Φωτογραφία: Sofia Sanchez
Αν έπρεπε να βρούµε έναν τίτλο, έναν µεσότιτλο ή µια λεζάντα, αν έπρεπε να συνοψίσουµε κάπως τη διήγηση της ζωής µας τους τελευταίους µήνες, η φράση µας σίγουρα θα περιείχε τη λέξη «αβεβαιότητα». Μια λέξη που και µόνο στο άκουσµα του στερητικού της άλφα µας δηµιουργεί ένα τεράστιο κενό. Φεύγει από µέσα µας η ασφάλεια, η σιγουριά, το πρόγραµµα, η γνώση. Οι λέξεις γίνονται ερωτηµατικά και αυτά, µε τη σειρά τους, µετατρέπονται σε ανασφάλεια και φόβο. Το µυαλό θολώνει και µπαίνει σε basic mode, κάνει µόνο τα απαραίτητα. Κι αν θεωρείτε ότι αυτές οι σκέψεις είναι λίγο υπερβολικές και χαρακτηρίζουν µόνο τους πολύ οργανωτικούς και τους control freaks, που αρκεί µία µόνο ανατροπή για να τους κάνει να χάσουν τη γη κάτω από τα πόδια τους, τα πράγµατα δυστυχώς είναι λίγο πολύ τα ίδια για όλους µας. Σύµφωνα µε τον διάσηµο Γάλλο ψυχίατρο Cristophe Andre ο εγκέφαλός µας δεν τα πάει καθόλου καλά µε την αβεβαιoτότητα. Αντιθέτως, «είναι αλλεργικός σε αυτή».
Τοπίο στην οµίχλη
Το µυαλό µας θυµίζει επίδοξο τενίστα ή τερµατοφύλακα που κινείται νευρικά δεξιά και αριστερά στο γήπεδο, προκειµένου να αποκρούσει την µπάλα που δεν γνωρίζει από πού ακριβώς θα του έρθει. Λειτουργεί µε βάση κανόνες, εµπειρίες και µοτίβα που έχουν επαναληφθεί στο παρελθόν. Όταν όµως η πρόβλεψή του διαψευσθεί από την πραγµατικότητα, τότε δηµιουργείται µια στιγµή αβεβαιότητας. Το σηµείο του εγκεφάλου που ενεργοποιείται τότε είναι ο υποµέλας τόπος, ο οποίος τον φέρνει σε µια κατάσταση ρευστότητας, ώστε να µπορέσει να ξεχάσει τους παλιούς κανόνες, να γεννήσει καινούριους και να προσαρµοστεί σε αυτούς. Παράλληλα ο υποµέλας τόπος παράγει τη νορεπινεφρίνη, έναν νευροδιαβιβαστή που µας κάνει να νιώθουµε νευρικοί, αποπροσανατολισµένοι, στο «κόκκινο».
«Ο εγκέφαλός µας λειτουργεί µε αυτοµατισµούς. Ένας από αυτούς είναι ότι δεν αντέχει την αβεβαιότητα. Έχουµε ανάγκη τα πράγµατα να είναι άσπρα ή µαύρα, τοποθετηµένα σε ένα κουτί, έτσι που κάθε γεγονός να µπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως “επικίνδυνο” ή “ασφαλές”. To “φλου” δεν είναι κάτι που η σκέψη µας µπορεί να αποδεχθεί εύκολα. Αυτό το γεγονός εξηγεί και πολλές αγχώδεις διαταραχές. Τα άτοµα που υποφέρουν από άγχος δεν αντέχουν να µη γνωρίζουν αυτό που πρόκειται να έρθει», αναφέρει ο Andre.
Πριν από λίγα χρόνια, µια µελέτη του Ινστιτούτου Νευρολογίας του University College του Λονδίνου, µε επικεφαλής τον νευροεπιστήµονα Archy de Berker, έδειξε ότι τα επίπεδα στρες των συµµετεχόντων κορυφώνονταν όσο µεγαλύτερη ήταν η αβεβαιότητα που ένιωθαν. Και, µάλιστα, αυτή προκαλούσε περισσότερο άγχος, ακόµα και από µία κατάσταση που σίγουρα θα είχε αρνητικό αποτέλεσµα. Με λίγα λόγια, επιστρέφοντας στα δικά µας, το να µην ξέρουµε µέχρι πότε θα κρατήσει αυτή η πανδηµία (αβεβαιότητα) δηµιουργεί στον εγκέφαλό µας µεγαλύτερη αναστάτωση από το να γνωρίζαµε µε σιγουριά ότι θα τέλειωνε σε δέκα χρόνια.
«Επιστρέφουµε στην κατάσταση της θνητότητας. Ο Covid-19 µας ξαναέµαθε να ζούµε µε την αβεβαιότητα. Οι κοινωνίες του παρελθόντος το ήξεραν αυτό. Φανταστείτε ότι το 19ο αιώνα, µια γυναίκα είχε 1 στις 10 πιθανότητες να πεθάνει στη γέννα. Οι πρόγονοί µας δεν αγαπούσαν την αβεβαιότητα, όπως κι εµείς, όµως λόγω θρησκευτικών και πνευµατικών παραδόσεων, ήταν πιο προετοιµασµένοι να την αντιµετωπίσουν», αναφέρει ο ειδικός.
Το ότι η αβεβαιότητα είναι µέρος της ύπαρξής µας είναι κάτι που υπογραµµίζει και η ακτιβίστρια και τοπ µόντελ Adwoa Aboah στη συγκλονιστική επιστολή που απευθύνει στους νέους και την οποία µπορείτε να διαβάσετε στη σελ. 88. «Δεν είναι η πρώτη φορά που ερχόµαστε αντιµέτωποι µε την αβεβαιότητα και δεν θα είναι η τελευταία. Η αβεβαιότητα είναι µέρος της ζωής. Το καλό είναι ότι µπορούµε να µάθουµε να ζούµε µαζί της και να προχωράµε µπροστά», αναφέρει. Ποιο είναι λοιπόν το… αντιισταµινικό που µπορούµε να χορηγήσουµε στον εγκέφαλό µας προκειµένου να νικήσει την «αλλεργία» της αβεβαιότητας; Να τον επαναπρογραµµατίσουµε δίνοντάς του νέα δεδοµένα.
Μια επαναστατική πράξη
O Ayodeji Awosika, συγγραφέας του βιβλίου You 2.0, Stop Feeling Stuck, Reinvent Yourself and Become a Brand New You (You 2.0, σταµάτα να νιώθεις µπλοκαρισµένος, ξανανακάλυψε τον εαυτό σου και γίνε η καινούρια του εκδοχή, εκδ. CreateSpace Independent Publishing Platform) σε άρθρο του στο site Medium αναφέρει ότι «το να προσπαθείς να αποφύγεις την αρνητικότητα το 2020 είναι σαν να προσπαθείς να αποφύγεις το οξυγόνο». Σύµφωνα µε τον ίδιο, όµως, µπορούµε να νικήσουµε την αβεβαιότητα και τον αρνητισµό, «προγραµµατίζοντας» τον εαυτό µας προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ο ίδιος δεν κάνει κάτι εξεζητηµένο ή ακατόρθωτο: «Διαλογίζοµαι καθηµερινά προκειµένου να µπω σε µια θετική διάθεση πριν το γραφείο. Κάνω µεγάλους περιπάτους απολαµβάνοντας τη φύση ή ακούγοντας ένα audio book που µε εµπνέει. Όλοι οι φίλοι µου καταπιάνονται µε κάτι. Έχουν projects πάνω στα οποία δουλεύουν, χόµπι, ασκούνται κ.λπ.».
Τον διαλογισµό συνιστά και ο Γάλλος ψυχίατρος, υποστηρίζοντας ότι µπορεί µεν να µη µας λύσει όλα τα προβλήµατα, αλλά θα µας βοηθήσει να αντιδράσουµε στις αντιξοότητες µε λιγότερη αγωνία, εκτιµώντας πιο σωστά τις καταστάσεις. «Ο διαλογισµός είναι ένα ραντεβού που δίνουµε µε τον εαυτό µας στο οποίο ξεκουραζόµαστε, παρατηρούµε την κατάσταση του σώµατός µας, τις σκέψεις µας, µαθαίνουµε να συγκεντρώνουµε τις αγωνίες µας, τους φόβους, τις αµφιβολίες και έτσι όλα αυτά να τα ξεπερνάµε. Μερικές φορές, βέβαια, είναι πολύ ενοχλητικό να πρέπει να κάνεις διαλογισµό κάθε πρωί. Είναι πιο εύκολο να πας να πιεις µια µπίρα, να µιλήσεις µε τους φίλους σου, να ασχοληθείς µε τα κοινωνικά δίκτυα. Ωστόσο, τίποτα δεν µπορεί να αντικαταστήσει τη χρησιµότητα µιας περιπλάνησης στη συνείδησή µας», αναφέρει ο ίδιος.
Οι ειδικοί συµβουλεύουν, κόντρα στην αβεβαιότητα να βρίσκουµε µικρά πράγµατα που µας κάνουν να νιώθουµε καλά και να τα ακολουθούµε. Και να εκπαιδευτούµε, ό,τι κι αν κάνουµε, να βρισκόµαστε πάντα σε επαφή µε τον εαυτό µας.
«Ο διαλογισµός έχει µια επαναστατική πλευρά, όπως σε όλες τις πρακτικές µε τις οποίες δουλεύουµε τον εσωτερικό µας κόσµο. Κι αυτό γιατί πάνε κόντρα στην κατεύθυνση στην οποία µας ωθεί ο κόσµος µας. Αυτός µας σπρώχνει στο να εξωτερικεύουµε τον εαυτό µας: βοµβαρδιζόµαστε µε πληροφορίες, µας αποσπάται η προσοχή, καλούµαστε διαρκώς να καταναλώνουµε, να κινούµαστε πιο γρήγορα. Όλα αυτά ανεβάζουν τα επίπεδα του στρες και του ανικανοποίητου. Όταν υπό αυτές τις συνθήκες νιώθεις ο εαυτός σου, αισθάνεσαι ζωντανός, αφήνεις τα συναισθήµατα και τις σκέψεις σου ελεύθερα, αυτό είναι κάτι ανατρεπτικό», σηµειώνει ο Andre.
Μαθαίνοντας από την αρχή
Τα πράγµατα δεν είναι ούτε άσπρα ούτε µαύρα. Κάποιες φορές, όπως τη σηµερινή εποχή, είναι αδιευκρίνιστα και γκρι. Ωστόσο, αυτό το γκρι µπορεί να µας κινητοποιήσει να βρούµε το φως. Σύµφωνα µε έρευνα του Πανεπιστηµίου του Yale πριν από δύο χρόνια, πάνω στις γνωστικές µας λειτουργίες, η αβεβαιότητα είναι ένας από τους παράγοντες που ευνοούν τη µάθηση. Όταν µια κατάσταση δεν είναι σίγουρη, ο προµετωπιαίος φλοιός του εγκεφάλου λειτουργεί πιο έντονα απ’ ό,τι σε µια φυσιολογική.
«Όταν µπαίνουµε σε µια καινούρια και ασταθή συγκυρία, αυτό µπορεί να ενισχύσει την τάση του εγκεφάλου να απορροφά περισσότερες πληροφορίες», είχε δηλώσει στο site Quartz ο καθηγητής νευροεπιστήµης και ψυχολογίας στο Πανεπιστήµιο Yale, Daeyeol Lee. Όταν δεν είµαστε σίγουροι για κάτι, το µυαλό µας ενεργοποιείται περισσότερο σε ό,τι έχει να κάνει µε προηγούµενες πληροφορίες και προσπαθεί να τις εκµεταλλευτεί ώστε να πάρουµε τη σωστότερη απόφαση, προβλέποντας το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα για το µέλλον. Και να µην ξεχνάµε πως το τι σκεφτόµαστε, πώς νιώθουµε, πώς οραµατιζόµαστε αυτά που θα έρθουν, στο τέλος της µέρας είναι µια προσωπική επιλογή. Όπως αναφέρει και ο Andre: «Έχεις την επιλογή να αποφασίσεις σε τι θα επικεντρωθείς και σε τι όχι την κάθε µέρα. Και αυτή η επιλογή, κατά κάποιον τρόπο καθορίζει τα αποτελέσµατα που θα έχεις στη ζωή σου. Ίσως είναι ουτοπικό να είσαι πάντα αισιόδοξος, ό,τι κι αν συµβαίνει γύρω σου. Όµως αυτή η ουτοπία είναι το προαπαιτούµενο για µια ζωή πάνω από τον µέσο όρο».
