Δανάη Λιοδάκη, σκηνοθέτρια και συγγραφέας
«Το ότι στη συγκεκριμένη δουλειά οι ηθοποιοί και η σκηνοθέτρια είμαστε γυναίκες έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο πώς αποτυπώνεται το γυναικείο βίωμα στην παράσταση. Προφανώς μιλάμε για μια γυναικεία ματιά και πιστεύω πως είναι σημαντικό να βλέπουμε αυτά τα θέματα και από – ή κυρίως από – γυναίκες δημιουργούς. Το να βλέπουμε το θέμα της γυναικείας καταπίεσης ή της γυναικείας χειραφέτησης να αποτυπώνεται στην τέχνη μέσα από το ετεροφυλόφιλο αντρικό βλέμμα είναι προβληματικό για πολλούς λόγους. Το ότι δουλέψαμε πολλές γυναίκες μαζί και σε κάποιες από τις πρόβες δεν υπήρχε κανένας άντρας, νομίζω ότι δημιούργησε ένα ασφαλές περιβάλλον για όλες μας. Και για να μοιραστούμε προσωπικές εμπειρίες και για να εκφραστούμε καλλιτεχνικά. Φυσικά, δεν θέλω να μειώσω και την τεράστια συνεισφορά των αντρών συντελεστών που έκαναν φοβερή δουλειά και χωρίς αυτούς η παράσταση θα ήταν πολύ διαφορετική. Ωστόσο, οι βασικοί δημιουργοί είναι γυναίκες και αυτό έχει τη σημασία του.
To έργο δίνει τη φροντίδα που αξίζει στη γυναικεία φιλία. Η δύναμη της γυναικείας αλληλεγγύης μέσα από τη φιλία είναι ένα θέμα που με συγκινεί βαθιά, αλλά δεν βλέπω να αποκτά τη σημασία που θα του αναλογούσε στη σύγχρονη τέχνη. Πήξαμε από στερεότυπα του τύπου «δεν υπάρχει γυναικεία φιλία», ενώ το βίωμά μας είναι ότι φτιάχνουμε με τις φίλες μας χώρους ασφαλείς, σχέσεις που αντέχουν στον χρόνο και στις δυσκολίες, αγαπητικές και φροντιστικές καταστάσεις που μπορούν να μας κρατάνε όρθιες και χαρούμενες. Όλο αυτό ήθελα να το αποτυπώσω σε ένα σύγχρονο κείμενο, χωρίς συναισθηματισμούς και μελόδραμα, αλλά όπως είναι αυτές οι σχέσεις, δηλαδή με εντάσεις, πολύ γέλιο, αντιφάσεις και με μια δόση μαγείας.
Όσον αφορά την καταγραφή του γυναικείου βιώματος, έχουμε δρόμο να διανύσουμε αν σκεφτούμε πως το γυναικείο βίωμα είναι το βίωμα του μισού πληθυσμού του πλανήτη που για αιώνες έμενε στη σιωπή. Επομένως, μπορούμε να συνεχίσουμε να καταγράφουμε και να μιλάμε για τις πτυχές, τις ιδιαίτερες συνθήκες, την καθημερινότητα, τις εμπειρίες ενός μέρους της Ιστορίας που αποσιωπήθηκε και δεν νομίζω να τελειώσουμε σύντομα.
Τα κορίτσια της ιστορίας μας φτιάχνουν μια ομάδα επειδή αυτό νιώθουν πως πρέπει να κάνουν, νιώθουν πως γι’ αυτό ήρθαν ξανά κοντά. Οι συλλογικότητες είναι, φυσικά, πάρα πολύ χρήσιμες. Παρ’ όλα αυτά, το έργο είναι απλώς ένα έργο, δεν έχει απαντήσεις για το πώς πρέπει να λειτουργούν οι συλλογικότητες ή ποιο θα πρέπει να είναι το μέλλον και οι στοχεύσεις του φεμινιστικού κινήματος. Μόνο ερωτήματα μπορεί να θέσει και να δώσει μια πιο προσωπική ματιά για το ζήτημα.
Στο τρέιλερ τα κορίτσια οδηγούν ένα ακριβό αυτοκίνητο, αφενός γιατί θέλαμε να είναι ανοιχτό, αφετέρου γιατί υποτίθεται ότι είναι κλεμμένο και επίσης γιατί αυτό βρήκαμε δωρεάν μέσω μιας φίλης, μιας και η παραγωγή μας είναι περιορισμένη. Ωστόσο, αυτό είναι ένα μονόλεπτο βιντεάκι προώθησης, δεν αφορά το περιεχόμενο του έργου. Τα κορίτσια στο έργο δεν είναι πλούσια, αλλά ούτε και φτωχά. Είναι κορίτσια που δουλεύουν σε μπαρ και ως γραμματείς, ψάχνουν σπίτια και κοιτάνε αιτήσεις για δουλειά, δυσκολεύονται να φύγουν από το γονεϊκό τους σπίτι και αναζητούν κάτι με καλύτερο μισθό. Μιλάμε, δηλαδή, για μια οικονομική ομάδα στην οποία -πάνω κάτω- ανήκουμε κι εμείς. Επίσης, στο έργο τα κορίτσια δεν τα απασχολούν θέματα όπως η καριέρα ή οι ίσες ευκαιρίες εργασιακής ανέλιξης, ζητήματα δηλαδή που κατά κανόνα αφορούν τον «φιλελεύθερο φεμινισμό», αν και καθόλου δεν τα υποτιμώ. Τις αφορούν άλλα θέματα, θα μπορούσαμε να πούμε πιο κοντά σε έναν μαχητικό φεμινισμό, που εκφράζεται και στον δρόμο. Άλλωστε τα αιτήματα και τη συζήτηση αυτή παρακολουθούμε –όσο μπορούμε- κι εμείς. Βέβαια, υπάρχουν φωνές στον σύγχρονο φεμινισμό που υποστηρίζουν ότι «το φύλο είναι τάξη» και με αυτή την έννοια δεν υπάρχει φεμινισμός χωρίς ταξική συνείδηση. Ωστόσο, θα ξαναπώ, εμείς ένα έργο κάνουμε, μια ιστορία λέμε, που μπορεί να φανεί περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρουσα ή χρήσιμη στο κοινό και στις αγωνίστριες του φεμινιστικού κινήματος. Αλλά, όπως λέει και ένα κομμάτι του κειμένου “ακόμη κι αν καμιά δεν μπορέσει να το κάνει, δεν πειράζει, και πάλι φίλες”».
Ευσταθία Λαγιοκάπα, ηθοποιός
«Το να δουλεύουμε ως επί το πλείστον κορίτσια σε αυτή τη δουλειά -και πόσο μάλλον με τις φίλες μας- μας βοήθησε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον. Προσωπικά, ένιωθα πιο άνετα κατά τη διάρκεια των προβών, ένιωθα ότι υπήρχε περισσότερος χώρος για συνάντηση, συνομιλία και έκφραση της κάθε προσωπικότητας. Μου ήταν πιο εύκολο να είμαι ο εαυτός μου, να μην ντρέπομαι και να τσαλακώνομαι πάνω και κάτω από τη σκηνή. Επίσης, επειδή όπως προανέφερα με τα κορίτσια είμαστε πολύ στενές φίλες, έχουμε κοινά βιώματα, τα οποία τα χρησιμοποιήσαμε στις πρόβες και δημιουργήσαμε και καινούρια. Τέλος, μπορέσαμε πιο άνετα να θέσουμε τους προβληματισμούς μας γύρω από το γυναικείο ζήτημα, που μας αφορά ως γυναίκες, και καταφέραμε να επικοινωνήσουμε βαθιά φτιάχνοντας μια παράσταση από καρδιάς. Επομένως, πιστεύω πως η γυναικεία αλληλεγγύη είναι ένα από τα ισχυρά μας όπλα για την καταπολέμηση της πατριαρχίας, γιατί δημιουργεί ένα ασφαλές πλαίσιο, το οποίο χρειαζόμαστε για να εκφραστούμε όλες, και όπως γράφει και η Δανάη στο κείμενο, «εμείς έχουμε να σας προτείνουμε έναν τρόπο: βρείτε τις αδερφές σας και κοιμηθείτε όλες μαζί, ίσως βρεθείτε στο ίδιο όνειρο και τότε θα ξέρετε ακριβώς τι πρέπει να κάνετε ή περίπου».
Η καταγραφή των γυναικείων βιωμάτων, κατά την άποψή μου, είναι σπουδαίο βήμα και αποτελεί νίκη του φεμινιστικού κινήματος, γιατί μπορούμε να εκφραστούμε, να εξομολογηθούμε και να διεκδικήσουμε. Το ίδιο το έργο έχει βασιστεί στο γυναικείο βίωμα, καθώς πολλά στοιχεία και ιστορίες που μοιραζόμαστε με το κοινό είναι αληθινές, δικές μας ή των φίλων μας. Παρ’ όλα αυτά, ενώ η καταγραφή του γυναικείου βιώματος μας ενώνει και μας ισχυροποιεί, θεωρώ ότι ο αγώνας μας είναι ακόμα μακρύς. Όπως λέει και η Μαίρη -ο ρόλος που υποδύομαι στο έργο, «νιώθω ότι χρειάζεται να κάνουμε κάτι πιο δραστικό». Κάπως έτσι νιώθαμε και εμείς και αποφασίσαμε να κάνουμε αυτή την παράσταση».
Πάνω από αριστερά: Παναγιώτα Παπαδημητρίου, Άλκηστις Ζηρώ, Δανάη Λιοδάκη, Κάτω από αριστερά: Μαριέλα Δουμπού, Ευσταθία Λαγιόκαπα. Φωτογράφος: Νικόλ Μπαρτζώκα, D-TALES CREATIVE AGENCY, styling: Βίβιαν Ρουβέλα, Μακιγιάζ: Πωλίνα Μαλλιτάκη, Μαλλιά: Κωνσταντίνος Σακκάς/D-ΤALES CREATIVE AGENCY.
Μαριέλα Δούμπου, ηθοποιός
«Η παράσταση έχει δημιουργηθεί με ιστορίες που έχουν συμβεί και μπορεί να συμβούν στ@ περισσότερ@ από εμάς. Απεικονίζονται πιο υπερρεαλιστικά, αλλά είναι περιστατικά που καταδεικνύουν την πατριαρχική κοινωνία στην οποία ζούμε και, δυστυχώς, καλούμαστε να τα αντιμετωπίζουμε καθημερινά, από τα πιο “ελαφριά” μέχρι και τα πιο “ακραία” περιστατικά. Ωστόσο, δεν παύουν να είναι όλα τραυματικά.
Ένα από τα ωραία στοιχεία της παράστασης είναι η αφέλεια με την οποία αντιμετωπίζονται τα πράγματα. Είναι η ίδια αφέλεια που έχουν τα παιδιά -μαζί με την άγνοια κινδύνου – όταν δημιουργούν ομάδες στις οποίες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν από φανταστικούς κινδύνους μέχρι καθημερινά περιστατικά. Ένα από τα άλλα όμορφα πράγματα του έργου είναι η συνεργασία και η φιλία. Βρισκόμαστε σε ένα απολύτως ασφαλές πλαίσιο. Έχουν δημιουργηθεί άλλοι κώδικες επικοινωνίας, η αφήγηση περιστατικών είναι πιο εύκολη και συμβάλλει στη ζύμωση της ομάδας και στη δημιουργία. Δεν ξέρω αν το θεωρώ ευτυχές που αυτή η ασφάλεια υπάρχει εξαιτίας του φύλου μας, αλλά σίγουρα μας προσφέρει περισσότερη άνεση να ανοιχτούμε. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αυτό το ασφαλές πλαίσιο, ώστε να δίνεται βήμα σε όποιον έχει ανάγκη να μοιραστεί τις δικές του εμπειρίες, να τις αναγνωρίσει ώστε να τις αντιμετωπίσει, αλλά και να δώσει έναυσμα σε άλλους να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις και ανθρώπους. Γι’ αυτό οι συλλογικότητες είναι τόσο χρήσιμες. Το να είμαστε ενωμένα σε ομάδες είναι πιο δυνατό και ουσιαστικό από το να είμαστε δυνατά μόνο ατομικά. Υπάρχει ένας κοινός στόχος, ασφάλεια και υποστήριξη, που μπορεί να ακούγονται τετριμμένα, αλλά είναι ουσιαστικές συνθήκες που χρειαζόμαστε στη ζωή μας.
Τα περισσότερα έργα στο παγκόσμιο θεατρικό ρεπερτόριο έχουν ως επί το πλείστον αντρικούς ρόλους. Επομένως, το ότι η Δανάη έγραψε ένα έργο με τέσσερις γυναίκες δεν είναι μόνο συμβολικό, αλλά και ευτυχές και πρακτικό. Επιπλέον, η σχέση αυτών των τεσσάρων γυναικών είναι τόσο ισχυρή, που αναιρεί απολύτως τα κακώς κείμενα που θέλουν τις γυναίκες ανταγωνιστικές, ζηλιάρες και ανίκανες να δημιουργούν αληθινές φιλίες με άλλες. Μπορεί οι τέσσερίς μας, η Δανάη που σκηνοθετεί, η Στάλη που είναι η κινησιολόγος μας και η Δάφνη που είναι η βοηθός σκηνοθέτη και εγώ να είμαστε κορίτσια, αλλά έχουμε και τα αγόρια της παράστασης: τον Νίκο, που είναι ο σκηνογράφος μας, τον Φοίβο και τον Παύλο, που έκαναν τη μουσική και τα ηχητικά πλαίσια, και τον Γιώργο, τον τεχνικό μας».
Άλκηστις Ζιρώ, ηθοποιος
«Το να δουλεύετε μόνο κορίτσια έχει και έναν συμβολισμό σήμερα; Τι προσφέρει προσωπικά σε καθεμία; Είναι η γυναικεία αλληλεγγύη το όπλο στο οποίο πρέπει να ποντάρουμε απέναντι στη βία της πατριαρχίας; Επίσης, στο έργο πρωταγωνιστούν τέσσερις φίλες. Είναι η δύναμη της γυναικείας φιλίας η ασφαλέστερη ίσως αγκαλιά-σχολείο για τον ίδιο τον φεμινισμό και τον εσωτερικευμένο μισογυνισμό;
Η ασφάλεια. Αυτή είναι ακριβώς η λέξη που περιγράφει τη δουλειά αυτή. Το αίσθημα που νιώσαμε από τις πρώτες αναγνώσεις μέχρι και σήμερα που η παράσταση πήρε τον δρόμο της. Πέραν του ότι είμαστε πολύ αγαπημένες φίλες για χρόνια, στη διαδικασία των προβών ειπώθηκαν ιστορίες που ακούγαμε πρώτη φορά η μία για την άλλη, ιστορίες που μας έχουν τραυματίσει και μας έχουν στοιχίσει και στοιχειώσει. Στιγμές συνειδητοποίησης για όλες και για την καθεμία ξεχωριστά. Μέσα από αυτό το μοίρασμα νιώθω ότι έρχεται η γυναικεία ενδυνάμωση, όταν αντιλαμβάνεσαι ότι τα δικά σου καλά κρυμμένα βιώματα είναι και βιώματα κάποιας άλλης. Και λες «δεν είμαι μόνη» και πράγματι δεν είσαι. Πλέον το ξέρουμε και αυτό είναι το όπλο μας. Αυτές οι μέρες που περιμέναμε έχουν έρθει και είναι δικές μας. Για να το καταλάβουμε αυτό καλύτερα, χρειάζεται να μιλάμε. Να έχουμε στον νου μας ότι όλος αυτός ο φόβος που μας έχουν εμφυτέψει καλά μέσα μας η πατριαρχική κοινωνία και η σάπια δικαιοσύνη, που ενισχύει το αφήγημα «της κοντής φούστας» κι άλλα τόσα αφηγήματα που αποτρέπουν το θύμα να μιλήσει, έχει καταρρεύσει. Δεν πιστεύω ότι θα αλλάξουν τα πράγματα από τη μια μέρα στην άλλη, άλλωστε έχουμε απτά παραδείγματα άνισης μάχης με τους θύτες. Όμως έχουμε και απτά παραδείγματα από σερβιτόρες που δεν κοίταξαν τη δουλειά τους, ήταν εκεί και προσπάθησαν να βοηθήσουν. Δικαιώθηκαν; Όχι. Αλλά θα γίνει, αυτό το σύστημα θα αλλάξει και θα είμαστε όλες εδώ να το γιορτάσουμε. Για να γυρνάμε το βράδυ στο σπίτι μας και με τα δύο ακουστικά στα αυτιά και τη μουσική στο τέρμα».
Παναγιώτα Παπαδημητρίου, ηθοποιός
«Η γυναικεία φιλία είναι η ασφαλέστερη αγκαλιά-σχολείο για τον ίδιο τον φεμινισμό και τον εσωτερικευμένο μισογυνισμό. Υπήρχαν στιγμές στην πρόβα που είτε ήμασταν πάνω στη σκηνή είτε κάτω συζητώντας, ή απλώς κάνοντας διάλειμμα, που στιγμιαία έβγαινα έξω από εμένα και μας παρατηρούσα. Υπήρχαν κάτι λεπτά που συνειδητοποιούσα σοκαρισμένη ότι τώρα, εδώ, είμαστε μόνο γυναίκες. Η βοηθός, η χορογράφος, η σκηνοθέτιδα, οι ηθοποιοί, είμαστε μόνο γυναίκες, δηλαδή εμείς τώρα κάνουμε κάτι μόνες μας, ενώνουμε τη φιλία μας, τα βιώματά μας, τις ιδέες μας, τις επιρροές μας για να φτιάξουμε κάτι. Και αυτά τα λίγα λεπτά που το αντιλαμβανόμουν, αρκούσαν για να πω ότι κάνω κάτι σημαντικό για εμένα ή για τις φίλες μου. Σχεδόν έπειτα από κάθε πρόβα και μετά από κάθε παράσταση, φεύγω και αναρωτιέμαι “ρε, τι θα έκανα στη ζωή χωρίς τις φίλες μου;”
Ακόμη και το γεγονός ότι μας ρωτάει κάποιος για την παράσταση και εμείς προσπαθούμε να τον πείσουμε πως δεν μιλάει για τον φεμινισμό αυτό καθαυτό, πως δεν είναι ένα διδακτικό κείμενο που θέλει να δείξει τρόπους να είσαι φεμινιστής/στρια, ούτε ένα έργο που “τη λέει” στους άντρες, αλλά ότι έχει να κάνει κυρίως με τη φιλία και το γυναικείο δέσιμο. Ακόμη και σε αυτό υπάρχει δυσπιστία. Δεν είναι τόσο γνώριμη η γυναικεία φιλία με τον τρόπο που όντως πραγματώνεται στη ζωή. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, παρουσιάζεται μονόπλευρα (φίλες καλές που πάνε για πολλά ψώνια, συζητάνε για πολλά γυναικεία -εύκολα- θέματα και, φυσικά, σχεδόν όλη τους η ζωή και το ενδιαφέρον γυρίζει γύρω από τα αγόρια).Δεν έχει δοθεί χώρος να φανεί και να προωθηθεί η άλλη πλευρά της γυναικείας φιλίας. Και όλα αυτά σε αντίθεση, βέβαια, με την αντρική φιλία για την οποία έχουν γραφτεί άρθρα επί άρθρων, βιβλία επί βιβλίων, ταινίες επί ταινιών και που παρουσιάζεται ως κατεξοχήν αληθινή, έμπιστη, αδερφική φιλία. Δεν αντιλέγω ότι είναι… Φυσικά είναι υπέροχη και εξίσου σημαντική, αλλά δεν υπάρχει μόνο αυτή. Η γυναικεία φιλία μου δίνει μια δύναμη που ούτε εγώ δεν ήξερα πού την είχα, είναι ο τρόπος να αντέχω την κακία, τον μισογυνισμό, τον σεξισμό, την αδικία και όλη τη δυστοπία που υπάρχει γύρω μας. Είναι σαν εκείνη την αίσθηση που έχεις όταν έπειτα από μια κουραστική, ταλαίπωρη, κρύα, χειμωνιάτικη μέρα τρως καυτή σούπα και ζεσταίνονται όλα μέσα σου».
Info: Αυτές που δεν προλάβατε παίζεται στον πολυχώρο Πλύφα.
