Ένα από τα πιο συνηθισμένα θέματα συζήτησης στην Covid-19 εποχή είναι κατά πόσο η υγειονομική, οικονομική και κοινωνική κρίση που ζούμε, αλλά και η δίμηνη καραντίνα που περάσαμε, μας άλλαξε. «Αντιμετωπίζω εντελώς διαφορετικά τα πράγματα», «ανακάλυψα τον εαυτό μου», «έχασα τον εαυτό μου», «βρήκα το νόημα», «διαπίστωσα κάποια πράγματα», «άλλαξα εντελώς», «δεν βρήκα την άκρη» είναι μερικές από τις εκτιμήσεις που κάνουμε λίγο πολύ όλοι για την παρούσα κατάσταση του εαυτού μας. Κι εδώ γεννιέται ένα σημαντικό ερώτημα: μπορούν τα καλά ή κακά μαθήματα, η παρακαταθήκη που μας άφησε η πανδημία να έχουν διάρκεια στη ζωή μας από εδώ και πέρα; Και, κυρίως, μπορούμε με αφορμή ένα καθοριστικό γεγονός και τις άπειρες σκέψεις που το ακολούθησαν να παρατηρήσουμε ριζικές μεταβολές στην ψυχοσύνθεσή μας; Εν τέλει, είναι δυνατόν στα 30, τα 40 ή τα 50 μας να δούμε αλλαγές στον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας; Ή το κλισέ «ο άνθρωπος δεν αλλάζει» είναι θέσφατο και δεν μπορεί να πάει κόντρα σε καμία πανδημία, σε καμία βαθύτερη ανάγκη ή απόφασή μας για αλλαγή και εξέλιξη;
Η ελευθερία της απόφασης
«Η προσωπικότητά σας δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Δεν είναι το πιο θεμελιώδες στοιχείο του εαυτού σας. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα επιφανειακό, μεταβατικό κομμάτι, ένα υποπροϊόν κάτι πολύ βαθύτερου», αναφέρει ο ψυχολόγος και συγγραφέας best-seller Benjamin Hardy, στο ολοκαίνουριο βιβλίο του Personality isn’t Permanent, Break Free From Self-Limiting Beliefs and Rewrite Your Story» (Η προσωπικότητα δεν είναι μόνιμη, απόδρασε από αντιλήψεις που σε περιορίζουν και ξαναγράψε την ιστορία σου, εκδ. Portfolio). Σε αυτό ο ειδικός, ήδη από τον τίτλο, δίνει την απάντηση στο ερώτημα που θέσαμε παραπάνω υποστηρίζοντας ότι οι δεν είμαστε στατικά όντα, αλλά δυναμικά, ικανά να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή. Κι όμως, αν παρατηρήσουμε λίγο τους εαυτούς μας και τις αντιδράσεις μας συνειδητοποιούμε ότι αυτές πολύ συχνά επαναλαμβάνονται, σαν να ακολουθούμε συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς. Ταυτόχρονα αισθανόμαστε ότι κάποια στοιχεία μας (αναποφασιστικότητα, εγωισμός, αδυναμία, φόβος) είναι πάντα εκεί και βγαίνουν μπροστά οτιδήποτε και αν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Την ίδια επιφύλαξη απέναντι στις απόψεις του Hardy έδειξε και η ψυχολόγος Robyn Koslowitz σε άρθρο της στο Psychology Today. H ίδια πίστευε ακράδαντα ότι όλοι έχουμε αναπτύξει μια ροπή προς συγκεκριμένες συμπεριφορές, γεγονός που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει την προσωπικότητά μας. Ο Hardy δεν αντιτίθεται σε αυτό, υποστηρίζει όμως ότι η προσωπικότητά μας είναι εύπλαστη. Και αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο είμαστε «προγραμματισμένοι», αλλά το άθροισμα των επιλογών μας. Οι αποφάσεις, δηλαδή, που παίρνουμε ανά πάσα στιγμή. Αυτή ακριβώς η λογική αντικατοπτρίζεται και στην εξομολόγηση της Koslowitz για τον εαυτό της. Η ίδια παραδέχεται ότι είναι ένας ιδιαίτερα εσωστρεφής άνθρωπος. Στην πορεία της ζωής της, όμως, αυτό προσπάθησε να το αλλάξει: δεν ήθελε να αισθάνεται άβολα στις κοινωνικές συνευρέσεις, οπότε ξεκίνησε να πιάνει χαλαρή κουβέντα με τους γύρω της. Προσπάθησε να βγει από την comfort zone της και δίδαξε τον εαυτό της αυτοπεποίθηση, αντιδρώντας σαν να την είχε. Ωστόσο, η ουσία του χαρακτήρα της δεν άλλαξε ποτέ. Κάθε φορά που έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα σε ένα χαλαρό δείπνο με δυο φίλους και ένα τεράστιο πάρτι, θα επέλεγε το πρώτο. Το συμπέρασμά της; «Δεν ξέρω αν η προσωπικότητα είναι μόνιμη. Αυτό που ξέρω είναι ότι η προσωπικότητα δεν είναι φυλακή», αναφέρει.
Τη φυλακή αυτή όμως πολλές φορές τη χτίζουμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας. Όταν του βάζουμε ταμπέλες. «Είμαι ντροπαλή και δεν μπορώ τον πολύ κόσμο», «είμαι πολύ ανοιχτός άνθρωπος, αυτό που σκέφτομαι το λέω», «είμαι πολύ ανεξάρτητος χαρακτήρας, δεν αντέχω τις δεσμεύσεις». «Όταν επιτρέψετε στον εαυτό σας να πάψει να αυτοκαθαρίζεται ως ένας συγκεκριμένος “τύπος”, ως “εσωστρεφής” ή “εξωστρεφής”, θα αρχίσετε αυτομάτως να λειτουργείτε πολύ πιο ανοιχτά. Οι πιθανότητες και οι επιλογές σας θα αυξηθούν. Θα μπορείτε να κάνετε αυτό που θέλετε, ανεξαρτήτως από το πώς αντιμετωπίζετε για την ώρα τον εαυτό σας», επισημαίνει ο συγγραφέας.
Και για να ξαναγυρίσουμε στη μεγάλη σημασία των αποφάσεων, το πιο σημαντικό κομμάτι της φύσης μας, σύμφωνα με τον Hardy, είναι η ικανότητά μας να τις λαμβάνουμε: να αποφασίζουμε γι’ αυτό που θέλουμε να συμβεί, αλλά και για το πώς θα αντιδράσουμε σε καθετί που συμβαίνει.
Ο άνθρωπος από το μέλλον
Η εντύπωσή μας βέβαια ότι ο χαρακτήρας μας δεν αλλάζει δεν προέρχεται από το πουθενά, μιας και πολλές φορές πιάνουμε τον εαυτό μας να λειτουργεί με τον ίδιο περίπου τρόπο απέναντι σε παρεμφερείς καταστάσεις. Απογοητευόμαστε βαθιά μπροστά σε μια αποτυχία, δεν διεκδικούμε αυτά που θέλουμε, αντιδρούμε με δισταγμό απέναντι σε κάθε πρόκληση. Ο Hardy όμως υποστηρίζει ότι συμπεριφερόμαστε έτσι όχι γιατί ο χαρακτήρας μας είναι φιξαρισμένος και ό,τι και να συμβαίνει θα αντιδρούμε έτσι μια ζωή, αλλά για δύο πολύ βασικούς παράγοντες, τους οποίους όμως –μαντέψτε!- μπορούμε να επηρεάσουμε.
1. Μας καθορίζουν τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος. Τα οποία και κάνουμε κομμάτι του εαυτού μας. «Αντί να εκφράζουμε και να αναδιαμορφώνουμε τα συναισθήματά μας, δεν ακουμπάμε καθόλου το παρελθόν γιατί μας πονάει. Και η αποφυγή αυτού του πόνου οδηγεί σε μια διαρκή προσπάθεια να θωρακίσουμε τον εαυτό μας, τόσο απέναντι στον πόνο του παρελθόντος όσο και απέναντι στον πόνο που μπορεί να προκαλέσει η αλλαγή προς τον εαυτό που θέλουμε να αποκτήσουμε», αναφέρει ο ειδικός, ενώ υποστηρίζει ότι πολλά κομμάτια της προσωπικότητάς μας έχουν αναπτυχθεί ως μια απάντηση στον πόνο που έχουμε βιώσει στο παρελθόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κυνικό χιούμορ πίσω από το οποίο κρύβονται πολλοί άνθρωποι. Ο ειδικός προτείνει να αλλάξουμε λίγο το σενάριο αυτών των εμπειριών. Ναι, μας πόνεσαν, αλλά μπορούμε να τις εκμεταλλευτούμε για να δημιουργήσουμε κάτι θετικό. Το μυστικό κρύβεται στο πώς θα τις αξιοποιήσουμε. Τα γεγονότα δεν μπορούν να αλλάξουν, μπορεί όμως να αλλάξει το νόημά τους. Μια ιστορία που πάντα μας δημιουργούσε δυσάρεστα συναισθήματα μπορεί να ειπωθεί με διαφορετικά λόγια ώστε να μας απελευθερώσει και να μας εμπνεύσει.
2. Μας καθορίζει το παρελθόν και όχι το μέλλον μας. Σκεφτόμαστε, αντιδρούμε και αισθανόμαστε με βάση μοτίβα του παρελθόντος. Σε αυτό το σημείο ο Hardy εισάγει την έννοια του «μελλοντικού εαυτού», του ανθρώπου δηλαδή που θέλουμε να γίνουμε. «Αρχίστε να παίρνετε αποφάσεις που ο μελλοντικός εαυτός σας θα αγαπούσε και θα εκτιμούσε», αναφέρει ο Hardy. Ένα απλό παράδειγμα: Αυτή τη στιγμή δεν γυμναζόμαστε καθόλου. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε γυμναστεί ποτέ. Αν τοποθετήσουμε όμως τον εαυτό μας στο μέλλον, θέλουμε να βλέπουμε έναν άνθρωπο υγιή, που ασκείται και τρέφεται σωστά. Μπροστά στην τωρινή απόφαση «να μείνω το απόγευμα σπίτι και να δω σειρά ή να πάω μισή ώρα να τρέξω», μπορείτε να φανταστείτε τι θα επέλεγε ο μελλοντικός εαυτός μας.
Ο δρόμος για τον μελλοντικό εαυτό σίγουρα περνάει από την ψυχοθεραπεία και τον διαλογισμό, δυο εμπειρίες που θα μας φέρουν σε επαφή με τα θέλω μας και θα μας κάνουν πιο ανοικτούς σε νέες καταστάσεις. Ακόμη όμως κι αν δεν είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο, ο συγγραφέας προτείνει να καταγράφουμε σε ένα ημερολόγιο όσα μας συμβαίνουν και όλα όσα θα θέλαμε να μας συμβούν. Το κλειδί εδώ είναι να θέτουμε τους στόχους οι οποίοι θα ικανοποιούσαν τον μελλοντικό, τον ιδεατό εαυτό μας, αυτόν που θέλουμε να είμαστε. «Η ζωή αποκτά ένα εντελώς διαφορετικό νόημα όταν αρχίζεις να σκέφτεσαι τον μελλοντικό εαυτό σου τώρα και λαμβάνεις υπόψη αυτό που εκείνος θα ήθελε», αναφέρει ο Hardy.
Κοίτα τον στόχο
Ναι, θέλουμε να γίνουμε ο μελλοντικός εαυτός μας, ένας άνθρωπος δηλαδή που δεν θα επηρεάζεται από τα όσα του έχουν συμβεί στο παρελθόν, αλλά απαλλαγμένος από τα βαρίδια της συνήθειας και των «πρέπει» του περιβάλλοντός του θα ορίζει τη διαδρομή του όπως εκείνος θέλει. O αρθρογράφος Lance Baker, σε κείμενό του στο Medium για το βιβλίο του Hardy αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όταν αρχίζεις να φιλτράρεις τις αποφάσεις σου σύμφωνα με αυτό που ο μελλοντικός εαυτός σου θα ήθελε και θα έκανε, τότε αυτές οι αποφάσεις αποκτούν μια μοναδική ορμή. Κι εσύ κερδίζεις την προοπτική που χρειάζεσαι για να κάνεις μια καλύτερη επιλογή. Έτσι προχωράς μπροστά σε κάτι καινούριο αντί να αναδύεσαι μέσα από τα παρελθόν». Και σε αυτό το σημείο μπαίνει μπροστά και ένας νέος στόχος, ένας σκοπός. Αυτός που θα μας κατευθύνει προκειμένου να φέρουμε τη ζωή στα μέτρα μας. Σύμφωνα με τον Hardy, στη ζωή δεν μας οδηγούν η προσωπικότητα ή ο χαρακτήρας μας, αλλά ο στόχος και το όραμα που έχουμε για την ίδια τη ζωή. «To όραμά σας πρέπει να είναι πολύ ανώτερο από την τωρινή πραγματικότητά σας. Πρέπει να σας εμπνέει και να σας συναρπάζει. Να σας δίνει κίνητρο και ελπίδα. Να είναι κάτι που θα σας διευρύνει και θα σας αλλάξει», γράφει στο βιβλίο του ο ειδικός. Θέλουμε να γίνουμε πιο αποφασιστικοί άνθρωποι; Να γίνουμε πιο δυνατοί άνθρωποι; Θέλουμε να προσφέρουμε περισσότερο; Να γκρινιάζουμε λιγότερο; Θέλουμε να είμαστε υγιείς; Να είμαστε fit; Να είμαστε αποδοτικοί στη δουλειά; Πιο κοινωνικοί; Όλοι αυτοί είναι αυτόνομοι, αλλά και επί μέρους στόχοι ζωής. Μπορεί να βλέπουμε τον μελλοντικό εαυτό μας να χαρακτηρίζεται από ένα ή και περισσότερα από αυτά τα στοιχεία. Αλλά για να τα αποκτήσουμε πρέπει να τα υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας κάθε μέρα. Γιατί αυτά θα οδηγήσουν τις αποφάσεις και τις πράξεις μας, από τις πιο απλές και καθημερινές μέχρι τις πιο σύνθετες και σοβαρές. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας: «Θα καταφέρετε να οργανώσετε τον χρόνο και τη ζωή σας μόνο αφού καθορίσετε τι θέλετε από τον εαυτό σας. Πρέπει να επιλέξετε τους στόχους σας συνειδητά και μετά να τους ακολουθήσετε πιστά. Μόνο αν περνάτε τις μέρες σας με δραστηριότητες που οδηγούν σε κάτι απίστευτα σημαντικό, σε κάτι που πραγματικά εκτιμάτε, μόνο τότε θα ζείτε δίχως να μετανιώνετε στιγμή».
