Γιατί το έμαθα καλά / πώς το κακό / βγαίνει κι αυτό για μεροκάματο / κι εσύ κοιμάσαι δωδεκάωρα *
«Απανωτά κρούσματα βίας με πρωταγωνιστές ανηλίκους, σε ρόλο θύτη ή θύματος, καταγράφηκαν το 2023 σε όλη τη χώρα. Το φαινόμενο έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις στην Αθήνα, αλλά και στην περιφέρεια, σε εύπορα προάστια και φτωχογειτονιές, ανάμεσα σε αγόρια και σε κορίτσια», γράφει η ΕφΣυν στο άρθρο της Ανήλικοι Παραβάτες Ενήλικοι Ένοχοι και συνεχίζει: « (…). Κάθε μήνα, αφενός αυξάνεται δραματικά ο αριθμός των περιστατικών και αφετέρου μειώνεται η ηλικία των εμπλεκομένων, αφού ακόμη και επτάχρονοι έχουν μπει στην αρένα μιας όλο και πιο βίαιης παρόρμησης, που εκδηλώνεται με εκφοβισμό, απειλές, ξυλοδαρμούς, σεξουαλική κακοποίηση…». Στο ίδιο άρθρο, ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής και ψυχαναλυτής Στέλιος Στυλιανίδης εξηγεί: «Την εποχή της μετανεωτερικότητας έχουμε να κάνουμε με ρευστούς δεσμούς, ατομισμό και κουλτούρα του κενού, που διαλύουν την έννοια της κοινότητας, της αλληλεγγύης, του νοιαξίματος για τον άλλο. Αυτό οδηγεί πολλούς νέους να αναζητούν, μέσα σ’ αυτό το βίωμα του κενού, την εύκολη αναγνώριση ή την εύκολη εκφόρτιση, δηλαδή την επιθετικότητα, την καταστροφικότητα απέναντι στον άλλο, χωρίς απαραίτητα να μπορεί κάποιος να σκεφτεί τις συνέπειες, να τις επεξεργαστεί ψυχικά. Σε αυτό το υπέδαφος διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο και ο φόβος του μέλλοντος… Ένας ακαθόριστος φόβος διαπερνά τη νέα γενιά και οδηγεί πολλούς νέους σε μια απαξίωση του νοήματος της σχέσης, της ζωής, του δεσμού. Βλέπουμε μια γενιά που ποτέ δεν ένιωθε τόσο ελεύθερη όντας τόσο υποδουλωμένη».
Αν κάτι διακρίνει την εποχή µας, είναι η κατάρρευση των βεβαιοτήτων. Οι πολιτικές των ταυτοτήτων, ο δικαιωµατισµός, η υπερκινητικότητα και η ρευστότητα είναι χαρακτηριστικά της νέας χιλιετίας. Οι αλλαγές συµβαίνουν µε τεράστιες ταχύτητες και οι αξιακοί κώδικες του παρελθόντος εξαφανίζονται. Μέσα σε αυτή την εποχή της απόλυτης αβεβαιότητας, τα σηµερινά παιδιά, γεµάτα προσδοκίες και ελπίδες, ψάχνουν να βρουν τις ευκαιρίες που τους αναλογούν σε έναν κόσµο που δεν µπορεί να τους απαντήσει µε σιγουριά για τίποτα.
Τα τελευταία 15 χρόνια η ελληνική κοινωνία έχει βιώσει σε όλα τα επίπεδα αλλεπάλληλες κρίσεις. Με συνέπειες: Πρώτη η Ελλάδα στην ΕΕ στο ποσοστό των ατόμων σε κίνδυνο φτώχειας. (26,3% έναντι 21,6% που ειναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος). Στις ηλικίες 15-24 – τον κοινωνικό «ανθό», το ποσοστό είναι 30,7% έναντι 24,5% που είναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος. Πληρώνουμε για στέγαση το θηριώδες ποσοστό 34,2% του διαθέσιμου εισοδήματός μας, με ευρωπαϊκό μέσο όρο 19,6%! Η Ελλάδα είναι η χώρα με τον ταχύτερο ρυθμό μείωσης του πληθυσμού στην Ευρώπη (ΕφΣυν). Τέλος, το 86% των Ελλήνων αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς στο τέλος του μήνα. (Ευρωβαρόμετρο).
Το 2023, με την τραγωδία των Τεμπών, τον πνιγμό 700 ανθρώπων ανοιχτά της Πύλου, τις πυρκαγιές σε όλη την Ελλάδα και στον Έβρο, που κάηκαν ζωντανοί τόσοι άνθρωποι στο δάσος της Δαδιάς, το 2023 με τις παρακολουθήσεις από το Μαξίμου των τηλεφώνων δημοσιογράφων, οικονομικών παραγόντων, βουλευτών, αρχηγών πολιτικών κομμάτων, το 2023 με ολοφάνερη χειραγώγηση της δικαιοσύνης (π.χ.Χρήστος Ράμμος κ.ά), τις σχέσεις της Greek Mafia με στελέχη της αστυνομίας, το 2023 με τις αλλεπάλληλες γυναικοκτονίες και τη νεανική παραβατικότητα σε έξαρση, ένα πράγμα δείχνει: «Τα ενδιαφέροντα της ελληνικής κοινωνίας (και) λόγω της καθημερινής προσπάθειας για επιβίωση περιορίζονται στα τρέχοντα και όσα αφορούν την προσωπική ζωή. Η ανησυχία για όσα συμβαίνουν γύρω μας περιορίζεται, το ατομικό κυριαρχεί έναντι του συλλογικού: οι επιστήμονες θα μιλούσαν για την αρχή της παρακμής μιας κοινωνίας«(Γ. ΠαντελάκηςLifo.gr)**
Πρόκειται πάντως για μια κοινωνία που υποφέρει. Η χώρα μας είναι η δεύτερη παγκοσμίως σε ποσοστά κατάθλιψης μετά τη Γροιλανδία. Στην 20ετία 2000-2020 η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών αυξήθηκε κατά 248%. Ένας στους 4 Έλληνες πλέον πάσχει από κάποιας μορφής κατάθλιψη. Ο Κώστας Κατσιγιαννόπουλος, διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής στο νοσοκομείο της Λήμνου λέει***: «Από το 2010 και μετά έχουμε τεράστια αύξηση της κατάθλιψης, αρχικά σε μεσήλικες και συνταξιούχους ενώ στη μετά Covid-19 εποχή σε νέους ενήλικες, εφήβους ακόμα και παιδιά! Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, έχουμε 6% βαριά κατάθλιψη και 15% βαριά αγχώδη διαταραχή. Δηλαδή, 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι έχουν βαριά αγχώδη διαταραχή! Επειδή οι γενετικοί και οι κληρονομικοί παράγοντες δεν έχουν αλλάξει, η αύξηση αυτή αντανακλά τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που συντελέστηκαν στη χώρα την τελευταία δεκαπενταετία».
Αυτό, λοιπόν, είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγαλώνουν οι έφηβοι. Με γονείς εξαντλημένους, αγχωμένους, θλιμμένους, συχνά κακοποιητικούς, πολλές φορές μη συνεργάσιμους, με εκπαιδευτικούς που είναι ήδη σε απόγνωση. Και αρκετοί από τους… μικρούς μονομάχους, απομονωμένοι στη διάρκεια της καραντίνας, μέσα από την οθόνη του υπολογιστή τους μαγεύτηκαν από το power trip της τραπ, δοκίμασαν ναρκωτικά όπως το lean -το οποίο αναφέρεται συνέχεια στους στίχους αυτής της μουσικής- και βρήκαν διέξοδο στις συμμορίες και στην άσκηση βίας για να καλύψουν την ανασφάλεια, τον φόβο, το κενό που δημιουργεί η ζωή τους. Κάποιοι από αυτούς ΚΑΙ θα εθιστούν στο πορνό, ΚΑΙ μαχαίρι θα πιάσουν, ΚΑΙ θα κακοποιήσουν. Το μίσος καταλαμβάνει το κενό. Αν το πρόβλημα έφτασε στα παιδιά μας, αυτό σημαίνει ότι πεθαίνουμε σαν χώρα. Γιατί δεν είναι το δικό μου ή το δικό σου παιδί, είναι το αύριό μας.
Στο εξαιρετικό άρθρο του Μαύρο Δέρμα, Άσπρη Μάσκα, γράφει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης**** πως όλα όσα ζούμε είναι οι επιπτώσεις της άρνησής μας να συνειδητοποιήσουμε το συλλογικό μας τραύμα. Ένα τραύμα που πάει πολύ πίσω στην ίδρυση του «κρατιδίου των Αθηνών». Τότε που ουσιαστικά η Ελλάδα έγινε αποικία της Δύσης: «Πίσω απ’ όλα όσα βιώνουμε κρύβεται η χρόνια απόρριψη των επιπτώσεων του συλλογικού τραύματος που, όπως αποφαίνεται και ο ψυχίατρος Bessel van der Kolk, διαλύει τον κοινωνικό ιστό. Είναι το συλλογικό ιστορικό πολιτικό τραύμα που “παράγει” πολίτες εύκολα χειραγωγούμενους, ευάλωτους στην εξαπάτηση, αλλά και φασίστες – έτοιμους να εξοντώσουν τον αδύναμο άλλο (…). Το ψυχικό τραύμα συνέβη στον πυρήνα της επίγνωσης του λαού μας. Αυτός ο πυρήνας είναι η βαθιά ουσία της συλλογικής ψυχής, από την οποία αναδύονται η μυθολογία, τα όνειρα, ο πολιτισμός και η δημιουργικότητα κάθε λαού. Ο πυρήνας αυτός του “ποιοι είμαστε” τραυματίστηκε βαρύτατα από την κυρίαρχη αποικιοκρατική αφήγηση, που λεηλάτησε όχι μόνο τους πόρους μας, αλλά και την ίδια την ψυχή μας. (…) Σ’ έναν τέτοιο “πολιτισμό” γενικευμένου άγχους και αβεβαιότητας, οι άνθρωποι πηγαίνουμε πολύ εύκολα στις πρωταρχικές αμυντικές μας κατασκευές/ρυθμίσεις, παλινδρομούμε εύκολα στην τραυματική παιδική ηλικία μας, στην αποφυγή δηλαδή ή στην επίθεση, εκεί δηλαδή όπου μεσομετωπιαίος φλοιός όπου διαμορφώνονται η συμπόνια και η ενσυναίσθηση, η ενόραση και η αυτεπίγνωση, “σβήνει”. Ό,τι βιώνουμε γύρω μας ως μίσος, επιθετικότητα, πόλωση, διαχωρισμό και αποκλεισμό είναι συνέπεια αυτού του μηχανισμού που αποσιωπά, αδρανοποιεί, κλείνει τις εγκεφαλικές συνάψεις της ανθρωπιάς και της σύνδεσης. Και η επίγνωση αυτού του μηχανισμού μάς οδηγεί όχι στην ενοχοποίηση, αλλά στην ανάληψη της υπευθυνότητας, στην ανάληψη της ενήλικης ευθύνης να το αλλάξουμε αυτό.
Αν θέλουμε να μιλήσουμε για μείωση της βίας και της επιθετικότητας ή της οργής και της ματαίωσης που μαστίζουν την ελληνική κοινωνία, χρειάζεται να μιλήσουμε για θεραπεία του συλλογικού τραύματος, που πάει να πει με τη σειρά του απο-αποικιοποίηση, δηλαδή Πολιτική Θεραπεία».
*Ποίημα Δράκουλας από την ποιητική συλλογή Βλέπω τον Κύβο Ρούμπικ Φαγωμένο του Γιάννη Στίγκα
** Η χρονιά που αποκάλυψε μια χώρα
*** Στα αντικαταθλιπτικά πέφτει η Ελλάδα του Μητσοτάκη
****Ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης είναι MSc. αναπτυξιακός και κοινωνικός ψυχολόγος.
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@atticamedia.gr
Κεντρική φωτογραφία: Pexels
