«Με τους επαναστάτες, τους ταραχοποιούς, με αυτούς που βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά και δεν τους αρέσουν οι κανόνες ίσως να διαφωνείτε, αλλά δεν μπορείτε να τους αγνοήσετε. Γιατί; Επειδή αλλάζουν την Ιστορία. Μερικοί μπορεί να τους θεωρούν τρελούς. Κάποιοι όμως βλέπουμε σε αυτούς ένα είδος ιδιοφυΐας. Γιατί μόνο εκείνοι που είναι αρκετά τολμηροί ώστε να σκεφτούν ότι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, είναι αυτοί που τελικά το κάνουν», είχε δηλώσει κάποια στιγμή ο Steve Jobs μιλώντας για τη δημιουργικότητα. Δήλωση που ίσως συνοψίζει όλο αυτό που αποκαλούμε “δημιουργική τρέλα” και που στη σύγχρονη εποχή έχει γίνει το παράπονό μας. Αυτή που ψάχνουμε επιστρέφοντας από τη δουλειά στο σπίτι διερωτώμενοι αν η ζωή μας έχει βαλτώσει, αν είμαστε προβλέψιμοι και αν χάνουμε κάτι από τη μαγεία της έκπληξης, της εξέλιξης και του νέου, απ’ όπου κι αν προέρχεται αυτό.
Crazy, Crazy… Mind
Πολλές από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις στην ιστορία προέκυψαν από μια στιγμή δημιουργικής τρέλας, από μια υπέρβαση, από μια σκέψη εκτός των συνηθισμένων. Ο ηλεκτρισμός, τα αεροπλάνα, το internet, όλα αυτά στην αρχή θεωρήθηκαν ουτοπικές φαεινές ιδέες, αλλά ήταν αυτές που άλλαξαν την πορεία των πραγμάτων. Φανταστείτε τι μπορεί να κάνει στην καθημερινότητά μας μια τέτοια στιγμή δημιουργικής τρέλας. Η έννοια της δημιουργικότητας έχει απασχολήσει και έχει δυσκολέψει αρκετά επιστήμονες και ερευνητές. Για την καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά Liane Gabora είναι η γνωστική διαδικασία μέσω της οποίας φτάνουμε σε νέες ιδέες ή μετατρέπουμε παλιές σε καινούριες. Με απλά λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η διεργασία μέσα από την οποία προκύπτουν φρέσκες, ευφάνταστες, πρωτότυπες επιλογές. Αυτές που μπορεί να μας οδηγήσουν σε μια ερωτική σχέση με έναν σύντροφο που στο πρώτο ραντεβού φάνταζε ως “όχι ο τύπος μου”, σε μια νέα δουλειά που δεν έμοιαζε κατάλληλη για εμάς, αλλά στο τέλος αποδείχθηκε η εργασία των ονείρων μας, σε ένα ταξίδι σε έναν παράξενο προορισμό που όμως θα το θυμόμαστε ως την πιο συναρπαστική εμπειρία της ζωής μας. Ωστόσο, τι είναι αυτό που μπορεί να θέσει τη δημιουργικότητά μας σε κίνδυνο και να μας κρατήσει μακριά από νέες συγκινήσεις, νέους έρωτες, επιτυχημένες καριέρες; Ο συγγραφέας και φιλόσοφος Brenden Weber, σε ένα από τα πολλά podcast που ανεβάζει στην ιστοσελίδα του αναφέρει: «Εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε θηλιές παγιδεύοντας τη δημιουργικότητα μας».
Η κατάρα της συνήθειας
Τι θέλει να πει ο Weber; Ξυπνάμε την ίδια ώρα κάθε μέρα, τρώμε παρόμοιο πρωινό, παίρνουμε το μετρό από την ίδια στάση, πάμε κάθε Πέμπτη στο ίδιο μπαρ πίνοντας το αγαπημένο μας κοκτέιλ, παραγγέλνουμε από συγκεκριμένο delivery τον καφέ μας, ακολουθούμε ευλαβικά τη skin care ρουτίνα μας, ερωτευόμαστε πανομοιότυπους χαρακτήρες ανθρώπων και αντιδρούμε αυτόματα σε παρόμοιες καταστάσεις. Όλα τα παραπάνω περιγράφουν την καθημερινότητά μας, τις συνήθειές μας, τη ρουτίνα μας, τις λούπες μας. Η σύγχρονη ψυχολογία υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι πράγματι βάζουμε τους εαυτούς μας να δημιουργούν μοτίβα κοινωνικής και συναισθηματικής συμπεριφοράς, τα οποία μας κρατάνε σε ένα πρόγραμμα, σε μια φαινομενική ηρεμία και ασφάλεια. Το ίδιο κάνει και η κοινωνία μας. Μας καλλιεργεί την ανάγκη να ακολουθήσουμε μια προδιαγεγραμμένη πορεία. Γεννιόμαστε, τελειώνουμε το σχολείο, αποφοιτούμε από το πανεπιστήμιο και μετά πρέπει να βρούμε δουλειά, να πάρουμε αύξηση, προαγωγή, να ερωτευθούμε, να κάνουμε πολύ και καλό σεξ, και μετά να φτιάξουμε οικογένεια. «Ζούμε σαν να έχουμε μια σκανδάλη διαρκώς κολλημένη στον κρόταφο. Δημιουργούμε σημεία-μηδέν τα οποία πρέπει να κατακτήσουμε για να αποδείξουμε την πρόοδό μας, το ότι μεγαλώνουμε και ανεβαίνουμε επίπεδο. Όλα αυτά μας προκαλούν ένα αίσθημα ασφάλειας και μας χαρίζουν μια σειρά από συναισθηματικές και κοινωνικές ανταμοιβές», λέει ο Weber και συνεχίζει: «Ωστόσο, αυτή η ρουτίνα που φαινομενικά μας κρατά σε μια άνετη, ήρεμη κατάσταση έχει κόστος. Πιστεύουμε ότι διατηρούμε την πνευματική μας ευεξία, αλλά υστερούμε σε φαντασία, δημιουργία, σε κοινωνική και πνευματική πρόοδο». Με άλλα λόγια μετατρέπουμε τους εαυτούς μας σε πειθήνια στρατιωτάκια, υπόλογα στον ίδιο μας τον εαυτό και αυτό μας κλείνει την πόρτα σε προοπτικές, καινούριες γνωριμίες και εμπειρίες.
Η Lark Morrigan, συγγραφέας και αρθρογράφος στο επιστημονικό portal thoughtcatalog.com, ειδική σε θέματα αυτοπεποίθησης, γράφει ότι στις μέρες μας οι εχθροί της δημιουργικότητας είναι πολλοί: οι αμέτρητες ώρες που περνάμε στα social media, οι υπερβολικές προσδοκίες, ή έλλειψη στόχων για τη ζωή μας, η μειωμένη αυτοπεποίθηση. Για την ίδια, όμως, το βασικό πρόβλημα είναι ότι δεν φροντίζουμε συνολικά τον εαυτό μας. Τι είδους φροντίδα βοηθάει στη δημιουργικότητα; «Για αρχή αλλάξτε το καθημερινό σας πρόγραμμα», λέει ο Weber. Το να επιλέξετε ένα νέο cafe, να δοκιμάσετε ένα νέο στυλ ντυσίματος -αυτό που μέχρι πρότινος πιστεύατε ότι δεν σας κολακεύει- να σκεφτείτε λίγο παραπάνω μια επιλογή σας, ακόμη και το τι θα μαγειρέψετε την Κυριακή το μεσημέρι μπορεί να εξελιχθούν σε μικρές αποφάσεις καθημερινής, δημιουργικής τρέλας που θα σας τονώσουν. «Η δημιουργική τρέλα δεν είναι απαραίτητα κάτι σπουδαίο», λέει η Morrigan και συνεχίζει: «Μικρές καθημερινές υπερβάσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Αυτές οι διαφορετικές επιλογές ανοίγουν τον δρόμο για να σπάσουμε τις προκαταλήψεις που μας κρατούν δέσμιους. Σχεδόν φυλακισμένους».
Η πηγή του κακού
Αυτές τις προκαταλήψεις οι επιστήμονες τις ονομάζουν «γνωστικές» και υποστηρίζουν ότι μας στοιχίζουν την εφευρετικότητα. «Κατάρα της Γνώσης» τις αποκαλούν οι ειδικοί σε θέματα στρατηγικής Tony Manning και Bob Robertson σε άρθρο τους στο blog του Πανεπιστημίου του Harvard, και διευκρινίζουν: «Γνωστικές προκαταλήψεις είναι οι αυτοματοποιημένες σκέψεις που προκύπτουν από τις εμπειρίες μας. Αυτές μας κάνουν να παίρνουμε αποφάσεις χωρίς καν να τις σκεφτούμε». Φανταστείτε να οδηγείτε σε μια εθνική οδό που έχετε πάρει χιλιάδες φορές, και ενώ υπάρχει ένας παράδρομος που μπορεί να σας οδηγήσει σε μια διαδρομή δίπλα στη θάλασσα, εσείς να αγνοείτε την ύπαρξή του και να μην τον ακολουθείτε ποτέ. Μια προκατάληψη είναι και αυτή που μας κάνει να κρατάμε όλη μας την άδεια για το καλοκαίρι. Δεν μας έχει περάσει ποτέ από το μυαλό να λείψουμε μια βδομάδα τον χειμώνα για να πάμε να δούμε το Βόρειο Σέλας στους ουρανούς της Ισλανδίας ή της Νορβηγίας. Κάπως έτσι αφήνουμε τις πρωτόγνωρες εμπειρίες και την έκπληξη έξω από τη ζωή μας. Οι Manning και Robertson γράφουν ότι «Ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουμε από όλη αυτή την κατάσταση που θυμίζει λαβύρινθο είναι να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Να βγούμε από την προδιαγεγραμμένη πορεία, τις διανοητικές λούπες μας». Διαφορετικά θα λύνουμε όλα τα προβλήματα με τον ίδιο τρόπο, ακολουθώντας το ίδιο βαρετό manual. Ακόμα κι αν η λύση είναι σωστή, δεν θα υπάρχει καμία συγκίνηση, τίποτα το ξεχωριστό και ενδιαφέρον.
Food for thought
Για να γίνουμε, λοιπόν, δημιουργικοί πρέπει να βουτήξουμε στο μυαλό μας και να παρατηρήσουμε από κοντά την κάθε μας απόφαση. «Αυτή είναι η σωστή προπόνηση για να γινόμαστε όλο και πιο εφευρετικοί. Αυτή η παρατήρηση μπορεί να μας οδηγήσει σε μια νέα πραγματικότητα», λέει ο Weber. Κάπως έτσι κατανοούμε την πεπατημένη και την αποφεύγουμε. Δημιουργούμε νέα μονοπάτια και επιτρέπουμε στο μυαλό μας να ονειρεύεται, να βγαίνει εκτός πορείας, να σπάει τους κανόνες, να κάνει τις τρέλες του! Αυτό είναι το μυστικό της δημιουργικότητας. Και τώρα το ξέρουμε.
Τα 4 βήματα για να θωρακίσουμε τη δημιουργικότητά μας:
Οι Tony Manning και Bob Robertson συμβουλεύουν:
-Να είμαστε συνεχώς συνειδητοποιημένοι ως προς τις πράξεις μας, ώστε να μπορούμε να εντοπίζουμε τις προκαταλήψεις και να τις παρακάμπτουμε.
-Να παρατηρούμε και να ερευνούμε διεξοδικά όλες τις πιθανότητες.
-Να ρωτάμε «γιατί» κάθε φορά που παίρνουμε μια απόφαση. Αυτό θα μας βοηθήσει να αποφύγουμε τις αυτοματοποιημένες σκέψεις και δράσεις.
-Να ζητάμε από άλλους ανθρώπους τη γνώμη τους. Μέσω αυτού του feedback βλέπουμε τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία.
