O Οκτώβριος είναι ο μήνας πρόληψης και ενημέρωσης για τον Καρκίνο του Μαστού. Αποτελεί μία υπενθύμιση να φροντίζουμε τον εαυτό μας, να μην ξεχνάμε τις προληπτικές μας εξετάσεις, να μην φοβάστε να επισκεφθούμε τον γιατρό μας και να ξέρουμε πως ότι κι αν συμβεί δεν είμαστε μόνες. Στο πλαίσιο αυτό μιλήσαμε με τον χειρουργό μαστολόγο Γεώργιο Μεταξά Διευθυντή της Β’ Χειρουργικής κλινικής, Ιατρείο Μαστού, του Νοσοκομείου Έλενα Βενιζέλου και μας έλυσε όλες τις απορίες για τον καρκίνο του μαστού, τη μαστεκτομή, την κληρονομικότητα, αλλά και πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η διατροφή και η ψυχολογία όταν βρισκόμαστε αντιμέτωπες με τη νόσο.
Από ποια ηλικία και μετά πρέπει κάθε γυναίκα να ξεκινήσει τις τακτικές μαστογραφίες; Αυτό αλλάζει αν μία γυναίκα έχει κληρονομική προδιάθεση;
Σύμφωνα με τις οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την τρέχουσα βιβλιογραφία, μια γυναίκα χωρίς συμπτώματα και οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού, μπορεί να ξεκινήσει τον ετήσιο προληπτικό έλεγχο με μαστογραφία και υπερηχογράφημα στα 40. Μετά τα 50 η χρήση του υπερηχογραφήματος γίνεται αν το ζητήσει ο ειδικός, ενώ μετά τα 55 ο μαστογραφικός έλεγχος μπορεί να συνεχιστεί ανά διετία. Όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή των ωοθηκών ή και άλλων καρκίνων, η γυναίκα πρέπει να συμβουλευθεί ειδικό ιατρό για το πότε θα αρχίσει και με ποιο τρόπο τον προληπτικό έλεγχο ανάλογα με το επίπεδο κινδύνου στο οποίο βρίσκεται. Η λεγόμενη μαστογραφία «αναφοράς» στα 35 δεν συστήνεται από καμία επιστημονική εταιρεία ενώ σε γυναίκες κάτω των 40 όταν υπάρχουν συμπτώματα χρησιμοποιείται αρχικά το υπερηχογράφημα και η μαστογραφία γίνεται αυστηρά κατόπιν σύστασης του ειδικού .
Τι ορίζουμε ως προδιάθεση για τον καρκίνο του μαστού;
Με την λέξη προδιάθεση εννοούμε το οικογενειακό ιστορικό δηλαδή την διάγνωση καρκίνου του μαστού σε συγγενείς κυρίως έως και τρίτου βαθμού (γονείς, αδέλφια, θείες, γιαγιάδες, πρώτα ξαδέλφια). Οι περισσότερες γυναίκες με καρκίνο του μαστού δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό. Για τον υπολογισμό της “σοβαρότητας” της προδιάθεσης, ο ειδικός ιατρός έχει στην διάθεση του υπολογιστικά εργαλεία (προσβάσιμα online), με βάση τα αποτελέσματα των οποίων μπορεί να συμβουλεύσει ανάλογα την ενδιαφερόμενη για τον ασφαλέστερο τρόπο έναρξης της παρακολούθησης, αλλά και να λάβει αποφάσεις για την διαχείριση των συμπτωμάτων της.
Ποια είναι η άποψη σας για την προληπτική / προφυλακτική μαστεκτομή;
Ο σκοπός της προφυλακτικής μαστεκτομής δηλαδή της χειρουργικής αφαίρεσης των υγιών μαστών είναι η ελαχιστοποίηση του κινδύνου να νοσήσει μια γυναίκα από καρκίνο του μαστού. Ο ειδικός ιατρός την προτείνει μόνο όταν η γυναίκα είναι αποδεδειγμένα φορέας κληρονομικών γονιδίων που αυξάνουν σημαντικά των κίνδυνο, κάτι που μπορεί να διαπιστωθεί με ειδική εξέταση αίματος, διότι έχει αποδεδειγμένο όφελος. Σε κάθε άλλη περίπτωση που το επιθυμεί η γυναίκα – ακόμα και όταν έχει ήδη νοσήσει η διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού – δεν υπάρχει αποδεδειγμένο όφελος κάτι που οφείλει να εξηγήσει ο ιατρός όταν συμβουλεύει την ενδιαφερόμενη. Ωστόσο, μπορεί να γίνει και σε γυναίκες που έχουν νοσήσει όταν το επιθυμούν για ψυχολογικούς λόγους, με την προϋπόθεση ότι έχουν συζητηθεί εκτενώς τα πιθανά οφέλη και οι αρνητικές επιπτώσεις της επέμβασης καθώς και οι προσδοκίες της γυναίκας.
Η διατροφή σχετίζεται με τον καρκίνο; Υπάρχουν τροφές που μπορούν να λειτουργήσουν σαν ασπίδα του οργανισμού απέναντι στον καρκίνο του μαστού και αντίστοιχα τροφές που τον τρέφουν;
Οι διατροφικές συνήθειες του λεγόμενου δυτικού τρόπου ζωής (επεξεργασμένα τρόφιμα, κόκκινο κρέας και παράγωγα, κορεσμένα λίπη, αλκοόλ κ.α.) καθώς και η παχυσαρκία σχετίζονται αποδεδειγμένα με πολλά είδη καρκίνου. Οι γυναίκες που εφαρμόζουν μεσογειακή διατροφή που επικεντρώνεται σε φρούτα και λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια και ξηρούς καρπούς, ελαιόλαδο και ψάρι έχουν μειωμένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Δημοσιεύονται διαρκώς νέες επιδημιολογικές μελέτες που αναδεικνύουν τον προστατευτικό ρόλο πολλών φυσικών τροφών όπως τα μανιτάρια τα σύκα το μάνγκο κ.α. Είναι πολύ σημαντική η διατήρηση φυσιολογικού βάρους. Για τις γυναίκες που καταναλώνουν συστηματικά αλκοόλ, η σύσταση είναι να περιορίζεται σε ένα μόνο ποτό την ημέρα, καθώς ακόμη και μικρές ποσότητες παραπάνω αυξάνουν τον κίνδυνο και για καρκίνο του μαστού. Η κατανάλωση συμπληρωμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων δεν ασκεί προστατευτικό ρόλο.
Ποια είναι τα βήματα για μία σωστή ψηλάφηση;
Η αυτοεξέταση του μαστού δεν αποτελεί διαγνωστική μέθοδο για τον καρκίνο και για το λόγο αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στις συστάσεις καμίας επιστημονικής εταιρείας ως προσυμπτωματικός έλεγχος. Με την αυτοεξέταση κάθε γυναίκα μπορεί να γνωρίσει καλύτερα το στήθος της και να αντιληφθεί μια αλλαγή σε αυτό, κάτι που θα την οδηγήσει στον ειδικό χωρίς όμως άγχος διότι κατά κανόνα οι αλλαγές που γίνονται αντιληπτές είναι αθώες. Η τακτική αυτοεξέταση συστήνεται μόνο στις γυναίκες που είναι φορείς κληρονομικών γονιδίων ή έχουν πολύ ισχυρό οικογενειακό ιστορικό. Στις περιπτώσεις αυτές όμως οι γυναίκες πρέπει έτσι και αλλιώς να εξετάζονται ανά εξάμηνο από τον ειδικό.
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η ψυχολογία του ασθενή σε αυτήν την νόσο;
Μία πρόσφατη μεγάλη διεθνής μελέτη, έδειξε μεταξύ άλλων, ότι το άγχος αλλά και κυρίως η κατάθλιψη έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην υποτροπή της νόσου αλλά και τη θνησιμότητα από όλες τις αιτίες, σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν την ανάγκη έγκαιρης διαπίστωσης, υποστήριξης και θεραπείας των ψυχολογικών διαταραχών ειδικά κατά την αρχική περίοδο μετά τη διάγνωση. Οι γιατροί θα πρέπει να συνεργάζονται στενότερα με τους ειδικούς ψυχολόγους και τους συλλόγους ασθενών που προσφέρουν πολύ σημαντικό έργο, για το συντονισμό της ψυχολογικής φροντίδας των γυναικών. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω έρευνα για τον προσδιορισμό πιο αποτελεσματικών στρατηγικών παρέμβασης και για την περαιτέρω αποσαφήνιση της σχέσης μεταξύ ψυχικών διαταραχών και πρόγνωσης.
Μαστογραφία και ψηλάφηση. Υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος πρόληψης του καρκίνου του μαστού και σε τι ποσοστό καλύπτουν μία γυναίκα αυτοί οι δύο;
Ο σκοπός της μαστογραφίας και των υπόλοιπων εξετάσεων είναι η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου σε αρχικό στάδιο ώστε να εξασφαλίζεται η ίασή του με την κατάλληλη θεραπεία. Η πραγματική πρόληψη που μειώνει τον κίνδυνο να αναπτύξει μια γυναίκα καρκίνο, έχει να κάνει με συνήθειες που αφορούν στον τρόπο ζωής, το λεγόμενο lifestyle. Εκτός από την υγιεινή διατροφή και τον περιορισμό της κατανάλωσης αλκοόλ, σημαντικό ρόλο παίζει η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους και η τακτική φυσική άσκηση. Οι υγιείς ενήλικες θα πρέπει να επιδιώκουν τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα μέτριας αερόβιας δραστηριότητας (γρήγορο περπάτημα, τζόγκινγκ κ.α.), ή 75 λεπτά έντονης αερόβιας δραστηριότητας (τρέξιμο, ποδήλατο, aerobics), συν προπόνηση με ασκήσεις ενδυνάμωσης (όργανα, βάρη, TRX, πιλάτες κ.α.) τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα. Αποδεδειγμένα προστατευτικό ρόλο ασκεί επίσης ο θηλασμός. Σε περίπτωση που η γυναίκα λαμβάνει αντισυλληπτικά, ή ορμόνες για συμπτώματα εμμηνόπαυσης θα πρέπει να συζητήσει με τον γυναικολόγο της τα οφέλη και τις πιθανές επιπτώσεις από το είδος και την διάρκεια της θεραπείας.
Πολλές γυναίκες που έχουν έρθει αντιμέτωπες με την ασθένεια και πρόκειται να προβούν σε μαστεκτομή ανησυχούν και για το αισθητικό κομμάτι. Πόσο έχει προχωρήσει η ιατρική σε αυτόν τον τομέα και τι επιτρέπεται να κάνουν;
Το ποσοστό των μαστεκτομών για καρκίνο του μαστού στην χώρα μας είναι υψηλό σε σχέσεις με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Στην απόφαση για το είδος της επέμβασης, η ασθενής και ο ιατρός είναι συνομιλητές και συναποφασίζουν. Είναι εξαιρετικά σημαντικό η γυναίκα να αξιολογείται από έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο χειρουργό μαστού, που θα εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους χρειάζεται μαστεκτομή καθώς και τις επιλογές για αποκατάσταση, για την δυνατότητα δηλαδή δημιουργίας τεχνητού μαστού συνήθως με ενθέματα σιλικόνης ή με ιστό από άλλα σημεία του σώματος. Αυτό είναι εφικτό στην μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών εφόσον το επιλέξουν. Η σύγχρονη “ογκοπλαστική” χειρουργική του μαστού διαθέτει περισσότερες ειδικές τεχνικές για να αποφύγει η γυναίκα την μαστεκτομή και να αποδώσει ένα πολύ ικανοποιητικό αιθητικό αποτέλεσμα.
Πείτε μας λίγα λόγια για τα γονίδια BRCA1 και BRCA2. Πώς μπορούμε να ελέγξουμε αν είμαστε φορείς τους;
Οι άνθρωποι κληρονομούν γονίδια από τους γονείς τους. Περίπου το 5% με 10% του καρκίνου μαστού είναι κληρονομικοί, δηλαδή “τρέχουν” στην οικογένεια και προκαλούνται από μια αλλαγή (μετάλλαξη) σε ορισμένα γονίδια. Τα γονίδια BRCA1 και BRCA2 είναι δύο γονίδια που κανονικά εμποδίζουν την ανάπτυξη όγκων. Μια αλλαγή ή μετάλλαξη σε αυτά, τα εμποδίζει να λειτουργήσουν προστατευτικά, αυξάνοντας τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών και άλλων μορφών. Η ανίχνευση των ελλαττωματικών γονιδίων μπορεί να γίνει με εξέταση αίματος ή σάλιου και συστήνεται από τον ειδικό, σε όλες τις γυναίκες με ισχυρό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή των ωοθηκών ή τις γυναίκες με καρκίνο του μαστού κάτω των 45 ετών, καθώς και τις γυναίκες με τον λεγόμενο τριπλά αρνητικό καρκίνο κάτω των 50 ετών και σε κάποιες άλλες κατηγορίες που έχουν υψηλότερο κίνδυνο. Με την εξέταση αυτή γίνεται έλεγχος για περίπου 30 γονίδια από τα οποία τα BRCA είναι τα πιο συχνά και εντοπίζονται περίπου σε 1 στους 400 ανθρώπους. Για τις ασθενείς κάτω των 45 ετών το κόστος καλύπτεται από τον ΕΟΠΥΥ.
Αν είμαστε τελικά φορείς, τι σημαίνει αυτό και τι επιλογές έχουμε στη συνέχεια;
Μια γυναίκα φορέας των ελαττωματικών γονιδίων BRCA διατρέχει κίνδυνο έως 65% για καρκίνο του μαστού αντί 12% που έχει η μέση γυναίκα, καθώς και έως 60% για καρκίνο των ωοθηκών αντί 2% της μέσης γυναίκας. Στην περίπτωση αυτή ο ειδικός ιατρός μπορεί να προτείνει τρόπους μείωσης του κινδύνου, όπως η προφυλακτική μαστεκτομή σε οποιαδήποτε ηλικία, η προφυλακτική αφαίρεση των ωοθηκών συνήθως πάνω από τα 45 και η προφυλακτική αγωγή με ταμοξιφαίνη. Ταυτόχρονα συστήνεται ψηλάφηση από τον ειδικό ανά εξάμηνο και ετήσιος έλεγχος με μαστογραφία, μαγνητική μαστών και όπου χρειάζεται υπερηχογράφημα. Επιπλέον, χρειάζεται έλεγχος από τον γυναικολόγο ανά εξάμηνο με κολπικό υπερηχογράφημα και εξέταση αίματος για τον δείκτη CA 125, που είναι ειδικός για τον καρκίνο των ωοθηκών. Η τακτική εξέταση καρκινικών δεικτών στον γενικό πληθυσμό δεν συστήνεται διότι δεν αποτελεί μέθοδο διάγνωσης.
