Της HannaΗ Nathanson
H Greta Thunberg χορεύει. Kαι µάλιστα µιµείται τη χορογραφία από το βιντεοκλίπ της Beyoncé, Single Ladies (Put A Ring on it) πάνω στο θεµατικό τραγούδι από την παιδική σειρά κινουµένων σχεδίων Τόµας το Τρενάκι. Όπως ίσως γνωρίζετε ήδη από τα σχετικά memes, αυτό το «ζευγάρωµα» δεν ήταν ταιριαστό, αλλά τελικά πέτυχε: οι κινήσεις της ταίριαξαν µε τη µουσική άψογα. Και η ίδια τα καταφέρνει πολύ καλά, όπως ακριβώς και ένας συνοµήλικός της που πιστεύει ότι κάτι τέτοιο αξίζει να το ανεβάσει στο TikTok.
Της αρέσει πολύ να χορεύει κι αυτό δεν είναι κάτι που γνωρίζει ο κόσµος για τη νεαρή Σουηδή ακτιβίστρια, της οποίας οι σχολικές κινητοποιήσεις του 2018 προκάλεσαν ένα παγκόσµιο κίνηµα αφύπνισης για την κλιµατική κρίση. Η ίδια έχει προταθεί για Νόµπελ Ειρήνης τρεις φορές, έγινε δεκτή σε ακρόαση από τον Πάπα και κατηγόρησε χωρίς δισταγµό τους ηγέτες όλου του κόσµου ότι δεν κάνουν αρκετά για την κλιµατική αλλαγή. Ωστόσο, η Greta Thunberg δεν είναι αυτό που νοµίζετε.
Η φωτογράφιση για λογαριασµό του ELLE έγινε στον βοτανικό κήπο Chelsea Physic Garden του Λονδίνου µια µέρα που η δυνατή βροχή εναλλασσόταν µε ήλιο. Για την πραγµατοποίησή της υπήρχαν κάποια προαπαιτούµενα -όχι πλαστικά, όχι µακιγιάζ και hair styling ούτε επώνυµα ρούχα σχεδιαστών- αλλά όταν έχουν ετοιµαστεί όλα, η Greta δείχνει να το διασκεδάζει πραγµατικά. «Οι άνθρωποι νοµίζουν ότι είµαι µια θυµωµένη έφηβη. Προφανώς δεν µε έχουν γνωρίσει», λέει η ίδια. «Τουλάχιστον δύο µε τρεις φορές τη µέρα γελάω τόσο πολύ που µου κόβεται η αναπνοή», προσθέτει, γελώντας. «Γελάω µε οτιδήποτε», λέει και συνεχίζει: «Έχει τύχει να είµαι κάπου και ξαφνικά οι άλλοι αντιλαµβάνονται ότι δυσκολεύοµαι να αναπνεύσω και µε ρωτάνε αν είµαι καλά. Κι αυτό επειδή» – γελάει ακόµη πιο δυνατά τώρα- «δεν µπορώ να σταµατήσω το γέλιο».
Δεν είναι εύκολο να συνδυάσουµε την εικόνα της ανέµελης Greta που µας χαιρετάει χαρούµενη µετά τη φωτογράφιση- µια µικρόσωµη φιγούρα που κουβαλάει στην πλάτη ένα τεράστιο σακίδιο -(η συνέντευξη έγινε στη διάρκεια της καλοκαιρινής περιοδείας της µε το Interail στην Ευρώπη, παρέα µε φίλους), µε την ακτιβίστρια που έδωσε παθιασµένες οµιλίες στα Ηνωµένα Έθνη, στο Παγκόσµιο Οικονοµικό Forum ή στο Βρετανικό Κοινοβούλιο. Ωστόσο, αυτές οι δύο πλευρές της –µε τη µία να είναι οικεία σε ολόκληρο τον κόσµο και την άλλη να διαµορφώνεται από τη δική της, προσωπική ενηλικίωση- της δηµιούργησαν δυσκολίες κατά καιρούς, µε αποτέλεσµα πολλές φορές να λιγοψυχά. Η ελπίδα και το πώς µπορεί αυτή να διατηρηθεί όταν ερχόµαστε αντιµέτωποι µε τη σκοτεινή πραγµατικότητα της κλιµατικής κρίσης είναι κάτι που τη ρωτούν συχνά. «Αρχικά ελπίδα για ποιον;» ρωτά και συνεχίζει: «Για εµάς που ζούµε σε οικονοµικά αναπτυγµένες χώρες και που ευθυνόµαστε πιο πολύ για την κλιµατική αλλαγή; Ίσως όχι ο καθένας ως άτοµο, αλλά ως µέρος αυτού του κόσµου. Ή για εκείνους που επηρεάζονται άµεσα από την κλιµατική κρίση; Δεν πιστεύω ότι η ελπίδα είναι κάτι που προσφέρεται, πρέπει να τη δηµιουργήσουµε µόνοι µας. Ελπίδα σηµαίνει “αναλαµβάνω δράση“», εξηγεί και συµπληρώνει: «Πρέπει να επαναπροσδιορίσουµε τι σηµαίνει ελπίδα, γιατί χρησιµοποιείται εναντίον µας: αν υπάρχει ελπίδα, δεν χρειάζεται να κάνεις κάτι. Αυτό όµως είναι το αντίθετο της ελπίδας».
Από τότε που Greta ήταν 15 χρόνων, όταν και κάθισε στο λιθόστρωτο έξω από το Σουηδικό Κοινοβούλιο κρατώντας µια χειρόγραφη ταµπέλα που έγραφε «σχολική απεργία για το κλίµα»- παροτρύνει τον κόσµο να δράσει. Μας ζητά να αλλάξουµε τρόπο ζωής και να πάψουµε να έχουµε υπερβολικές απαιτήσεις από τον πλανήτη. Τώρα όµως, όπως µας δείχνει το πασίγνωστο πλέον Ρολόι για το Κλίµα, ο χρόνος για τον πλανήτη µετράει αντίστροφα. Γιατί, λοιπόν, τη ρωτάω, ο κόσµος αντιστέκεται τόσο στην αλλαγή; «Πρώτα απ’ όλα επειδή δεν µας έχουν εξηγήσει αρκετά για τη σηµασία και τις επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης. Δεν έχουµε καν παραδεχτεί ότι υπάρχει κρίση και αν δεν συµπεριφερθούµε ανάλογα, ο κόσµος δεν θα το συνειδητοποιήσει. Οι άνθρωποι είµαστε πολύ κοινωνικά ζώα και αντιγράφουµε τις συµπεριφορές των γύρω µας. Αν ο καθένας απλώς συνεχίζει την καθηµερινότητά του, τότε το ίδιο θα συνεχίσουµε να κάνουµε όλοι».
The Climate Book – Το πρώτο βιβλίο της Greta Thunberg
Η έλλειψη επίγνωσης είναι ένας από τους λόγους που η Greta πέρασε το lockdown στη Στοκχόλµη δουλεύοντας το βιβλίο The Climate Book, το οποίο περιέχει σύντοµα, ενδιαφέροντα δοκίµια από επιστήµονες, συγγραφείς όπως η Naomi Klein και από εξέχοντες περιβαλλοντολόγους όπως η Wanjira Mathai. Πρόκειται για τεράστιο εγχείρηµα. Οι πέντε ενότητές του, καθεµία µε µερικά δοκίµια της ίδιας της Greta, εξηγούν πώς λειτουργεί το κλίµα, πώς αλλάζει ο πλανήτης µας και πώς αυτό µας επηρεάζει, τι έχουµε κάνει και τι πρέπει να κάνουµε τώρα. Είναι ένα διαφωτιστικό ανάγνωσµα, ένα βιβλίο που άπαξ και το τελειώσεις, δεν το ξεχνάς ποτέ. Ωστόσο, βασικός στόχος του βιβλίου, όπως λέει η ίδια, είναι ο αναγνώστης να αρχίσει «να διαβάζει ανάµεσα στις γραµµές, να συνδέσει τα στοιχεία µόνος του και να βγάλει τα δικά του συµπεράσµατα. Αυτό θέλω να πετύχω». Θέλει, επίσης, οι άνθρωποι να ακούσουν, αλλά όχι εκείνη απαραιτήτως. «Ένα µήνυµα-κλειδί λέει “µην ακούτε εµένα, ακούστε τους επιστήµονες, τους ειδικούς, εκείνους που πλήττονται περισσότερο”. Θα µπορούσα να αναφερθώ σε όλα αυτά, αλλά είµαι µια προνοµιούχα έφηβη που ζει στη Σουηδία. Δεν έχω µια συγκεκριµένη ιστορία να διηγηθώ, οπότε εναπόκειται στους άλλους που έχουν ανάγκη να µιλήσουν γι’ αυτά τα πράγµατα και να ακουστούν».
Αν ήταν στο χέρι της θα διέγραφε τους λογαριασµούς της στα social media. Όπως λέει «είµαι λίγο boomer σε ό,τι έχει να κάνει µε την τεχνολογία». Για να µην αναφέρουµε το γεγονός ότι πάνω από 20 εκατ. άνθρωποι θα αναρωτιούνται γιατί απέχει από το διαδίκτυο. «Δεν θέλω να επηρεάζω τους άλλους µε αυτό τον τρόπο, αλλά αυτό είναι δύσκολο όταν σε ακολουθεί τόσος κόσµος», εξηγεί. Η δηµόσια εικόνα της έχει προκαλέσει επαίνους –η Καναδή συγγραφέας Margaret Atwood τη σύγκρινε µε την Ιωάννα της Λωρραίνης, ο πρίγκιπας Χάρι δήλωσε ότι κάθε χώρα έχει ανάγκη τη δική της Greta- αλλά και ακραίο µίσος. Ανάµεσα σε άλλα, την αποκάλεσαν «κακό, χειριστικό παιδί», «κοµµουνίστρια», «ακραία καπιταλίστρια», ενώ δέχθηκε και απειλές για τη ζωή της λόγω της εκστρατείας της. Η ίδια αγνοεί σε µεγάλο βαθµό τα ευνοϊκά σχόλια ώστε να µην πάρουν τα µυαλά της αέρα, αλλά ταράζεται µε τις απειλές. «Είναι περίεργο που κάποιοι µου ζητούν να λογοδοτήσω. Δεν καταλαβαίνω, να λογοδοτήσω για ποιο πράγµα; Ο κόσµος νοµίζει ότι διαθέτω περισσότερη δύναµη απ’ όση έχω».
Πριν από τέσσερα χρόνια, κανείς –ακόµη και οι γονείς της- δεν φανταζόταν ότι η Greta θα συµµετείχε σε σχολική απεργία. Είχε διαγνωσθεί µε Σύνδροµο Άσπεργκερ, µε Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και επιλεκτική αλαλία. Για πέντε χρόνια δεν µιλούσε σε κανένα, παρά µόνο στους γονείς της, την αδερφή και τον καθηγητή της. «Τώρα τα αντισταθµίζω όλα αυτά και δεν πρόκειται να κρατήσω το στόµα µου κλειστό», λέει. Τα ταραγµένα χρόνια που οδήγησαν στη σχολική απεργία περιγράφονται στο βιβλίο Our House is on Fire: Scenes of a Family and a Planet in Crisis (Το σπίτι µας καίγεται: στιγµές µιας οικογένειας και ενός πλανήτη σε κρίση, εκδ. Penguin Books) το οποίο γράφτηκε από όλη την οικογένεια. Εκεί, η µητέρα της Greta, η Σουηδή τραγουδίστρια της όπερας που είχε συµµετάσχει και στη Eurovision, Malena Ernman, αφηγείται ότι η Greta στα 11 χρόνια της «ξαφνικά έπαψε να είναι λειτουργική. Σταµάτησε να παίζει πιάνο, να γελάει, να µιλάει, ακόµη και να τρώει». «Ήµουν παράξενο παιδί» λέει η Greta σήµερα. «Μιλούσα µόνο σε τέσσερις ανθρώπους και καθόµουν στο σπίτι όλη µέρα. Δεν µιλούσα σε ξένους, δεν έτρωγα µε ξένους, οπότε όλοι πίστευαν ότι δεν ήταν δυνατό να οργανώσω µια απεργία. Ακόµη κι εγώ δεν το πίστευα, αλλά το έκανα». Όταν άρχισε να τραβάει την προσοχή καθισµένη ολοµόναχη έξω από το κοινοβούλιο, δεν ήταν συνηθισµένη να αλληλεπιδρά µε τους ανθρώπους. «Στην αρχή ήταν ΟΚ, αλλά µερικές φορές, όταν έρχονταν κοντά µου µεγάλες παρέες νέων ανθρώπων, έτρεχα µακριά κλαίγοντας γιατί τους φοβόµουν» λέει γελώντας. «Ήµουν πράγµατι πολύ παράξενη, αλλά σιγά σιγά συνήθισα».
To Σύνδροµο Άσπεργκερ και η «υπερδύναµη»
Αναρωτιέµαι αν αυτή η «παραξενιά» της έγινε έµπνευση για άλλους, που αισθάνονται ότι δεν ταιριάζουν πουθενά. «Δεν ξέρω αν είναι έµπνευση, πάντως εγώ είµαι πολύ περίεργη», επαναλαµβάνει µε σιγουριά. «Πολλοί άνθρωποι από αυτούς που συµµετέχουν στο κίνηµα για το κλίµα είναι πολύ ιδιαίτεροι, µε την καλή έννοια, διαφέρουν από το συνηθισµένο. Είναι φανταστικό που βρήκαµε αυτό το πεδίο όπου µπορούµε να είµαστε οι εαυτοί µας. Και, σύµφωνα µε την εµπειρία µου, µέσα σε αυτό είµαστε πολύ φιλόξενοι», αναφέρει η ίδια.
Μέσα από αυτό το κίνηµα η Greta ανακάλυψε την αίσθηση του να ανήκει κάπου. «Είµαστε στενοί φίλοι, µιλάµε κάθε µέρα», λέει για τους συνοµήλικούς της ακτιβιστές. «Θα έλεγε κανείς ότι κατά κάποιον τρόπο είµαστε συνάδελφοι, αλλά πάνω απ’ όλα είµαστε φίλοι. Κάνουµε οµαδικές συνοµιλίες όπου λέµε διάφορα τρελά, διασκεδάζουµε, δεν είµαστε σοβαροί όλη την ώρα. Ο κόσµος συχνά λέει: “Εσείς οι νέοι είστε η ελπίδα, εσείς θα σώσετε τον κόσµο”. Αν ήξεραν τι συζητάµε στην πραγµατικότητα δεν θα το έλεγαν αυτό».
Το 2019 η Greta αποκάλεσε τη διάγνωσή της µε Σύνδροµο Άσπεργκερ «υπερδύναµή της». Η άποψή της για το σωστό και το λάθος καθόρισε την προσέγγισή της στην κλιµατική κρίση. «Με βοήθησε να αντιληφθώ ότι λέγονται πολλές ανοησίες: “Ναι, δεν συµφωνούµε µε τη Συµφωνία του Παρισιού, αλλά τουλάχιστον κάνουµε κάποια µικρά βήµατα, είµαστε στη σωστή κατεύθυνση”. Μερικοί άνθρωποι ίσως βλέπουν ότι προσπαθούµε, εγώ όµως βλέπω ότι απέχουµε πολύ από το να κάνουµε αυτό που πρέπει, ακόµη και το ελάχιστο».
Στην αρχή του βιβλίου της The Climate Book η Greta δηλώνει πως αυτή την εποχή της επίπλαστης οικολογικής συνείδησης (σ.σ.: greenwashing, όπως το αποκαλεί) υπάρχουν χώρες παραγωγής ορυκτών καυσίµων που αυτοαποκαλούνται κλιµατικοί ηγέτες «παρόλο που δεν ακολουθούν καµία αξιόπιστη πολιτική για την προστασία του κλίµατος».
Αυτή η τάση του greenwashing απασχολεί πολύ τη βιοµηχανία της µόδας – τα brands δίνουν πλέον µεγάλη σηµασία στη βιωσιµότητα, αλλά στην ουσία δεν κάνουν και πολλά για να εξυγιάνουν τις πρακτικές τους. Τη ρωτάω αν πιστεύει πως η βιοµηχανία κάνει αρκετά για να περιορίσει τις εκποµπές της. «Ανάλογα. Υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν, άνθρωποι σε χαµηλές θέσεις που ακολουθούν βιώσιµες πρακτικές, όπως η επαναχρησιµοποίηση των ειδών κ.λπ. Αλλά η βιοµηχανία της µόδας συνολικά είναι καταστροφική και δεν αναγκάζει µόνο τους ανθρώπους σε φριχτές συνθήκες εργασίας, αλλά και τον πλανήτη. Οι περισσότερες προσπάθειές της περιορίζονται στο να φαίνεται βιώσιµη. Ένα τεράστιο ποσοστό της, θα έλεγα».
Φτάνοντας στο θέµα των ρούχων, λέει ότι θα έπρεπε να εστιάσουµε στο να επαναχρησιµοποιούµε περισσότερο. «Πρέπει να αγοράζουµε λιγότερα, να δανειζόµαστε ο ένας από τον άλλο, να επαναχρησιµοποιούµε. Το 90% των ρούχων µου προέρχεται από άλλους, ακόµη και ό,τι φοράω αυτή τη στιγµή (δείχνει το πολύχρωµο ριγέ µπλουζάκι και το παντελόνι της)». Δεν αγοράζει καινούρια πράγµατα, δεν έχει αυτοκίνητο και δεν πετάει µε αεροπλάνο. Πήγε στη Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη µε ένα σκάφος που δεν είχε τουαλέτα ούτε ντους. «Είχε πλάκα, πραγµατικά το απόλαυσα», λέει και συνεχίζει: «Πάνω απ’ όλα είµαι ακτιβίστρια και µε αυτό τον τρόπο προσπαθώ να φέρω την αλλαγή».
Η Greta Thunberg δεν κάνει σχέδια
Θυµώνει καµιά φορά όταν οι άνθρωποι δεν προσπαθούν αρκετά; «Όχι, κι αυτό ίσως είναι λίγο παράξενο. Ίσως θα έπρεπε να θυµώνω. Το “κάνω ό,τι µπορώ” ακούγεται κάπως απλουστευµένο, αλλά ισχύει, για εµένα τουλάχιστον. Μερικές φορές κάποιοι αναρωτιούνται γιατί δεν είµαστε όπως όλοι οι έφηβοι και γιατί δεν κάνουµε ό,τι υποτίθεται πως πρέπει να κάνουµε. Γιατί πρέπει να ασχολούµαστε µε όλα αυτά… Όµως έτσι είναι η ζωή», σχολιάζει.
Το κίνηµα για το κλίµα έσωσε την Greta από µια σκοτεινή περίοδο, κατά την οποία, όπως αναφέρει η µητέρα της στο βιβλίο Our House is on Fire, «δεν µπορούσε να συµβιβαστεί µε τις αντιφάσεις της ζωής». Η Greta πλέον δηλώνει: «Βρήκα έναν σκοπό, κάτι να κάνω, κι αυτό νοµίζω πως λείπει από πολλούς ανθρώπους σήµερα. Τόσοι άνθρωποι νιώθουν πως η ζωή τους δεν έχει νόηµα, πως δεν έχουν θέση στον κόσµο, έναν ρόλο να παίξουν και απλώς τρέχουν όπως τα χάµστερ στον τροχό προσπαθώντας να κερδίσουν χρήµατα, να αποκτήσουν ακολούθους στα κοινωνικά δίκτυα ή οτιδήποτε άλλο. Αν τα προσπεράσεις όλα αυτά και εστιάσεις σε άλλα πράγµατα, η ζωή σου γίνεται πολύ πιο γεµάτη».
Στο βιβλίο The Climate Book η Greta γράφει πως δεν είναι αργά για κανέναν να βιώσει τις ίδιες εµπειρίες. «Πολλοί νοµίζουν ότι αν ενταχθούν στο κίνηµα για το κλίµα τώρα, θα είναι από τους τελευταίους», αναφέρει. «Όµως αυτό δεν είναι αλήθεια. Στην πραγµατικότητα, αν αποφασίσει κάποιος να αναλάβει δράση τώρα, εξακολουθεί να είναι πρωτοπόρος». Ο επίλογος του βιβλίου εστιάζει στις λύσεις και τις ενέργειες που µπορούµε να κάνουµε ώστε να φέρουµε την αλλαγή: από µικρές ατοµικές µέχρι συστηµικές. Υπάρχουν χρήσιµες πηγές, to do λίστες, ακόµη και εκκλήσεις προς τα µέσα ενηµέρωσης για να αλλάξουν τον τρόπο διαλεκτικής και επιχειρηµατολογίας όσον αφορά το κλίµα, ώστε ο κόσµος να ενηµερωθεί περισσότερο και καλύτερα για την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στην οποία βρισκόµαστε.
Τον Ιανουάριο η Greta θα γίνει 20 χρόνων. Αναρωτιέµαι αν το επείγον της κλιµατικής κρίσης επηρεάζει την προσωπική της άποψη για τον χρόνο. «Προσπαθώ να αντιµετωπίζω τα προβλήµατα της κάθε ηµέρας ξεχωριστά. Συχνά αναρωτιέµαι “τι κάνω µε τη ζωή µου;” και κάθοµαι και το σκέφτοµαι για λίγο. Αλλά πάντα καταλήγω στο συµπέρασµα ότι τα πράγµατα αλλάζουν συνεχώς. Δεν µπορώ να κάνω σχέδια για τίποτα».
Το βιβλίο The Climate Book κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Penguin Books.
Φωτογραφος: Silvana Trevali
Styling: Georgia Medley
