Φωτογράφιση: Bisso Samuel
Τα αδιέξοδα στη ζωή είναι τα αινίγματα που σκαρφίζεται το σύμπαν για να μας ωθήσει να πάμε παρακάτω. Εντελώς αντίθετες αποφάσεις που, όμως, μοιάζουν σαν μια σταγόνα νερό. «Ναι» που αν τα ξεστομίσουμε δεν έχουμε ιδέα πού θα μας πάνε και «όχι» που μοιάζουν με ενεργοποίηση πυρηνικής βόμβας. Τι κάνουμε λοιπόν όταν… δεν έχουμε ιδέα τι πρέπει να κάνουμε; Οι πιο ψύχραιμοι θα μας παροτρύνουν, αφού έχουμε εξαντλήσει και την τελευταία μας λογική σκέψη, να ακολουθήσουμε τη διαίσθησή μας. Ενώ οι βαθιά ρασιοναλιστές, στο άκουσμα και μόνο αυτής της λέξης, θα στρέψουν αλλού το βλέμμα με περιφρόνηση. Τι είναι λοιπόν η διαίσθηση και ποια η θέση της σε έναν κόσμο που κινείται με βάση αδιάσειστα στοιχεία, δεδομένα και αριθμούς;
Out of the Blue
Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύαμε, η διαίσθηση δεν είναι ένα λαμπάκι που ανάβει στο μυαλό μας για μια στιγμή –και όποιος πρόλαβε να το ακολουθήσει το ακολούθησε- αλλά, σύμφωνα με τους ειδικούς, το αποτέλεσμα πολλής δουλειάς και λογικής σκέψης.
O Gerd Gigerenzer κατέχει διευθυντική θέση στο διάσημο Ινστιτούτο Ανθρώπινης Ανάπτυξης Max Planck και έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της έρευνάς του στην ανάλυση της ανθρώπινης διαίσθησης. Μάλιστα, πριν από εκείνον επρόκειτο για ένα θέμα το οποίο η επιστημονική κοινότητα περιφρονούσε, γιατί το θεωρούσε τρελή δεισιδαιμονία. Ο ίδιος είναι συγγραφέας του βιβλίου Gut Feelings: The Intelligence of the Unconscious (Διαίσθηση, η ευφυΐα του υποσυνείδητου, εκδ. Penguin Books) το οποίο όταν κυκλοφόρησε έκανε μεγάλη αίσθηση.
Για τον ίδιο «διαίσθηση είναι μια πολύ ξαφνική σκέψη που δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε. Παρ’ όλα αυτά, είναι τόσο δυνατή που μας ωθεί να δράσουμε. Δεν έχει να κάνει με υπολογισμούς. Δεν ξέρουμε από πού προέρχεται». Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνά του, η διαίσθηση για να προκύψει εκμεταλλεύεται διάφορες ιδιότητες του εγκεφάλου τις οποίες αποκτούμε με τα χρόνια, την εμπειρία και την εξέλιξή μας. Επίσης, πολύ συχνά η διαίσθηση βασίζεται σε διάφορα… υπονοούμενα που μας προσφέρει το περιβάλλον. Γι’ αυτό και το βασικό είναι να λαμβάνουμε υπόψη αυτές τις… νύξεις που κάνει ο κόσμος γύρω μας ξεσκαρτάροντάς τες από τις περιττές πληροφορίες. «Ακολούθησε την πρώτη καλή σκέψη που έχεις και αγνόησε οτιδήποτε άλλο», αναφέρει ο ειδικός.
Από πού προέρχεται όμως η διαίσθηση σε βιολογικό επίπεδο; Μια πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Exeter στη Μεγάλη Βρετανία έδειξε πώς μια βασική ανάγκη μας, όπως η πείνα, μπορεί να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων. Ας σκεφτούμε το παράδειγμα ενός κουνελιού, που η πείνα το οδηγεί να φάει λίγο τριφύλλι. Η διαπίστωση, όμως, ότι στην περιοχή υπάρχει ελάχιστον τριφύλλι αλλά και ότι εκεί ένας λύκος παραμονεύει όχι μόνο θα το κάνει να συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο, αλλά και να καταλάβει ότι πρέπει να αναζητήσει αλλού την τροφή του. Έτσι την επόμενη φορά που θα πεινάσει, η πείνα του θα του ξυπνήσει εκ νέου το αίσθημα του κινδύνου. Αυτή η διαπίστωση, σύμφωνα με τον Dr Andrew Higginson, επικεφαλής της έρευνας, ρίχνει φως όχι μόνο στη συμπεριφορά των ζώων αλλά και των ανθρώπων. Αυτή η μνήμη που ξεκινάει από την πείνα μας, και άρα από την κοιλιά μας, από τα βάθη του είναι μας –εκεί όπου θεωρούμε ότι κουρνιάζει και η διαίσθησή μας- μπορεί να μας οδηγήσει σε σημαντικές αποφάσεις. «Κι ενώ πιστεύουμε ότι τα ζώα, όπως και οι άνθρωποι, επεξεργάζονται πλήθος πληροφοριών στον εγκέφαλό τους, στην ουσία ακολουθούν αυτό που τους υπαγορεύει η κοιλιά τους, το ένστικτό τους».
Από τα εργαστήρια στις αίθουσες συσκέψεων
Τι απαντάει όμως ο Gerd Gigerenzer στη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας που επιμένει ότι η διαίσθηση δεν έχει καμία θέση στα εργαστήρια; «Ακόμη και οι μεγαλύτεροι επιστήμονες κάποιες φορές βασίζονται σε αυτή. Μπορεί να έχουν τα δεδομένα μπροστά τους, αλλά εκείνα δεν τους βοηθούν. Τότε είναι που μπαίνει το ένστικτο στο παιχνίδι», αναφέρει. Και συνεχίζει: «Στην επιστημονική μου έρευνα υπάρχουν στιγμές που νιώθω τη διαίσθησή μου να λειτουργεί. Δεν μπορώ πάντα να εξηγήσω γιατί σκέφτομαι ότι ένα συγκεκριμένο μονοπάτι είναι το σωστό, αλλά πρέπει να το εμπιστευτώ και να προχωρήσω. Έχω επίσης τη δυνατότητα να τσεκάρω αυτές τις στιγμές διαίσθησης και να δω περί τίνος πρόκειται: αυτό είναι το επιστημονικό κομμάτι της δουλειάς μου. Στην προσωπική ζωή τώρα, πάλι στηρίζομαι στο ένστικτό μου. Για παράδειγμα, όταν πρωτογνώρισα τη γυναίκα μου δεν λειτούργησα υπολογιστικά και μεθοδικά. Το ίδιο συνέβη και με εκείνη», αναφέρει.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η διαίσθηση είναι ένα είδος κοινής γνώσης, αυτό που δεν χρειάζεται περιττές αναλύσεις και πληροφορία, αλλά γίνεται άμεσα κατανοητό στον καθένα. Σαν ένας απλοϊκός ζωγραφικός πίνακας που απεικονίζει μια ερημική παραλία και είναι αναγνωρίσιμο σε όλους, σε αντίθεση με ένα περίπλοκο έργο του κυβισμού που είναι ανοιχτό σε ερμηνείες και πολύ συχνά δυσνόητο.
Για τον Bruce Kasanoff, social media ghostwriter για επιχειρηματίες, η διαίσθηση θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος συλλογικής ευφυΐας. Για παράδειγμα, τα περισσότερα site σήμερα είναι δομημένα με ένα “διαισθητικό” τρόπο, δηλαδή έτσι ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι να μπορούν να τα κατανοήσουν και να πλοηγηθούν σε αυτά. Έπειτα από χρόνια διαδικτυακού χάους, αυτή η προσέγγιση προέκυψε σαν ένα είδος «κοινής γνώσης» για το ποια πληροφορία είναι χρήσιμη και ποια περιττή.
Από την άλλη, μια μεγάλη έρευνα που ήρθε πριν λίγους μήνες στη δημοσιότητα και διενεργήθηκε από τον Dr Jay Liebowitz, επικεφαλής του τμήματος Εφαρμοσμένων Επιστημών και Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Harrisburg στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, με τη συνεργασία επιστημόνων από όλο τον κόσμο έδειξε ότι στον τομέα των επιχειρήσεων, ο οποίος χαρακτηρίζεται από αλγόριθμους και μηχανοποιημένα δεδομένα, η διαίσθηση έχει μια πολύ σημαντική θέση στη λήψη αποφάσεων. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν άλλες δύο έρευνες μεγάλων πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των λογιστικών υπηρεσιών. Στη μεν πρώτη, μόνο το 1/3 από τους 2.200 CEOs που έλαβαν μέρος στην έρευνα δήλωσε ότι εμπιστεύεται μόνο τα δεδομένα που έχουν στη διάθεσή τους, ενώ στη δεύτερη το 59% από τους συμμετέχοντες είπε ότι η ανθρώπινη κρίση είναι πιο σημαντική από τους αριθμούς. Ενώ άλλη σχετική έρευνα έδειξε ότι, όσο πιο έμπειρο ήταν ένα στέλεχος τόσο περισσότερο εμπιστευόταν τη -βασισμένη στην εμπειρία- διαίσθησή του προκειμένου να πάρει μια σημαντική απόφαση. Μάλιστα, αυτά τα στελέχη πολλές φορές έδιναν σημασία και σε σημάδια που έβλεπαν σ το σώμα τους (εφίδρωση, υπερβολικό άγχος, ταχυκαρδία) για να αξιολογήσουν αν η απόφαση που επρόκειτο να πάρουν ήταν στον σωστό δρόμο.
Θέλει δουλειά πολλή…
Ναι, η διαίσθηση είναι μια μορφή ευφυΐας. Θα μπορούσε να είναι και η μεγαλύτερη, αλλά δεν έχει καμία ελπίδα να σταθεί μόνη της. Αντιθέτως είναι η συνισταμένη σκληρής δουλειάς, εμπειρίας και άπειρων εργατοωρών λογικής σκέψης. Ο Bruce Kasanoff, είναι πολύ γλαφυρός πάνω στο συγκεκριμένο θέμα: «Κάντε τη δουλειά σας, χρησιμοποιήστε το μυαλό σας, βασιστείτε σε λογικά επιχειρήματα και τότε θα εμπιστευτώ και θα σεβαστώ τις δυνάμεις της διαίσθησής σας. Αν, όμως, απλώς μένετε ξαπλωμένοι στην αιώρα σας και μου ζητάτε να εμπιστευτώ το ένστικτό σας, τότε θα σηκωθώ και θα φύγω χωρίς ούτε ένα αντίο. Το λέω από προσωπική πείρα: Όσο περισσότερη έρευνα κάνω τόσο καλύτερα δουλεύει η διαίσθησή μου» αναφέρει σε σχετικό άρθρο του στο Forbes.
Από την άλλη πλευρά, ο Gigerenzer, προκειμένου να ενεργοποιήσουμε τη διαίσθησή μας, μας προτείνει να «ακονίσουμε» τις νοητικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ιδιότητες που έχουμε αναπτύξει μέσα στις χιλιετίες της ύπαρξής μας. Πρόκειται για πρακτικούς κανόνες οι οποίοι έχουν προκύψει ως απόσταγμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Για παράδειγμα, «η κοινωνική ευφυΐα βασίζεται σε πανίσχυρα ενστικτώδη εργαλεία, όπως η εμπιστοσύνη, η εξαπάτηση, οι φήμες, οι ευσεβείς πόθοι, η συνεργασία», αναφέρει ο ίδιος και συνεχίζει: «Οι κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, καλές ή κακές, πολλές φορές έχουν προκύψει από τους παραπάνω παράγοντες, παρά από την καθαρή λογική. Στην πραγματικότητα αυτό που, από μια εντελώς ρασιοναλιστική πλευρά, μοιάζει με “λογικό λάθος”, μπορεί να αποτελεί μια ιδιαίτερα ευφυή κοινωνική άποψη», καταλήγει.
Ενώ ο Kasanoff κάνει τα πράγματα ακόμη πιο ξεκάθαρα: «Πολλές φορές η ανάγκη μας να καταλήξουμε σε ένα αποτέλεσμα οδηγεί το ορθολογιστικό μυαλό μας στη λάθος κατεύθυνση. Κάτι τέτοιες στιγμές, μόνο η διαίσθηση μπορεί να μας σώσει. Αυτό το “κακό προαίσθημα” είναι το ένστικτόο που μας υπενθυμίζει πως όσο κι αν θέλουμε να ακολουθήσουμε αυτόν το δρόμο, θα είναι λάθος. Οι έξυπνοι άνθρωποι ακούν αυτά τα προαισθήματα. Και οι ακόμα πιο έξυπνοι ανάμεσά μας, αυτοί που επιτυγχάνουν τεράστια πνευματικά άλματα προς τα εμπρός, είναι αδύνατο να το κάνουν αν δεν επενδύσουν στη διαίσθησή τους».
