Πριν από τρεις μήνες κυκλοφόρησε το τεύχος του περιοδικού Time, αφιερωμένο στους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους της τεχνητής νοημοσύνης. Στο κέντρο του εξωφύλλου, ανάμεσα σε άλλους, δεσπόζει ο Ελληνοκύπριος Ντέμης Χασάμπης, συνιδρυτής της εταιρείας προγραμμάτων Τεχνητής Γενικής Νοημοσύνης, DeepMind. Το 2016, το AlphaGo, το πρόγραμμα που ο ίδιος σχεδίασε, νίκησε στο αρχαίο κινέζικο παιχνίδι γκο (κάτι σαν το σκάκι, αλλά πολύ πιο σύνθετο και δύσκολο), έναν από τους ευφυέστερους παίκτες που εμφανίστηκαν ποτέ, τον παγκόσμιο πρωταθλητή Λι Σεντόλ. Τον αιφνιδίασε με μια κίνηση ικανή να προκαλέσει την παραίτηση του Σεντόλ και να επιφέρει τη νίκη του AlphaGo. Κανείς δεν την περίμενε. Ο ίδιος ο Χασάμπης έμεινε άφωνος: «Παρόλο που εμείς έχουμε προγραμματίσει αυτό το μηχάνημα, δεν έχουμε ιδέα τι κινήσεις θα σκαρφιστεί. Οι κινήσεις του είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο που προκύπτει από την εκπαίδευσή του. Εμείς απλώς δημιουργήσαμε τα σύνολα των δεδομένων και τους αλγόριθμους εκπαίδευσης. Οι κινήσεις, όμως, που κάνει στη συνέχεια το AlphaGo είναι έξω από τον δικό μας έλεγχο και πολύ καλύτερες από αυτές που θα σκεφτόμασταν εμείς. Το πρόγραμμα είναι από τη φύση του αυτόνομο». Όπως γράφει στο βιβλίο του Maniac (εκδ. Δώμα) ο Χιλιανός συγγραφέας Μπενχαμίν Λαμπατούτ, «όταν οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μελετούν την εποχή μας προσπαθώντας να βρουν την πρώτη αναλαμπή μιας αληθινής τεχνητής νοημοσύνης, είναι πολύ πιθανό να την εντοπίσουν στη συγκεκριμένη κίνηση 37 του αγώνα του Λι Σεντόλ εναντίον του AlphaGo στις 10/03/2016. Δεν έμοιαζε με τίποτα από όσα είχε κάνει ποτέ μέχρι τότε ένας υπολογιστής. Ήταν, επίσης, διαφορετική από οτιδήποτε είχε σκεφτεί ποτέ άνθρωπος. Ήταν κάτι νέο, μια πλήρης ρήξη με την παράδοση, μια ριζική απομάκρυνση από χιλιάδες χρόνια συσσωρευμένης σοφίας. Οι άνθρωποι που την είδαν, πήραν άθελά τους μια γεύση από το μέλλον που ήδη έρχεται καλπάζοντας προς το μέρος μας, που για την ώρα είναι ίσως ακόμα μακριά, αλλά επηρεάζει ήδη το παρόν μας με μυριάδες τρόπους. Είναι ένα μέλλον που εμπνέει ελπίδα και φρίκη μαζί: κάποιοι πιστεύουν ότι πρέπει να το υποδεχτούμε με ανοιχτές αγκάλες, ενώ πολλοί άλλοι ότι πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να διασφαλίσουμε ότι αυτό το παρανοϊκό όνειρο θα παραμείνει σε απόσταση ασφαλείας από εμάς, απρόσιτο για πάντα, έστω κι αν έχει ήδη φτάσει ο πρώτος αντίλαλος στ’ αυτιά μας». Το Maniac, από τα γοητευτικότερα βιβλία που κυκλοφόρησαν φέτος, ένας συνδυασμός δοκιμίου και μυθιστορήματος, αφορά τα έργα και τις ημέρες μιας μεγαλοφυΐας, του Τζον φον Νόιμαν, Ουγγροεβραίου μαθηματικού που κατέφυγε στην Αμερική το 1937. Ήταν το μυαλό που γέννησε τον σύγχρονο υπολογιστή, που έθεσε τα μαθηματικά θεμέλια της κβαντομηχανικής, που έγραψε τις εξισώσεις για την ενδόρρηξη της ατομικής βόμβας, που εφηύρε τη Θεωρία των Παιγνίων και της Οικονομικής Συμπεριφοράς, που υπήρξε προάγγελος της ψηφιακής ζωής, των αυτοαναπαραγόμενων μηχανών, της τεχνητής νοημοσύνης και της τεχνολογικής ιδιομορφίας και που είχε υποσχεθεί έναν σχεδόν θεϊκό έλεγχο του κλίματος της Γης. Αν απολαύσατε την ταινία Οπενχάιμερ, στο Μaniac εγγυημένα θα βρείτε το ίδιο, ίσως ακόμα εντονότερο vibe. Με λογοτεχνική δεινότητα, ο Λαμπατούτ μάς μυεί στην ιερή τρέλα των μεγαλοφυών Εβραίων επιστημόνων που κατέφυγαν στην Αμερική, λόγω της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία τη δεκαετία του 1930, και κατασκεύασαν τέρατα, όπως την ατομική βόμβα που διέλυσε Ναγκασάκι και Χιροσίμα, το Ivy Mike, τη βόμβα υδρογόνου με 500 φορές μεγαλύτερη ισχύ από τις προηγούμενες, αλλά και τον πρώτο υπολογιστή, τον Μ.Α.N.I.A.C. (Mathematical Analyzer, Numerical Integrator and Computer). Ο Φον Νόιμαν και οι συνοδοιπόροι του ήταν οι Καβαλάρηδες της Αποκάλυψης. Τίποτα δεν μπορούσε να τους σταματήσει. Ο κόσμος μας άλλαξε εξαιτίας τους. Αν σήμερα υπάρχει τεχνητή νοημοσύνη, οφείλεται στον πρωταγωνιστή του βιβλίου. Χάρη σε μελέτες του Φον Νόιμαν** κατάφερε ο Ντέμης Χασάμπης να εξελίξει τη σκέψη του. Και για την ιστορία, πριν από λίγες μέρες ο ιδρυτής της DeepMind παρουσίασε την πιο προηγμένη διαδραστική γενικευμένη νοημοσύνη, όπως δήλωσε ο ίδιος, το Gemini.
Στο άμεσο μέλλον, σίγουρα θα χαθούν πάρα πολλές θέσεις εργασίας και επαγγέλματα, κινδυνεύει ωστόσο να αφανιστεί η ανθρώπινη φυλή από την ΤΝ; Στο βιβλίο του Στιούαρτ Ράσελ Συμβατή με τον Άνθρωπο; η Τεχνητή Νοημοσύνη και το Πρόβλημα του Ελέγχου (εκδ. Τραυλός), διαβάζω: «Η ανθρώπινη φυλή δεν είναι μια ενιαία, ορθολογική οντότητα. Αποτελείται από κακόβουλες, ζηλόφθονες, ανορθολογικές, ασυνεπείς, ασταθείς, υπολογιστικά περιορισμένες, πολύπλοκες, εξελισσόμενες, ετερογενείς οντότητες. Στην ΤΝ θα χρειαστεί να προσθέσουμε ιδέες από την ψυχολογία, τα οικονομικά, την πολιτική θεωρία και την ηθική φιλοσοφία. Πρέπει να αποσυνθέσουμε, να ανασυνθέσουμε και να σφυρηλατήσουμε αυτές τις ιδέες εντάσσοντάς τες σε μια δομή αρκετά ανθεκτική, ώστε να αντιστέκεται στις τεράστιες πιέσεις που τα ολοένα και πιο νοήμονα συστήματα ΤΝ θα της θέτουν. Δεν ξέρουμε ποια σχέση θα έχουμε με τις ωφέλιμες νοήμονες μηχανές στο μέλλον. Απομένει να δούμε πώς θα είναι το φινάλε». Στο άρθρο του στον Guardian, The Stupidity of AI, ο καλλιτέχνης Τζέιμς Μπριντλ, συγγραφέας του βιβλίου Νέα Σκοτεινή Εποχή, η Τεχνολογία και το Τέλος του Μέλλοντος (εκδ. Μεταίχμιο), διαπιστώνει ότι σε αυτή τη φάση, η ΤΝ είναι πολύ κατώτερη απ’ ό,τι παρουσιάζεται, γιατί αυτό που ενδιαφέρει τους μετόχους των μεγάλων εταιρειών που τη δημιουργούν είναι η μεγιστοποίηση των κερδών τους. Το σίγουρο είναι ότι η αισθητική μας, η καλλιτεχνική και συναισθηματική μας έκφραση, καθώς και η φαντασία μας θα φτωχύνουν». Και καταλήγει: «Δικαιούμαστε καλύτερα εργαλεία για να χρησιμοποιούμε, καλύτερα Μέσα για να ενημερωνόμαστε και να αλληλεπιδρούμε, καλύτερες κοινότητες από αυτές στις οποίες ζούμε. Και θα τα αποκτήσουμε μόνο όταν είμαστε σε θέση να συμμετάσχουμε πλήρως σε αυτά. Και μην τρομάζετε, δεν είναι και τόσο περίπλοκο. Όπως έγραψε η Ursula K Le Guin: “Τεχνολογία είναι αυτό που μπορούμε να μάθουμε να κάνουμε”».
*Από το βιβλίο MANIAC (Εκδ. ΔΩΜΑ) του Χιλιανού Συγγραφέα Μπενχαμίν Λαμπατούτ
** Τα ημιτελή άρθρα του Τζον Φον Νόϊμαν, που μελέτησε ο Ντέμης Χασαμπής: Α) Υπολογιστικές μηχανές και ο εγκέφαλος: περί των μηχανισμών της σκέψης. Β) Θεωρία των αυτοαναπαραγόμενων αυτομάτων
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@atticamedia.gr
