τη σοβαρότητα των επιπτώσεων της μοναξιάς έφερε πρώτη στο φως η πρώην βουλευτής των Εργατικών και υπέρμαχος της παραμονής της Μεγάλης Βρετανίας στην Ε.Ε, η Jo Cox, η οποία δολοφονήθηκε λίγες ημέρες πριν από το δημοψήφισμα για το Brexit. «Η αντιμετώπιση της μοναξιάς απαιτεί συντονισμένη δράση από τις κυβερνήσεις, τους εργοδότες, τις επιχειρήσεις, τις κοινωνικές οργανώσεις και τον καθένα ξεχωριστά», είχε πει. Η ίδια είχε συστήσει μια επιτροπή με στόχο την αντιμετώπιση της μοναξιάς την οποία και χαρακτήρισε ως κοινωνική επιδημία. Είχε πραγματοποιήσει, μάλιστα, έρευνα η οποία την οδήγησε στα εξής συμπεράσματα: Περισσότεροι από εννιά εκατομμύρια ενήλικες στη Βρετανία νιώθουν συχνά ή πάντα μόνοι τους. Οι περισσότεροι γιατροί στη χώρα δέχονται έναν έως πέντε ασθενείς την ημέρα, οι οποίοι τους επισκέπτονται κυρίως γιατί αισθάνονται μοναξιά, βρίσκοντας ως πρόφαση κάποιο σωματικό πόνο. Ενώ το πιο ανησυχητικό εύρημά της ήταν ότι η μοναξιά μπορεί να γίνει πιο θανατηφόρα από την παχυσαρκία ή από το κάπνισμα. Για να τιμήσουν τη μνήμη της, αλλά και ως αναγνώριση της προσπάθειάς της, εδώ και λίγους μήνες λειτουργεί ήδη υπουργείο μοναξιάς στη Μεγάλη Βρετανία. «Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η μοναξιά είναι μια θλιβερή πραγματικότητα του σύγχρονου βίου», τόνισε η πρωθυπουργός Theresa May με την ανακοίνωση της σύστασης του συγκεκριμένου υπουργείου, προσθέτοντας: «Οι προσπάθειές μας θα γίνουν με γνώμονα τις διεθνείς επιστημονικές μελέτες που θέλουν τη μοναξιά να σχετίζεται με την εμφάνιση νόσων όπως το Αλτσχάιμερ και η υπέρταση, ενώ μπορεί να οδηγήσει και σε πρόωρο θάνατο». Η βουλευτής Seema Kennedy και πρώην συνεργάτις της Cox αναφέρει επίσης: «H κατάσταση χειροτερεύει καθώς η κοινωνία γερνάει, ενώ όλο και περισσότερα άτομα ζουν μόνα τους». Πώς γίνεται όμως να μιλάμε για μοναξιά σε μια εποχή που είμαστε τόσο συνδεδεμένοι, ένα κλικ μακριά από όλους και με τόσους διαύλους επικοινωνίας συνεχώς ανοιχτούς; «Έχει χαθεί η αμεσότητα της επικοινωνίας», αναφέρει η Alice G. Walton σε πρόσφατο άρθρο της στο Forbes. «Επικοινωνούμε διαρκώς από απόσταση. Τόσο, που στο τέλος έχει γίνει αυτονόητο. Η έλλειψη της πραγματικής, ουσιαστικής επαφής, αυτής που συμπεριλαμβάνει τη σωματική εγγύτητα, το άγγιγμα, την ενέργεια ανάμεσα σε δύο ανθρώπους έχει αλλοιώσει τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με τους άλλους», συνεχίζει η ίδια. Η Seema Kennedy παρατηρεί επίσης ότι «παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι συνδέονται θεωρητικά πιο εύκολα μέσω των social media, στην πραγματικότητα αποπροσανατολίζονται από τις πολλές επιλογές και αποσπώνται από τα πολυάριθμα ερεθίσματα. Το αποτέλεσμα είναι η αλλοίωση του ίδιου του ορισμού της πραγματικής ανθρώπινης σύνδεσης». Και ενώ στη Βρετανία αυτή τη στιγμή στο επίκεντρο της προσοχής βρίσκονται οι ηλικιωμένοι, οι έρευνες δείχνουν ότι η Generation Z, τα παιδιά δηλαδή που έχουν γεννηθεί από τα μέσα του ‘90 έως τα μέσα του 2000, είναι πιο ευάλωτη στην επικίνδυνη νόσο. Σύμφωνα με μελέτη που διεξήχθη από την ασφαλιστική εταιρεία υγείας Cigna σε 20.000 Αμερικανούς από 18 ετών και πάνω, η νεότερη ηλικιακά ομάδα, 18 έως 22 ετών, νιώθει κοινωνικά πιο αποκομμένη σε σχέση με τις μεγαλύτερες γενιές, ακόμη και από αυτή των 72 ετών και πάνω. Ταυτόχρονα, σχεδόν 1 στους 2 νέους Αμερικανούς (46%) δήλωσε ότι νιώθει μοναξιά μερικές φορές ή πάντα και 1 στους 4 ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει. «Ένας από τους λόγους που οι νέοι σήμερα νιώθουν μόνοι, οφείλεται στο trend της σωματικής ευεξίας, του wellbeing και της φιλοσοφίας ότι όλα ξεκινούν από μέσα μας. Ψάχνουμε το υπερεγώ και στην πραγματικότητα απομακρυνόμαστε από το υπερεμείς και το υπερμαζί», αναφέρει ο πρόεδρος και CEO της Cigna, David Cordani, δίνοντας μια πολύ ενδιαφέρουσα διάσταση στην αναζήτηση των αιτιών της επιδημίας.
Εκείνο όμως που κάνει τη φλεγμονή της μοναξιάς στις ημέρες μας ακόμα πιο επικίνδυνη είναι το γεγονός ότι μεταδίδεται. Αυτό αποκάλυψε μια σχετική έρευνα στο πλαίσιο των κοινοτήτων. Ναι, η μοναξιά κολλάει από… απόσταση. Πώς; Οι άνθρωποι που νιώθουν αποκομμένοι βρήκαν στα social media το αποκούμπι τους και ένα είδος παρηγοριάς. Η μελέτη έδειξε πως όταν ένας χρήστης αναφέρει στον λογαριασμό του στα κοινωνικά δίκτυα πόσο μόνος νιώθει, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ταύτισης ή βάζει τους «φίλους» και τους followers του σε διαδικασία να αυθυποβάλλουν τον εαυτό τους και να νιώσουν το ίδιο. Ίσως για να μην αισθάνονται και εκείνοι μόνοι… στο timeline. Και κάπως έτσι υιοθετούν, στην αρχή μιμητικά, μια συγκεκριμένη συμπεριφορά κοινωνικής απομόνωσης και αποσύνδεσης, η οποία στην πορεία παγιώνεται.
Ο ορισμός του solo καριέρα
Ποιοι είναι όμως «οι μόνοι»; Είναι οι άνθρωποι χωρίς ερωτικό σύντροφο; Χωρίς φίλους; Χωρίς οικογένεια; Αυτοί που νιώθουν ότι δεν ταιριάζουν με κανέναν; Οι ειδικοί μάς καλούν να διαχωρίσουμε το «αισθανόμαστε μόνοι» από το «ζούμε μόνοι». Ο ορισμός της μοναξιάς είναι από μόνος του δύσκολος, έτσι οι ερευνητές την όρισαν ως «την υποκειμενική εμπειρία της κοινωνικής απομόνωσης» που είναι κάτι διαφορετικό από την ουσιαστική κοινωνική απομόνωση. Με άλλα λόγια, είναι το αίσθημα ότι δεν ανήκεις ή δεν ταιριάζεις με τους ανθρώπους γύρω σου, ακόμη κι αν έχεις πολλές κοινωνικές ή διαδικτυακές επαφές. Από την άλλη, υπάρχουν άνθρωποι που ζουν μόνοι και παρότι αντικειμενικά είναι κοινωνικά απομονωμένοι, υποκειμενικά δεν νιώθουν μόνοι. Άραγε όλη αυτή η ανησυχία είναι δικαιολογημένη; Τι κάνει την κοινωνική απομόνωση τόσο επικίνδυνη; «Η αποδεδειγμένη σχέση της με την ψυχική υγεία» είναι η απάντηση. Οι επιστήμονες εξηγούν ότι η σχέση αυτών των δύο -μοναξιά και ψυχική υγεία- θα μπορούσε να περιγραφεί πολύ εύστοχα με την παροιμία “η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα». Η μία μπορεί να προκαλέσει την άλλη, αλλά και το αντίστροφο. Μια πρόσφατη αμερικανική μελέτη που επικαλείται το περιοδικό Atlantic σε πρόσφατο άρθρο του επιβεβαιώνει ότι οι άνθρωποι που ανέφεραν ότι ήταν πιο μοναχικοί είχαν υψηλότερους βιοδείκτες φλεγμονής, αυξημένη δραστικότητα φλεγμονωδών γονιδίων και μειωμένη δραστικότητα αντιιικών γονιδίων. Παρουσίαζαν, επίσης, αυξημένη δραστηριότητα στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα, που είναι υπεύθυνο για την αντιμετώπιση του άγχους. Ο οργανισμός ψυχικής υγείας της Αμερικής, Mind, συνδέει ξεκάθαρα τη μοναξιά με πολλές ψυχικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης και της κατάθλιψης. Ενώ επίσης τη συσχετίζει με προβλήματα προσοχής και συγκέντρωσης. Μια μελέτη του Κολλεγίου Ιατρικής του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριντα, που δόθηκε στη δημοσιότητα πριν από λίγες ημέρες, παρουσιάζει τα αποτελέσματα που προέκυψαν όταν ερευνητές εξέτασαν για δέκα χρόνια, μέσω ερωτηματολογίων και ψυχολογικών τεστ, πάνω από 12.000 συμμετέχοντες. Αυτά επιβεβαιώνουν τη στενή σχέση ανάμεσα στη μοναξιά και τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Όσοι ανέφεραν ότι είχαν νιώσει μόνοι για κάποιο διάστημα της ζωής τους, παρουσιάζονται πιο ευάλωτοι να νοσήσουν από άνοια. Η υπουργός Μοναξιάς Tracey Crouch, που επιβλέπει την εκστρατεία ενάντια στο πρόβλημα στη Βρετανία, δήλωσε: «Έχουμε στα χέρια μας αποδείξεις ότι αυτή συνδέεται, μεταξύ άλλων, με την άνοια, την υπέρταση και τον πρόωρο θάνατο. Οι επιχειρήσεις δεν πρέπει να κλείνουν τα μάτια στους ανθρώπους που παρουσιάζουν συμπτώματα απομόνωσης», τόνισε η υπουργός, περιγράφοντας ταυτόχρονα δικές της εμπειρίες: το πόσο μόνη ένιωσε όταν βρέθηκε χωρίς δουλειά και με χρέος 15.000 λιρών λόγω των σπουδών της, αλλά και για τη μοναξιά που βίωσε όταν κλήθηκε να τα βγάλει πέρα με το νεογέννητο παιδί της.
Η αγκαλιά είναι το αντίδοτο
Και η συζήτηση γύρω από το μοναχικό… σώμα όλο και μεγαλώνει. Κι αυτό γιατί η μοναξιά αφήνει τα σημάδια της πάνω μας. Οι ειδικοί λένε ότι οι μοναχικοί άνθρωποι αναρρώνουν πιο αργά, κρυώνουν περισσότερο, έχουν λάθος στάση σώματος, τρώνε πιο συχνά, αναζητώντας στη γεύση την ευχαρίστηση που τους λείπει. Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι όσοι νιώθουν μοναξιά αναρρώνουν πιο δύσκολα από σοβαρές ασθένειες. Όπως όμως η απομόνωση επηρεάζει το σώμα, έτσι μπορεί να ανακουφιστεί και μέσω αυτού. Το άγγιγμα, οι αγκαλιές, το μασάζ μειώνουν τη δυσάρεστη αίσθηση σε ανθρώπους που στερούνται οποιασδήποτε σωματικής επαφής στην καθημερινότητά τους. Το άγγιγμα δημιουργεί μια μορφή συναισθηματικού αναλγητικού. Οι άνθρωποι που βρίσκονται πίσω από την εκστρατεία για την αντιμετώπιση της μοναξιάς στη Μεγάλη Βρετανία εστιάζουν σε αυτό ακριβώς. Σε προγράμματα που αναγνωρίζουν τη σχέση μεταξύ σωματικής και ψυχικής υγείας. «Χρειαζόμαστε μια υγειονομική περίθαλψη που θα δρα προληπτικά και θα αντιμετωπίζει το σώμα όχι μόνο σαν κόκαλα και σάρκα, αλλά ως ένα πολύπλοκο σύνολο με συναισθήματα, τα οποία κινητοποιούνται μέσω της αφής, του ήχου, της οσμής, της γεύσης και της όρασης» λέει η Dr Fay Bound Alberti. Στο πλαίσιο αυτό, άλλωστε, η βρετανική κυβέρνηση έχει ήδη εγκρίνει συνταγογράφηση μαθημάτων χορού, μουσικής, άθλησης και υποκριτικής για ασθενείς που υποφέρουν από μοναξιά.
Η διάγνωσή της είναι δύσκολη, αλλά και άβολη. Τα αποτελέσματα μιας πρόσφατης έρευνας του BBC έδειξαν ότι το ένα τρίτο των ερωτηθέντων (55.000 στο Ηνωμένο Βασίλειο) αισθάνεται συχνά μοναξιά, αλλά ντρέπεται ακόμα και να το αναφέρει. Και όπως είναι φυσικό, η μη παραδοχή της μοναξιάς δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την επίγνωση της μοναξιάς, τη διάγνωση και κατ’ επέκταση την αντιμετώπισή της. Το σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι αυτή τη στιγμή, σε όλο σχεδόν το Δυτικό κόσμο οι ειδικοί είναι σε επιφυλακή για αυτή τη νέα επιδημία, ενώ μελετούν τον τρόπο που θα την αντιμετωπίσουν μέσα από καμπάνιες, ψηφιακές εφαρμογές, σύσταση δομών, προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Μέχρι εκείνοι να συμφωνήσουν σε μια κοινή γραμμή, αυτό που μπορεί να μας καθησυχάσει είναι ότι η Generation Z, η γενιά που ίσως σώσει τον κόσμο, μιλά πλέον ανοιχτά για τις συνέπειες της μοναξιάς και κυρίως για εκείνες που αυτή προκαλεί στην ψυχική υγεία. Το 75% των Gen Z πιστεύει πως η διασφάλιση της τελευταίας είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητούμενα στην εποχή μας. Ενώ όλο και περισσότερο συνειδητοποιούν την αλλοτρίωση που έχουν επιφέρει στις μεταξύ τους σχέσεις οι σύγχρονοι τρόποι επικοινωνίας και τα social media δηλώνοντας έτοιμοι να τα αποκαθηλώσουν από τον θρόνο τους και να απελευθερώσουν την επικοινωνία από τα δεσμά της. Φέρνοντάς την έτσι σε αρμονική σχέση με την πραγματική επαφή. Αυτή που μπορεί να υπάρξει μονάχα ανάμεσα σε ανθρώπους που αποδέχονται ο ένας τον άλλο όπως ακριβώς είναι. Που αλληλοσυμπληρώνονται. Που ανταλλάσσουν ενέργειες, φιλιά, χάδια, επισκέψεις στο σπίτι, τηλεφωνήματα, περιπάτους τις Κυριακές, αυθόρμητα πάρτι, που μοιράζονται τραγούδια, δάκρυα, στιγμές, που αγκαλιάζονται ακόμα και όταν είναι μακριά. Που φιλιούνται ακόμα και από χιλιομετρική απόσταση. Που κάνουν share αυτό που νιώθουν ειλικρινά. Που κάνουν like όχι απαραίτητα στα ίδια πράγματα, αλλά με τον ίδιο τρόπο. Που ξέρουν να παρηγορούν και να ανακουφίζουν. Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να διαχειριστούν το ότι ακόμα και η μοναξιά, αν αντιμετωπιστεί σωστά, με επίγνωση και αποδοχή, τότε μπορεί να γίνει μια υπέροχη διέξοδος για το μαζί, για το «δεν είσαι ο μόνος που νιώθει μόνος». Αυτό είναι και το μυστικό της θεραπείας. Το αντίδοτο.
