«Ποιο είναι αυτό το μωρό στη φωτογραφία, μαμά;». «Η κόρη μου!». «Και αυτή που κρατάει το μωρό ποια είναι;». «Δεν ξέρω…».
Η στιγμή που διαπίστωσα ότι η μητέρα μου, λόγω του Αλτσχάιμερ δεν αναγνωρίζει πλέον τον εαυτό της στις φωτογραφίες που απεικονίζουν την ιστορία της ζωής της, ήταν μια σκληρή στιγμή. Και την ίδια ώρα σκέφτηκα «μπορεί να έχασε την ταυτότητά της, όμως ακόμα θυμάται το παιδί της». Αλλά ο φόβος υπάρχει, επειδή όλο και περισσότερο ξεχνάω κι εγώ. Κάθε μέρα. Όλο και περισσότερο ξεχνάμε. Όλοι μας. Συμβαίνει πια και σε νεαρές ηλικίες και αυτό μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν πρόκειται απλώς για αφηρημάδα ή για ένα πρώιμο σημάδι του Αλτσχάιμερ;
Ο Benjamin Button της μνήμης
Πολλά χρόνια πριν, το Αλτσχάιμερ αποδιδόταν με τον όρο «γεροντική άνοια». Ο όρος αυτός δεν χρησιμοποιείται πια από τη Νευρολογία, αφού το Αλτσχάιμερ (και η άνοια) δεν αποτελεί φυσιολογική εκδήλωση του γήρατος. Πρόκειται για μια νευροεκφυλιστική πάθηση, κατά την οποία οι παθολογικές βιολογικές διαδικασίες έχουν ήδη ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Το πρώτο και το κυριότερο γνώρισμα της νόσου αφορά κυρίως την επεισοδιακή μνήμη, που περιλαμβάνει αναμνήσεις των γεγονότων που ζήσαμε. Για παράδειγμα, όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε τι φαγητό φάγαμε χθες, ανακαλούμε πληροφορίες από την επεισοδιακή μνήμη μας. «Η εκδήλωση της νόσου δεν έχει μία αιτία, αλλά πολλά αίτια: γενετικά, περιβαλλοντικά, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και ο τρόπος ζωής. Βιοχημικά, έχει βρεθεί ότι ορισμένες πρωτεΐνες, όπως το βήτα-αμυλοειδές και η πρωτεΐνη-Τ, σχετίζονται με την εκφύλιση και τον θάνατο των νευρικών κυττάρων κι αυτό είναι το πεδίο στο οποίο εστιάζουν η σύγχρονη έρευνα και τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται», αναφέρει η νευρολόγος Αλτάνη Καργάδου. «Αυτές οι εκφυλίσεις ξεκινούν από συγκεκριμένα σημεία του εγκεφάλου και επεκτείνονται σε παρακείμενες περιοχές, καθώς η νόσος εξελίσσεται. Παράλληλα, παρατηρούνται μεταβολές και σε άλλα συστήματα, μείωση του αριθμού των νευρώνων και ατροφία του εγκεφάλου», καταλήγει η ειδικός.
Τα ποσοστά αυξάνονται, οι ηλικίες μικραίνουν
Από τα περίπου 55 εκατομμύρια άτομα που ζουν με άνοια παγκοσμίως, το 60% έως 70% από αυτά πάσχουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Και στο 10% των 33 έως 38,5 εκατομμυρίων ανθρώπων με Αλτσχάιμερ, η απώλεια μνήμης ή άλλασυμπτώματα έχουν ξεκινήσει πριν από την ηλικία των 65 ετών. Το Αλτσχάιμερ είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας σε νεαρή ηλικία. Μια πρόσφατη μελέτη από την Ολλανδία διαπίστωσε ότι από εκείνους με γνωστή ταξινόμηση της άνοιας νεαρής ηλικίας, το 55% είχε Αλτσχάιμερ, το 11% αγγειακή άνοια, το 3% μετωποκροταφική άνοια και ένα 3% άνοια με νόσο Πάρκινσον. Για να είμαστε σαφείς, η άνοια σε νεαρή ηλικία (εξ ορισμού ξεκινά πριν από την ηλικία των 65 ετών και μερικές φορές ονομάζεται «άνοια πρώιμης έναρξης») είναι ασυνήθιστη. Άλλη μελέτη στη Νορβηγία έδειξε ότι η άνοια νεαρής ηλικίας εμφανίστηκε σε 163 από 100.000 άτομα. Αυτό συνιστά λιγότερο από το 0,5% του πληθυσμού. Έτσι, εάν είστε κάτω των 65 ετών και έχετε παρατηρήσει κάποιο πρόβλημα με τη μνήμη σας, έχετε 99,5% πιθανότητες να υπάρχει άλλη αιτία εκτός από την άνοια.
Υπάρχουν, βέβαια, και μερικές εξαιρέσεις. Επειδή οι πάσχοντες από Αλτσχάιμερ έχουν ένα επιπλέον αντίγραφο του χρωμοσώματος που φέρει το γονίδιο για το αμυλοειδές, περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους με σύνδρομο Down αναπτύσσουν νόσο Αλτσχάιμερ, συνήθως στα 40 και στα 50 τους. Επιπλέον, γενετικές διαταραχές και κληρονομικότητα μπορεί να προκαλέσουν την έναρξη της ασθένειας στα 50, στα 40 ή ακόμα και στα 30 (θα ξέρετε αν διατρέχετε κίνδυνο αν ένας από τους γονείς σας είχε εμφανίσει Αλτσχάιμερ σε νεαρή ηλικία).
Είμαι πολύ νέα για Αλτσχάιμερ, σωστά;
Ο εγκέφαλός μας δεν έχει σχηματιστεί πλήρως μέχρι την ηλικία των 25 ετών και η ανάπτυξή του ξεκινά από το πίσω μέρος του και πηγαίνει προς τα εμπρός. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν συρρικνώνεται. Αρχίζει από τα 30 και σταδιακά μικραίνει κι άλλο. Ωστόσο η χωρητικότητα αποθήκευσης θεωρείται σχεδόν απεριόριστη, ενώ οι πληροφορίες στον εγκέφαλο ταξιδεύουν έως και 300 χλμ. την ώρα (σαν ένα πολύ γρήγορο αυτοκίνητο). Όλη αυτή η δύναμη απαιτεί εξάσκηση και χρειάζεται ανάπαυση ώστε να μην ξεχνάμε τίποτα.
Είναι φυσιολογικό να ξεχνάμε πράγματα όπως είναι φυσιολογικό να γινόμαστε πιο αφηρημένοι και ξεχασιάρηδες καθώς μεγαλώνουμε. Ωστόσο, πώς μπορούμε να καταλάβουμε εάν πρόκειται για απλή αφηρημάδα ή για σύμπτωμα κάποιας σοβαρής νόσου; Ορισμένα συμπτώματα γίνονται εντονότερα με την ηλικία, αλλά -εκτός αν είναι ακραία και επίμονα- δεν θεωρούνται δείκτες της νόσου Αλτσχάιμερ. Το άγχος, μια πολύ κουραστική μέρα, ο κακός ύπνος, ακόμη και ορισμένα φάρμακα μπορεί να επηρεάσουν τη δημιουργία και την ανάκληση αναμνήσεων. Και όλοι έχουμε στιγμές που ένα όνομα ή ο τίτλος μιας ταινίας είναι ακριβώς στην άκρη της γλώσσας μας χωρίς να μπορούμε να τα θυμηθούμε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κινδυνεύουμε από άνοια! Πώς μπορείτε να διακρίνετε τη διαφορά μεταξύ περιστασιακής αμνησίας και κάτι που μπορεί να είναι πιο σοβαρό; Χάνετε πράγματα και δεν μπορείτε να τα βρείτε: Όλοι τοποθετούμε σε λάθος θέση κάποια πράγματα. Και ναι, ένα πολυάσχολο πρωινό μπορεί ακόμη και να βάλουμε τα κορνφλέικς στο ψυγείο. Είναι φυσιολογικό να βάζουμε κάτι σε λάθος σημείο και είναι φυσιολογικό να αντιλαμβανόμαστε το λάθος και να βρίσκουμε, τελικά, τα κλειδιά μας στο τραπέζι. Πότε πρέπει να σας ανησυχεί: Το να μην μπορείτε να καταλάβετε πού βρίσκονται τα χαμένα υπάρχοντά σας, να βάζετε τα πράγματα σε όλο και πιο ασυνήθιστα μέρη και να αρχίζετε να υποψιάζεστε -χωρίς στοιχεία- ότι κάποιοι έχουν κλέψει τα αντικείμενα που λείπουν.
Χάνεστε σε γνωστά μέρη: Το να χάνετε τον δρόμο ενώ οδηγείτε, περπατάτε ή πηγαίνετε με τα μέσα μαζικής μεταφοράς σε ένα νέο μέρος είναι φυσιολογικό. Το ίδιο και το να σας απορροφούν τόσο πολύ οι σκέψεις σας, ώστε να αποπροσανατολίζεστε και να μην ξέρετε πού ακριβώς βρίσκεστε. Πότε πρέπει να σας ανησυχεί: Η οδήγηση ή το περπάτημα για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να συνειδητοποιείτε ότι έχετε χαθεί ή το να ξεχνάτε πού βρίσκεστε και να μη ζητάτε βοήθεια, μπορεί να είναι σημάδι άνοιας. Ενδέχεται, επίσης, να ξεχάσετε πώς φτάσατε σε μια νέα τοποθεσία, να αποπροσανατολίζεστε πιο εύκολα σε οικεία μέρη, να μην μπορείτε να ακολουθείτε τις οδηγίες του GPS (πολύ συχνά) ή να μην υπακούτε στα σήματα κυκλοφορίας. Χάνετε την αίσθηση της ώρας, της ημερομηνίας ή της εποχής: Κάθε τόσο, όλοι ξεχνάμε ποια μέρα της εβδομάδας είναι, αλλά συνήθως το θυμόμαστε γρήγορα. Πότε πρέπει να σας ανησυχεί: Να μην ξέρετε τι μέρα είναι, την ώρα της ημέρας ή πόσος χρόνος περνάει και να μη συνειδητοποιείτε ότι το έχετε ξεχάσει. Επιπλέον, να μην μπορείτε να θυμηθείτε τα ραντεβού σας ή ακόμα και να τα χάνετε, παρά το γεγονός ότι τα έχετε σημειώσει στο ημερολόγιο ή έχετε λάβει υπενθυμίσεις. Αυτά μπορεί να είναι σημάδια άνοιας, σύμφωνα με τους ειδικούς του Πανεπιστημίου Johns Hopkins. Το «φαινόμενο της πόρτας»: Πηγαίνετε σε ένα δωμάτιο να πάρετε κάτι, αλλά ξεχάσατε τι θέλετε: Οι επιστήμονες το ονομάζουν «φαινόμενο της πόρτας» (doorway effect) και είναι ένα σύμπτωμα που προκαλείται από την υπερφόρτωση του εγκεφάλου μας. Η υπερφόρτωση της μνήμης με πολλές πληροφορίες (το γνωστό «έχω πολλά στο μυαλό μου») και το στρες μάς κάνουν πιο ευαίσθητους στο φαινόμενο της πόρτας. Δηλαδή εμφανίζεται μόνο όταν είμαστε γνωστικά σε ευάλωτη κατάσταση. Πότε πρέπει να σας ανησυχεί: Όταν πηγαίνετε σε ένα δωμάτιο αλλά δεν επιστρέφετε πίσω ή δεν θυμάστε πού πρέπει να πάτε και πώς να συνεχίσετε.
Τι φταίει, σύμφωνα με τους ειδικούς
Δεν είναι μυστικό ότι καθώς μεγαλώνουμε «μικραίνουμε», αλλά και ο εγκέφαλος μικραίνει και αυτός επίσης. Ωστόσο «μικρό» δεν σημαίνει αυτόματα και χαζό. «Το να ξεχνάτε πράγματα σε νεαρή ηλικία αφορά κυρίως τη διαχείριση του χρόνου, την υπερβολική εργασία και το στρες», εξηγεί ο Πάτροκλος Παπαδάκης, ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής. «Όταν αναλαμβάνετε πολλές εργασίες, το εύρος της προσοχής σας μειώνεται και δεν καταφέρνετε να αφομοιώσετε τα πάντα. Για να γίνει δυνατή η μνήμη σας, η επανάληψη είναι σημαντική. Όταν εργάζεστε σε πάρα πολλά πράγματα τη φορά, δεν προλαβαίνει η μνήμη να αφομοιώσει τις νέες πληροφορίες», καταλήγει ο ειδικός. Επίσης συμβάλλουν και τα εξής:
Παράγοντες κινδύνου για αθηροσκλήρυνση και στεφανιαία νόσο: «Τέτοιοι είναι η υπέρταση και η υπερλιπιδαιμία (αυξημένη χοληστερόλη, τριγλυκερίδια κ.λπ.), ο σακχαρώδης διαβήτης και η καθιστική ζωή. Όλα αυτά σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα για νόσηση από Αλτσχάιμερ», λέει ο γενικός ιατρός Γιάννης Κουτσούμπος.
Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις: «Το ιστορικό σοβαρών ή πολλαπλών τραυματισμών της κεφαλής σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου», εξηγεί ο γιατρός.
Αλκοόλ: «Η κατανάλωση περισσότερων ποτών από τη συνιστώμενη δόση καθημερινά μπορεί να συμβάλει στην απώλεια μνήμης», τονίζει η Δέσποινα Μαρσέλου, κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, με εξειδίκευση στα αυτοάνοσα, και συνεχίζει: «Για τους άντρες, το συνιστώμενο όριο δεν ξεπερνά τα δύο ποτά την ημέρα, ενώ για τις γυναίκες το ένα ποτό την ημέρα».
Φάρμακα: «Τα ηρεμιστικά, κάποια αντικαταθλιπτικά και ορισμένα σκευάσματα για την αρτηριακή πίεση μπορεί να επηρεάσουν τη μνήμη προκαλώντας σύγχυση και παρεμβαίνοντας στην ικανότητά σας να δίνετε προσοχή σε νέα πράγματα», λέει ο κ. Κουτσούμπος.
Διαταραχή του θυρεοειδούς: «Η πτώση των επιπέδων των θυρεοειδικών ορμονών θα μπορούσε να επηρεάσει τη μνήμη, καθώς και να προκαλέσει διαταραχές του ύπνου και κατάθλιψη, που και τα δύο συμβάλλουν σε προβλήματα μνήμης», εξηγεί ο ενδοκρινολόγος Χαράλαμπος Σταυριανός.
Άγχος: Στρεσογόνες καταστάσεις, όπως μια ασθένεια στην οικογένεια, μια μετακόμιση σε ένα νέο σπίτι, ένα διαζύγιο, ενδέχεται να σας δυσκολέψουν να διατηρήσετε τη μνήμη σας καθαρή. «Το άγχος επηρεάζει τη μνήμη επειδή σας δυσκολεύει να συγκεντρωθείτε και να «κλειδώσετε» τις νέες πληροφορίες και τις νέες δεξιότητες στη μνήμη σας. Μπορεί να ξεχάσετε κάτι απλώς και μόνο επειδή δεν προσέχατε ή είχατε πάρα πολλά στο μυαλό σας», λέει ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής Πάτροκλος Παπαδάκης.
Κατάθλιψη: «Οι άνθρωποι παραπονιούνται ότι πονάει η πλάτη τους, έχουν πονοκέφαλο ή πόνους στο στομάχι και δεν κοιμούνται καλά. Αυτά ενδέχεται να είναι συμπτώματα κατάθλιψης που πρέπει να διερευνηθούν», λέει ο ψυχολόγος. Αυτά τα άτομα έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν Αλτσχάιμερ, ενώ η κατάθλιψη εμφανίζεται ως ένα από τα πρώτα συμπτώματα στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων της νόσου με όψιμη έναρξη.
Αϋπνία: Η έλλειψη ύπνου είναι ίσως η μεγαλύτερη αιτία που ξεχνάμε. Η αϋπνία προκαλείται από το άγχος, αλλά και από τη χρήση κινητών και οθονών πριν από τον ύπνο, σύμφωνα με έρευνες. «Η έλλειψη ξεκούρασης και ο κακός ύπνος μπορούν επίσης να προκαλέσουν αλλαγές στη διάθεση και αφηρημάδα», τονίζει ο ψυχολόγος.
«Ψηφιακή αμνησία»: Η τεχνολογία έχει και το τίμημά της. Γιατί να θυμόμαστε κάτι όταν έχουμε το Google; Πλέον τον ρόλο της μνήμης έχουν αναλάβει το ίντερνετ και οι μηχανές αναζήτησης. Τα κινητά τηλέφωνα αντικαθιστούν σταδιακά όλο και περισσότερες λειτουργίες του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη. Το δεδομένο αυτό της ψηφιακής εποχής έχει απασχολήσει τη διεθνή ερευνητική κοινότητα, εισάγοντας τον όρο «ψηφιακή αμνησία». Πρόκειται για ένα φαινόμενο κατά το οποίο το μυαλό μας χάνει σταδιακά την ικανότητά του να συγκρατεί πληροφορίες, καθώς επαφίεται στα τεχνολογικά μέσα για να συγκρατεί τα δεδομένα που χρειάζεται.
ΑΛΤΣΧΑΙΜΕΡ ΚΑΙ ΒΙΤΑΜΙΝΗ B12
H βιταμίνη Β12 συμβάλλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της ατροφίας του εγκεφάλου η οποία ευθύνεται για την απώλεια της μνήμης και τη μείωση των πνευματικών ικανοτήτων. Εκτός από την έλλειψή της, κίνδυνο αύξησης της ατροφίας του εγκεφάλου αποτελούν η υψηλή πίεση (υπέρταση), η υψηλή χοληστερόλη αίματος και ο διαβήτης. Ορισμένες ομάδες ανθρώπων κινδυνεύουν περισσότερο να παρουσιάσουν έλλειψη βιταμίνης Β12, όπως οι χορτοφάγοι,
οι έγκυες, οι μητέρες που θηλάζουν, όσοι υποσιτίζονται και οι αλκοολικοί. Δυστυχώς το πρόβλημα της έλλειψης της Β12 είναι πολύ συχνό, τόσο που σύμφωνα με έρευνες το ποσοστό των ανθρώπων με ανεπάρκειά της αγγίζει το 40%.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ: ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ ΣΕ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ
Αν και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ριζική θεραπεία για τη νόσο Αλτσχάιμερ, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να συνδράμει στην προσωρινή μείωση των συμπτωμάτων, αλλά δεν μπορεί να εξαλείψει πλήρως τη νόσο ή να αποτρέψει την αρχική εμφάνισή της. Σ’ αυτό το σημείο μπορούμε όλοι να χειροκροτήσουμε για το μεγάλο βήμα της επιστήμης που θα αλλάξει το μέλλον της άνοιας και του Αλτσχάιμερ. Πολύ πρόσφατα, τον Ιούλιο του 2023, είχαμε τα εξής:
Το εμβόλιο
Ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Juntendo στο Τόκιο ανέπτυξαν ένα εμβόλιο που βελτίωσε σε ποντίκια διάφορες ασθένειες σχετιζόμενες με την ηλικία, συμπεριλαμβανομένης της αθηροσκλήρωσης και του διαβήτη τύπου 2. Με βάση τα ευρήματα, οι ερευνητές δοκίμασαν αυτό το εμβόλιο σε ποντίκια για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ.
Τα φάρμακα
Το Donanemab επιβραδύνει την «πτώση» έως και κατά 35%, επιτρέποντας έτσι σε όσους πάσχουν από Αλτσχάιμερ να συνεχίσουν να εκτελούν καθημερινές εργασίες: να πηγαίνουν για ψώνια, να αναλαμβάνουν εργασίες καθαριότητας, να διαχειρίζονται τα οικονομικά τους, να παίρνουν μόνοι τα φάρμακά τους κ.ά. Το φάρμακο Leqembi το οποίο έλαβε έγκριση από τον αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) συμβάλλει στον «καθαρισμό» των αμυλοειδών πλακών που συσσωρεύονται στον εγκέφαλο των ατόμων με Αλτσχάιμερ.
BOOST YOUR MEMORY
Υπάρχουν πολλές έρευνες που έχουν διαπιστώσει ότι πολλά πράγματα, από τη διατροφή και την άσκηση μέχρι την έκφραση ευγνωμοσύνης, τον εθελοντισμό και την επαφή με τη φύση, βοηθούν στην εξάσκηση του εγκεφάλου και στη μείωση του κινδύνου για Αλτσχάιμερ. Μερικά από αυτά που μπορείτε να κάνετε είναι:
– Πολλά διαλείμματα κατά τη διάρκεια της εργασίας σας
– Βάλτε προτεραιότητες και επικεντρωθείτε σε μία εργασία τη φορά
– Κλείνετε το τηλέφωνό σας για λίγο κάθε μέρα
– Διαχειριστείτε το στρες με γιόγκα, πιλάτες, ασκήσεις αναπνοής, διαλογισμό
– Φροντίστε να γυμνάζεστε για να ενισχύσετε την παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο
– Κοιμηθείτε έως οκτώ ώρες καθημερινά, επειδή ο ύπνος επιδιορθώνει και καθαρίζει τον εγκέφαλο από τις τοξίνες
– Περνάτε χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους σας
– Ακολουθείτε μια διατροφή πλούσια σε λαχανικά και φρούτα που περιέχουν αντιοξειδωτικά και έχει αποδειχτεί ότι κάνουν καλό στην υγεία του εγκεφάλου
– Γυμνάζετε τον εγκέφαλό σας με ασκήσεις μνήμης και συγκέντρωσης, επιτραπέζια παιχνίδια όπως σκάκι, παζλ κ.λπ.
– Ακούτε μουσική, μάθετε ένα μουσικό όργανο, χορέψτε
– Κάντε ταξίδια, μάθετε μια νέα γλώσσα, αλλάζετε συχνά την καθημερινή σας ρουτίνα ώστε να προκαλείτε τον εγκέφαλό σας να κάνει νέες συνάψεις
Φωτογραφία: Δημήτρης Σκουλός
Styling: Βίβιαν Ρουβέλα
