Αλλάζουμε μυαλά, όχι ρούχα. H πρώτη πανελλαδική έρευνα που επιχειρεί να ρίξει φως στη σύνδεση ανάμεσα στο γυναικείο ντύσιμο και τη βία

Ήταν μία γλυκιά βραδιά του περασμένου χειμώνα, όταν και αποφάσισα να επιστρέψω στο σπίτι μου μετά από βραδινή έξοδο με ταξί. Βρισκόμουν στο κέντρο της Αθήνας σε μία από τις πιο πολυσύχναστες λεωφόρους της και η ώρα πρέπει να ήταν γύρω στις έντεκα και μισή. Παρά το γεγονός ότι ήταν καθημερινή, η κίνηση ήταν αραιή. Ταξί δεν φαίνονταν στον ορίζοντα και ελάχιστοι άνθρωποι περιδιάβαιναν το πεζοδρόμιο στο οποίο στεκόμουν. Ο φωτισμός ήταν επαρκής. Ένιωθα μια γνώριμη αγωνία που δυστυχώς είναι περισσότερο, αν όχι απόλυτα οικεία, στις γυναίκες και τις θηλυκότητες. Ήταν συνειδητό ότι το άγχος μου που κλιμακώνονταν όσο δεν έβρισκα ταξί - κάτι λογικό να συμβεί σε μια μεγαλούπολη - είχε να κάνει με το φύλο μου, αλλά και με κάτι ακόμη · με τα ρούχα που είχα αποφασίσει να φορέσω.  Ξαφνικά, ένα αυτοκίνητο περνάει με ταχύτητα από μπροστά μου, ξυστά με το πεζοδρόμιο. Ένα αγόρι στη θέση του συνοδηγού, σχεδόν κρεμασμένο έξω από το παράθυρο φωνάζει σε πάρα πολύ μεγάλη ένταση κάτι φαινομενικά ακατάληπτο, το οποίο όμως ήμουν βέβαιη πως είχε να κάνει με τη μίνι φούστα που φορούσα. Το σφίξιμο που ένιωσα στο στομάχι, γρήγορα μεταβλήθηκε σε ένα κάψιμο που ένιωσα σε όλο μου το σώμα. Αντανακλαστικά έσφιξα το παλτό μου δυνατά πάνω στο στήθος μου και χωρίς να το καταλάβω ένιωσα τα μάτια μου να υγραίνονται. Το αυτοκίνητο είχε εξαφανιστεί, αλλά εγώ είχα τρομάξει. Και το κυριότερο, είχα επιβεβαιωθεί.  Προτού φύγω από το σπίτι, αφού είχα ντυθεί, ρίχνοντας μια κλεφτή ματιά στον καθρέφτη αναρωτήθηκα στιγμιαία αν θα έπρεπε καλύτερα να έχω φορέσει το τζιν μου. Το outfit εκείνης της ημέρας ήταν: μαύρο ζιβάγκο, μία μίνι ασπρόμαυρη δερμάτινη φούστα, καλσόν με λεπτό ντενιέ, μπότες κάτω από το γόνατο και από πάνω ένα μαύρο παλτό. Όχι, δεν άρχισα ξαφνικά να σας μιλώ σαν fashion editor. Έχει τεράστια σημασία να σας περιγράψω το ντύσιμό μου, το οποίο έστω και για μια στιγμή σκέφτηκα ότι μπορεί “να προκαλέσει”, όπως συχνά ακούμε να λένε, ακόμα και σήμερα, εν έτει 2022, για γυναίκες που έχουν υποστεί βιασμό ή και άλλες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης ή παρενόχλησης. «Μα πόσο συχνά μπορεί να ακούγεται πια αυτή η φράση; Τώρα ξέρουμε καλύτερα», μπορεί να σκεφτείτε. Κατά πόσο ισχύει αυτό;  Η ΔΕΗ στο πλαίσιο του πυλώνα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης ΔΕΗ ενεργώ, συμμετέχει για 2η συνεχή χρονιά στην καμπάνια Orange the World, εκστρατεία που καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ για να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα γύρω από θέματα έμφυλης βίας και η οποία έχει σταθερά ημερομηνία έναρξης τη σημερινή μέρα, την 25η Νοεμβρίου, Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Φέτος, επιλέγει να εστιάσει σε μία υποφωτισμένη πτυχή της έμφυλης βίας, με μεγάλο όμως αντίκτυπο: τις αντιλήψεις και τα στερεότυπα που συνδέουν το γυναικείο ντύσιμο με δήλωση «προκλητικότητας» ή έλλειψη σοβαρότητας που δεν συνάδει με την οικογενειακή ή επαγγελματική κατάσταση μιας γυναίκας. Στην πρωτοβουλία της αυτή  βοήθησαν με την εμπειρία και τεχνογνωσία τους η εταιρεία ερευνών Focus Bari και ο μη κερδοσκοπικός - μη κομματικός οργανισμός WOMEN ACT που στόχο έχει την ενδυνάμωση των γυναικών.

Η πρώτη πανελλαδική έρευνα με τίτλο «Ντύσιμο και βία κατά των γυναικών: Η συζήτηση ξεκινάει από τη ντουλάπα σου» επιχειρεί να «ρίξει φως» στη σύνδεση ανάμεσα στο γυναικείο ντύσιμο και τη βία. Η μεθοδολογία της έρευνας ήταν ποσοτική, σε δείγμα 1.000 ατόμων Πανελλαδικά, ηλικίας 18-64 χρονών. Μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνας, η ΔΕΗ χαρτογραφεί τη στάση των διαφορετικών κοινών πάνω στο ζήτημα, καταδεικνύει τον βαθμό αισιοδοξίας που αυτή μας επιτρέπει αλλά και τις αρνητικές επιπτώσεις της διαιώνισης στερεοτυπικών αντιλήψεων στην εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών. 

Σύμφωνα με κάποια από τα πιο σημαντικά ευρήματα της έρευνας:

• 9 στους/στις 10 έχουμε ακούσει το σχόλιο «τα θέλει» ή «πάει γυρεύοντας με το ντύσιμό της» στο περιβάλλον μας
• 21% πιστεύουν ότι μια γυναίκα ή ένα κορίτσι που φοράει εφαρμοστά ρούχα ή κοντή φούστα είναι υπεύθυνη εάν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση.
• 34% πιστεύουν ότι το ντύσιμο μίας γυναίκας ή ενός κοριτσιού δικαιολογεί κάποιας μορφής παρενοχλητική συμπεριφορά.
• 1 στους 5 άνδρες πιστεύει ότι μια γυναίκα πρέπει να προσέχει το ντύσιμό της, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται σε χώρους με άγνωστους άνδρες.
• 38% πιστεύουν ότι γυναίκες και κορίτσια πρέπει να προσέχουν το ντύσιμό τους, για να μην προκαλέσουν σεξουαλική παρενόχληση.

Υπάρχουν όμως και αισιόδοξα νέα. Από την έρευνα φαίνεται ότι ηλικία και μόρφωση είναι παράγοντες που αποτελούν φίλτρο και μειώνουν (έστω και ελαφριά) την αποδοχή, δικαιολόγηση και σύνδεση συμπεριφορών σεξουαλικής παρενόχλησης με το γυναικείο ντύσιμο.  Πιο αναλυτικά, λιγότεροι νέοι άνδρες 18-24, (17%) αποδίδουν την ευθύνη πρόκλησης παρενοχλητικής συμπεριφοράς στη γυναίκα με αποκλειστικό κριτήριο το ντύσιμό της. Το ποσοστό αυτό γίνεται 28%+ όσο μεγαλώνει η ηλικία των ανδρών. Τα ίδια τα νεαρά κορίτσια υποστηρίζουν μια διαφορετική  σχέση με το ντύσιμό τους. Μια σχέση που αποποιείται οποιαδήποτε άλλη συσχέτιση και το αντιμετωπίζει απλά σαν προσωπική έκφραση. Ο βαθμός μόρφωσης φαίνεται, επίσης, να λειτουργεί θετικά απέναντι σε έμφυλα στερεότυπα που αφορούν στο γυναικείο ντύσιμο.  Οι συγκεκριμένοι δείκτες ωστόσο, δεν πρέπει να μας καθησυχάζουν, αντίθετα, καταδεικνύουν το πόσο απαραίτητο είναι να συνεχίσουμε να μιλάμε για τα «αόρατα» ή «υπο-φωτισμένα» κοινωνικά ζητήματα και να διεκδικούμε την πρόοδο στην κατανόηση και τη στάση της κοινωνίας απέναντι σε αυτά, με ενεργητικό και ουσιώδη τρόπο, όπως ακριβώς κάνει η ΔΕΗ με την συγκεκριμένη πρωτοβουλία.  Με σύνθημα «Αλλάζουμε μυαλά, όχι ρούχα», η ΔΕΗ ντύνει από σήμερα και για 16 μέρες τους λογαριασμούς της στο Facebook και στο Instagram πορτοκαλί και δημοσιεύει σε καθημερινή βάση ευρήματα της έρευνας. Στόχος να ενθαρρύνει τη συζήτηση τόσο στα social media, όσο και μέσα στις οικογένειες και τις παρέες γύρω από το «πώς και γιατί το ντύσιμο γυναικών και κοριτσιών μπορεί να οδηγεί στην παρενόχληση ή και στη βία» και να αναδείξει τη σοβαρότητα του θέματος για τον ψυχισμό, την ασφάλεια και την ακεραιότητα των γυναικών.

Σημαντικά είναι τα λόγια των γυναικών που έπαιξαν κομβικό ρόλο στην υλοποίηση της πρωτοβουλίας, της Σοφίας Δήμτσα, Διευθύντριας Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΔΕΗ και της Μαρίας Γιαννιού συνιδρύτριας του οργανισμού Women Act.  «Κάθε φορά που σκεφτόμαστε ή λέμε φράσεις όπως «με το ντύσιμο της πάει γυρεύοντας» βάζουμε το δικό μας λιθαράκι στην έμφυλη βία. Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που συνδέονται και εκτρέφουν κακοποιητικές συμπεριφορές κάθε μορφής θα εκριζωθούν μόνο όταν καταφέρουμε να τις βγάλουμε στο φως, να τις αναγνωρίσουμε στη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής μας. Αυτή ακριβώς τη στόχευση είχε η πρωτοβουλία της ΔΕΗ ‘Αλλάζουμε μυαλά, όχι ρούχα’. Να αναδείξει στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας για ένα ζήτημα που παραμένει σχεδόν ‘αόρατο’. Ρίχνει φως στα φανερά ή υπαινικτικά σχόλια που καλλιεργούνται και αναπαράγονται εις βάρος των γυναικών ανοίγοντας και ενθαρρύνοντας παράλληλα τη συζήτηση για την αποτροπή της διαιώνισής τους». - Σοφία Δήμτσα Διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΔΕΗ «Τα άρρητα και συχνά ασυνειδήτως επαναλαμβανόμενα έμφυλα στερεότυπα δεν αμφισβητούνται εύκολα. Είναι τόσο βαθιά εμπεδωμένα μέσα μας, που η αμφισβήτησή τους προαπαιτεί ουσιαστικό αναστοχασμό σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και μια διαρκή άβολη σύγκρουση με ό,τι μας είναι γνώριμο και κατανοητό. Στόχος μας, ως οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών, είναι να ρίξουμε φως σε στερεοτυπικές μη λειτουργικές αντιλήψεις και να προτείνουμε μια αλλαγή παραδείγματος που να σέβεται τους ανθρώπους για αυτό που πραγματικά είναι και όχι για αυτό που πρέπει να είναι». - Μαρία Γιαννιού συνιδρύτρια του οργανισμού Women Act Σήμερα το πρωί, ανοίγοντας την ντουλάπα μου, τυχαία,  πιάνω στα χέρια μου να φορέσω ένα πορτοκαλί φούτερ. Ο εγκέφαλός μου ακόμη “κοιμόταν” και παρόλο που εχθές είχα αφιερώσει ολόκληρη τη μέρα μου να προετοιμάζω ύλη σχετική με την Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, εκείνη την στιγμή δεν το σκέφτηκα. Λίγο πριν φύγω κοιτάζομαι στο καθρέφτη και μου έρχεται στο μυαλό το σύνθημα “Orange the World”. Χαμογελάω. Όπως οφείλω να κάνω εγώ και όλα τα κορίτσια, οι γυναίκες και οι θηλυκότητες παντού στον κόσμο. Να κοιταζόμαστε στον καθρέφτη να βλέπουμε τα ρούχα μας και να χαμογελάμε, χωρίς δεύτερες σκέψεις για το αν ντύσιμό μας έχει “άλλες αναγνώσεις”, παρά την εξής μια: Την έκφραση του προσωπικού μας στιλ. Μέχρι να έρθει εκείνη η μέρα  θα επιμένουμε να λέμε, “Αλλάζουμε μυαλά, όχι ρούχα”.