Φωτογράφιση: Anna Goncharova
“Υπάρχει μια ρωγμή σε όλα. Έτσι μπαίνει το φως”, τραγουδούσε ο Leonard Cohen το 1992. Ατμοσφαιρική μουσική, αισθαντική φωνή και ένας εμβληματικός στίχος που κλείνει στις 9 λέξεις του όλη την πολυπλοκότητα, την τέλεια… ατέλεια και την ομορφιά της ανθρώπινης ύπαρξης. Τίποτα δεν είναι αψεγάδιαστο, τίποτα δεν είναι ιδανικό και απόλυτα επιτυχές, κι όμως, αυτή η έλλειψη, αυτό το λάθος του και αυτή η ρωγμή του είναι που αφήνουν το φως της σημαντικότητας, της αξίας και της δύναμης να περνάει μέσα του και να του προσφέρει νόημα. Μακριά από τον Δυτικό κόσμο, στην Ιαπωνία, η σκέψη αυτή του Cohen συναντάται με τη φιλοσοφία ζωής, την αισθητική και τον τρόπο σκέψης ενός ολόκληρου λαού μέσα από δύο λέξεις: wabi sabi. Πρόκειται για ένα γοητευτικό αίνιγμα που επηρεάζει τα πάντα, χωρίς κανείς να μιλάει ανοιχτά γι’ αυτό. Μια σοφία που έχει ταξιδέψει στο σήμερα από τα βάθη των αιώνων για να δώσει τροφή για σκέψη και καύσιμο για νόημα σε αυτούς που θέλουν να κάνουν τη ζωή τους λίγο ελαφρύτερη, λίγο πιο -επί της ουσίας- σημαντική.
Η τέχνη της ατέλειας
Η Beth Kempton είναι μια βρετανίδα συγγραφέας και life coach η οποία τα τελευταία 20 χρόνια έχει ταξιδέψει πολλές φορές, αλλά και έχει παραμείνει για μεγάλα διαστήματα στην Ιαπωνία μελετώντας την κουλτούρα, τον πολιτισμό, την τέχνη, τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των κατοίκων της. Απόσταγμα της γνώσης της ως «Ιαπωνολόγου», όπως αποκαλεί τον εαυτό της η ίδια, είναι το best seller της Wabi Sabi, Japanese Wisdom for a perfectly imperfect life (Η ιαπωνική σοφία για μια τέλεια ατελή ζωή, εκδ. Piatkus) το οποίο όταν κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες πήρε θερμές κριτικές από το περιοδικό Time και τους Sunday Times. Με ρίζες στη φιλοσοφία του ζεν αλλά και την ιαπωνική τελετουργία του τσαγιού, «η διαχρονική σοφία του wabi sabi είναι πιο επίκαιρη από ποτέ στη σύγχρονη ζωή, καθώς ψάχνουμε διαρκώς νέους τρόπους να προσεγγίσουμε τις προκλήσεις της καθημερινότητας και να ανακαλύψουμε το νόημα πέρα από τον υλισμό», αναφέρει η ίδια. Και μπορεί να μη βρούμε σε κανένα λεξικό τον ακριβή ορισμό αυτών των δύο λέξεων, όμως η συγγραφέας υποστηρίζει ότι «wabi sabi» είναι η ενστικτώδης απόκρισή μας στην ομορφιά που αντανακλά η αληθινή φύση της ζωής. Η αποδοχή και η εκτίμηση που δείχνουμε στην πρόσκαιρη και ατελή φύση των πάντων. Η αναγνώριση των δώρων που μας χαρίζει η απλή, σε αργούς ρυθμούς καθημερινότητα κοντά στη φύση. «Είναι μια βαθιά εισπνοή και μια αργή εκπνοή. Μια τέλεια στιγμή σε έναν ατελή κόσμο», λέει. Πρόκειται για τη δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο έτσι όπως είναι, συμμετέχοντας σε αυτόν και όχι κρίνοντάς τον από τις παρυφές του. Και, φυσικά, είναι η ζωή στο εδώ και το τώρα. Πιο συγκεκριμένα, το wabi έχει να κάνει με την ομορφιά της απλότητας, το να αναζητάμε τον πνευματικό πλούτο και την ηρεμία μακριά από τα υλικά αγαθά. Ενώ το sabi δίνει αξία στο πέρασμα του χρόνου, στο πώς όλα τα πράγματα γύρω μας –μαζί και εμείς- μεγαλώνουν και φθείρονται, αποκαλύπτοντας καθώς περνάει ο καιρός την πραγματική τους φύση και επομένως την ομορφιά τους. Σε μια εποχή που η αδιάκοπη προσπάθεια για την επιτυχία μάς αφήνει διαρκώς πιεσμένους και ανικανοποίητους, με τα φίλτρα τελειότητας του Instagram να μας κάνουν ακόμα πιο απαιτητικούς με τον εαυτό μας και τους άλλους, η ανάγκη για μια χαλαρή, ουσιαστική, wabi sabi ζωή είναι πιο επιτακτική από ποτέ.
Κανείς δεν είναι τέλειος
Η Kempton αφιερώνει ένα μεγάλο κομμάτι του βιβλίου της στο πώς πρέπει να διαμορφώσουμε τον χώρο μας σύμφωνα με τις αρχές της απλότητας, της καλαισθησίας, του μινιμαλισμού και της πρακτικότητας, ώστε να εισάγουμε στην καθημερινότητά μας ακόμα περισσότερο wabi sabi. Το βασικό όμως που τονίζει είναι ότι ο χώρος μας δεν πρέπει να μοιάζει με τα τέλεια σπίτια που βλέπουμε καθημερινά στο Instagram και το Pinterest. Τα σπίτια τα θέλουμε για να ζούμε και τίποτα στη ζωή δεν είναι τέλειο. Οπότε ο χώρος μας πρέπει να κρύβει μέσα του ζωή και έμπνευση και να έχει πάντα κάτι «μη τελειωμένο», «μη τέλειο» για να το «διορθώσουμε» με τον καιρό. Εκεί, όμως, που πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο είναι με τον εαυτό μας, ξεκινώντας από την αποδοχή του αλλά και από την αποδοχή του παρελθόντος και του παρόντος μας. Το παρόν είναι το μοναδικό πράγμα που μας ανήκει. «Για ένα λεπτό σταματήστε αυτό που κάνετε και σκεφτείτε πώς έχουν τα πράγματα στη ζωή σας τη δεδομένη στιγμή. Αυτή τη στιγμή τη ζείτε τώρα. Δεν θα τη ζείτε για πάντα. Η πίτα που έχετε στο φούρνο κάποια στιγμή θα ψηθεί, το νερό του θερμοσίφωνα θα κρυώσει, η μέρα θα δώσει τη θέση της στη νύχτα. Το να αποδεχτούμε το γεγονός ότι δεν μπορούμε να έχουμε τον έλεγχο των πάντων είναι ένα από τα βασικά μαθήματα του wabi sabi. Μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να θεωρούμε πολύτιμο το καλό που μας συμβαίνει αυτή τη στιγμή, αναγνωρίζοντας ότι το άσχημο κάποια στιγμή θα περάσει», αναφέρει η συγγραφέας. Οτιδήποτε συμβαίνει στο σώμα, στο μυαλό και την ψυχή μας τώρα, πρόκειται απλώς για μια στιγμή, που σύντομα θα δώσει τη θέση της στην επόμενη. «Οι δυνατότητές μας στο παρόν είναι περιορισμένες. Κάνουμε μόνο ό,τι μπορούμε να κάνουμε. Η σκέψη αυτή δεν βάζει όριο στις προσπάθειές μας, αλλά είναι μια αναγνώριση των δυνάμεών μας, ώστε να πάψουμε να πιστεύουμε στο αδύνατο και να δώσουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας να χαλαρώσει», προσθέτει η ίδια. Οι Ιάπωνες δείχνουν μεγάλη προσοχή και σεβασμό στην εναλλαγή των εποχών. Είναι το μήνυμα που μας δίνει η φύση: να εκτιμούμε και να έχουμε πλήρη συνείδηση του οτιδήποτε μας συμβαίνει εδώ και τώρα, γιατί πολύ σύντομα αυτό θα αλλάξει.
Κάντε ησυχία
«Πίσω από τα hi-tech τρένα που είναι ασφυκτικά γεμάτα με κόσμο και τρέχουν με τρελές ταχύτητες, τις πολύβουες λεωφόρους και τις ανακοινώσεις που ακούγονται διαρκώς από τα μεγάφωνα, στο Τόκιο επικρατεί μια… υπόγεια, αδιόρατη ηρεμία που μέσα στον γενικότερο θόρυβο σου επιτρέπει να σωπάσεις και να πάρεις βαθιές ανάσες», υπογραμμίζει η Kempton. Κι αυτό οφείλεται κυρίως στις σχέσεις που έχουν αναπτύξει οι Ιάπωνες μεταξύ τους και οι οποίες χαρακτηρίζονται από μια «ήρεμη επικοινωνία». Σύμφωνα με αυτή μπορούμε να επικοινωνήσουμε οτιδήποτε αισθανόμαστε χωρίς να το αναπαριστούμε με κινήσεις και λόγια. Μπορούμε να εκφράσουμε τον θυμό μας χωρίς να τον φωνάζουμε και το στρες μας χωρίς να τρέμει η φωνή μας. Μια άλλη βασική αρχή του wabi sabi είναι ότι οποιοδήποτε διαπροσωπικό μας πρόβλημα ξεπερνιέται εύκολα και γρήγορα, αν και οι δύο πλευρές επικεντρωθούμε στην επίλυσή του, αφήνοντας στην άκρη τον εγωισμό, τον ανταγωνισμό και τους χειρισμούς. Οι ανθρώπινες σχέσεις (πρέπει) να θυμίζουν μια απολαυστική ιαπωνική τελετουργία τσαγιού, όπου ο οικοδεσπότης υποδέχεται τον καλεσμένο στον χώρο του και θέλει να τον κάνει να αισθανθεί όμορφα. Τις σχέσεις λοιπόν πρέπει να τις διακρίνει η αρμονία, η άνεση και η έλλειψη υπερβολής και… δράματος ανάμεσα στα δύο μέρη. Ο σεβασμός που πηγάζει από την αποδοχή του άλλου όπως ακριβώς είναι. Η αγνότητα που μεταφράζεται σε ελευθερία και θετική διάθεση να ανακαλύψουμε το καλύτερο στον εαυτό μας και τους γύρω μας. Και, τέλος, η γαλήνη, το λεγόμενο jaku στα ιαπωνικά. Αυτό επιτυγχάνεται στις σχέσεις μας όταν προσπαθούμε συνεχώς να εφαρμόζουμε τις παραπάνω τρεις αρχές. Κάποια στιγμή φτάνουμε σε ένα σημείο απόλυτης ηρεμίας, αβίαστης ψυχραιμίας και αντιμετωπίζουμε οτιδήποτε μας έρθει στη ζωή με σεβασμό στον εαυτό μας, στα θέλω μας και στους άλλους.
100 χρόνια ηρεμία
Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη, η Ιαπωνία έχει το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής σε όλο τον κόσμο, με 67.824 αιωνόβιους να έχουν καταγραφεί το 2017. Ναι, είναι η διατροφή, ναι, είναι οι υγιεινές συνήθειες και όλα τα χαρακτηριστικά του wabi sabi που αναφέραμε παραπάνω τα στοιχεία που κάνουν αυτόν το λαό να ζει περισσότερο. Είναι, όμως, σύμφωνα με τη συγγραφέα, και η ίδια η αντίληψη που έχουν οι Ιάπωνες για τη ζωή και τον θάνατο. Αναγνωρίζοντας ότι δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα για το πόσο θα ζήσουμε, μας δίνεται η ευκαιρία να αντιληφθούμε ποια πράγματα είναι σημαντικά για εμάς, ποια αξίζουν την προσοχή μας, τον πόνο και τη χαρά μας. Διότι αν γνωρίζαμε ότι θα φύγουμε από τη ζωή αύριο ή σε 60 χρόνια από τώρα, είναι σίγουρο ότι το πιεστικό deadline της δουλειάς που μας κάνει να υποφέρουμε αυτή τη στιγμή, δεν θα μας απασχολούσε καθόλου ούτε στη μία ούτε στην άλλη περίπτωση. Το να αποδεχτούμε αυτό, όπως και τη γενικότερη ατέλεια των πραγμάτων, όπως προστάζει το wabi sabi, δεν σημαίνει ότι θα κατεβάσουμε τα standards μας και θα σταματήσουμε να προσπαθούμε για το καλύτερο. Σημαίνει ότι θα πάψουμε να (κατα)κρίνουμε τον εαυτό μας και θα τον αποδεχτούμε όπως είναι: ως τον ξεχωριστό ΕΝΑΝ, ανάμεσα σε τόσους ξεχωριστούς ΑΛΛΟΥΣ. Το wabi sabi είναι η φιλοσοφία που μας δίνει την άδεια να είμαστε (επιτέλους) ο εαυτός μας.
