Ο Σεζάρ, ένας απελπισµένος σαραντάρης που πενθεί το θάνατο της αγαπημένης του, είναι αποφασισμένος να πεθάνει. Μέχρι που στη ζωή του εμφανίζεται η Νανά, μια νεαρή Ελληνίδα φοιτήτρια αρχιτεκτονικής με πάθος για τους κλασικούς συγγραφείς και τη μυθολογία, ένα στοιχείο που τους φέρνει κοντά. Θα καταφέρει να τον σώσει; Από τους έρηµους δρόµους του καλοκαιρινού Παρισιού και τις ηλιόλουστες ακτές της Ιταλίας, µε ενδιάµεσους σταθµούς κάποια κοντινά και µακρινά νησιά, από το Αιγαίο έως την Ιαπωνία, το Αν πιστέψεις στο Θαύµα είναι η ιστορία ενός άντρα που σώζεται χάρη στη µνήµη της παιδικής του ηλικίας και στη δύναµη των µύθων. Η διαδρομή ενός άντρα που σύντοµα θα καταλάβει ότι, επιτέλους, µπορεί να ξεφύγει από τον πόνο και να επιστρέψει στη ζωή.
Ο συγγραφέας Κριστόφ Ονό-ντι-Μπιό μας μίλησε για τη δύναμη της απώλειας και το πώς μπορεί τελικά να μας αναγεννήσει. Διαβάστε τη συνέντευξή του.
Οι απώλειες πόσο μας καθορίζουν;
Αυτή είναι πράγματι μια από τις μεγαλύτερες ερωτήσεις της ζωής. Κατά πόσο, δηλαδή, μας καθορίζουν, μας αποδομούν και μας ξαναχτίζουν από την αρχή αυτά τα οποία έχουμε στερηθεί… Αυτό είναι και το βασικό ερώτημα του βιβλίου μου «Αν Πιστέψεις στο Θαύμα». Από τις πρώτες κιόλας σελίδες ο πρωταγωνιστής César, κατατρεγμένος από εικόνες περασμένων και ευτυχισμένων ημερών έχει την αίσθηση ότι χωρίς την Paz, την γυναίκα, την φωτογράφο που αγαπούσε και του χάρισε τον αξιολάτρευτο γιο τους, δεν μπορεί να ζήσει, δεν μπορεί καν να επιβιώσει. Βασικό θέμα της ιστορίας είναι να μάθει ο αναγνώστης αν τελικά θα το καταφέρει και αν θα τολμήσει τελικά να είναι ο πατέρας που χρειάζεται το αγοράκι το οποίο αυτή τη στιγμή ο ίδιος δεν έχει την δύναμη να φροντίσει παρότι τον χρειάζεται. Το βιβλίο είναι ένα μυθιστόρημα για την αγάπη, την αγάπη για ζωή κυρίως γιατί θέλω να πιστεύω ότι ο άνθρωπος διαμορφώνεται και από αυτά που του παίρνει η ζωή. Γιατί πιστεύω ότι αγαπημένα μας πρόσωπα που έχουν φύγει από την ζωή μας συνεχίζουν να ζουν μέσα μας. Μέσα από αναμνήσεις, από τα αντικείμενα που μας αφήνουν τα οποία κρατούν κάτι από την αύρα όσων έχουν μόλις “φύγει”. Έτσι πρέπει να γίνεται στα μυθιστορήματα και στην ζωή. Σίγουρα ο τρόπος σκέψης μου εδώ είναι λίγο “μαγικός” αλλά το παραδέχομαι. Το βιβλίο στα γαλλικά ονομάζεται “Croire au Merveilleux”. Το ρήμα “croire” (πιστεύω) υποδηλώνει μια καθαρή δράση, μια απόφαση. Το “Croire au Merveilleux” σαν σύνολο, σημαίνει σίγουρα να πιστεύουμε στην μαγεία και στα παραμύθια αλλά μας παρακινεί να πιστέψουμε και στο αναπάντεχο και σε όλα όσα μπορούν να μας κάνουν να πλησιάσουμε την φαντασία που είχαμε ως παιδιά. Διότι το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει και τις ιστορίες που διηγούμασταν, αυτές που προέρχονται από τα παιδικά μας χρόνια και αυτές που, κατά την γνώμη μου, έχουν την δυνατότητα να μας σώσουν.
Μπορεί ποτέ κάποιος να προετοιμαστεί για αυτές;
Όχι και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα! Μπορούμε να διαβάσουμε τα έργα του Σενέκα και των στωικών φιλοσόφων αν το θέλουμε, να λέμε ότι η ζωή είναι σύντομη και ο θάνατος μια φυσική κατάληξη του ανθρώπου, ακόμα και λύτρωση αλλά ας μην παραμυθιαζόμαστε! Ο ίδιος πόνος θα βρίσκεται στο βάθος της ψυχής μας την ώρα εκείνη, το ίδιο αίσθημα εγκατάλειψης και αυτό το απροσπέλαστο συναίσθημα της απώλειας. Για τον César του βιβλίου, αυτό συνοδεύεται και από ενοχές. Αυτό είναι και το “στοίχημα” του βιβλίου: πώς θα καταφέρει να σταματήσει να αισθάνεται ένοχος; Σταματώντας να κατεβαίνει στην Κόλαση σαν σύγχρονος Ορφέας με την Paz στον ρόλο της Ευρυδίκης και αφήνοντάς την να “φύγει” αλλά και να ζήσει με αυτό. Όχι μαζί του ή περισσότερο με τον εαυτό του αλλά να καταφέρει να ζήσει με την απώλεια. Σε κάθε άβυσσο υπάρχει, θέλω να πιστεύω, και μια πιθανότητα αναβίωσης. Προσωποποίηση της αναβίωσης αυτής είναι η παράξενη νεαρή γυναίκα, η Nana που χτυπά την πόρτα του ως σαγηνευτική αγγελιοφόρος. Για να τον φέρει πίσω στον εαυτό του, να τον κάνει να θυμηθεί ότι κάποτε υπήρξε παιδί και να γίνει και πάλι άντρας, πατέρας, ένας άνθρωπος που παρά τις φοβίες του έχει επιθυμίες και αγάπη να δώσει.
Τι πιστεύετε ότι παρηγορεί τον πόνο της απώλειας;
“Ο θρήνος” όπως λέγεται. Η έκφραση μπορεί να μην είναι όμορφη αλλά είναι ο μόνος τρόπος. Είναι ο μόνος τρόπος, όχι να ξεχάσουμε την δοκιμασία που περνάμε αλλά, να μάθουμε να σκεφτόμαστε διαφορετικά, να ζούμε με τους νεκρούς μας όπως ζούμε με τους ζωντανούς. Πιστεύω βαθιά στη σύνδεση που υπάρχει μεταξύ των δύο κόσμων, στην παρουσία όσων αγαπάμε αλλά δεν είναι πια στη ζωή αλλά είναι ακόμα μέσα μας. Προσοχή! Δεν αναφέρομαι σε φαντάσματα! Αλλά σε μια παρουσία που μας κάνει δυνατότερους. Αυτή η παρουσία είναι που ο César πρέπει να μάθει να βλέπει. Eκείνη είναι που θα πρέπει να διδάξει τον γιο του, για τον οποίο η μητέρα του βρίσκεται “στα βάθη των ωκεανών”, να βλέπει.
Το πένθος είναι ο μόνος τρόπος για να την ξεπεράσει κάποιος;
Υπάρχουν, υποθέτω, χιλιάδες τρόποι να θρηνήσει κανείς. Για τον César ο τρόπος αυτός είναι να καταλάβει ότι από τον ίδιο εξαρτάται αν θα ακούει ακόμα τον χτύπο της καρδιάς της Paz. Δεν θα πω περισσότερα!
Το πένθος έχει στο DNA του την επαναφορά και την ίασή του;
Δεν πιστεύω ότι υπάρχει «επιστήμη του πένθους», ή μια αυτόματη θεραπεία. Στα γαλλικά, η λέξη “πένθος” προέρχεται από το λατινικό “dolere”, υποφέρω. Δεν ξέρω πώς το λέτε στα ελληνικά, αλλά θυμάμαι ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν ταφικές τελετές με μοιρολογίστρες. Αυτό μας δείχνει ότι, κατά κύριο λόγο, πρόκειται για έναν οδυνηρό συναίσθημα που πρέπει να εξωτερικευτεί.
Εκτός από το θάνατο; Ποιες απώλειες θεωρείτε δυσβάσταχτες;
Τίποτα δεν συγκρίνεται με την οριστική και τρομακτική απώλεια του θανάτου. Ρωτήστε τον Ορφέα! Οι μύθοι, που κυριαρχούν στη φαντασία του πρωταγωνιστή μου, δεν προκύπτουν από οπουδήποτε. Ο μύθος του Ορφέα αναπόφευκτα γεννιέται στο μυαλό και την καρδιά ενός ανθρώπου που έχει “σπάσει” από την απώλεια εκείνου που αγαπούσε και τον κάνει να ονειρεύεται να τον φέρει πίσω ακόμα και από την κόλαση αν χρειαζόταν.
Ο ήρωάς σας καταφεύγει μεταξύ άλλων στην παιδική του ηλικία. Τι είδους δύναμη μπορούμε να αντλήσουμε οι ενήλικες από εκείνες τις ημέρες μας;
Είναι πράγματι το κλειδί του μυθιστορήματος: η δύναμη που ένας ενήλικας μπορεί να αντλήσει ανακαλώντας το παιδί που κρύβει μέσα του. Και νομίζω ότι όταν, ως ενήλικες, δεν είμαστε καλά, πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε να “καλούμε” με την σκέψη μας το παιδί που κάποτε ήμασταν και να αναρωτιόμαστε τι θα σκεφτόταν για μας. Αυτό μας βοηθά να σταθούμε και πάλι στα πόδια μας. Στην παιδική μας ηλικία, άλλωστε, είμαστε έτοιμοι να πιστέψουμε ακόμα και στο αδύνατο, έχουμε τρομερή ενέργεια να προχωρήσουμε, να αντιμετωπίσουμε τη ζωή και τις εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει. Όταν είμαστε παιδιά, όλα φαίνονται πιθανά: να πάμε στα αστέρια, να γίνουμε σπουδαίοι αρχαιολόγοι, να γράψουμε βιβλία … Και μερικές φορές το καταφέρνουμε! Αλλά μόνο μερικές φορές. Γιατί όταν ενηλικιωνόμαστε παύουμε να πιστεύουμε ότι “αν κάποιος θέλει κάτι μπορεί να το πετύχει” και ότι μας μένουν ακόμα πολλά πράγματα να κάνουμε; Εδώ κρύβεται και το ηθικό δίδαγμα του μυθιστορήματος: ο καταρρακωμένος άνθρωπος που γνωρίσαμε στην αρχή, ο οποίος στέκεται μόνος του απέναντι στο παιδιί που του θυμίζει διαρκώς το πρόσωπο εκείνης που έχασε, θα ανακαλύψει σταδιακά μια κοινή γλώσσα με το παιδί που βλέπει να παίζει, να λέει ιστορίες με συναίσθημα όπως το παιδί που ήταν και εκείνος κάποτε. Αγωνιστής, ονειροπόλος, λάτρης της ελληνικής μυθολογίας, της ιστορίας, των ηρώων που ταξίδευαν για να επιστρέψουν με το χρυσόμαλλο δέρας, που ζούσαν χιλιάδες περιπέτειες σε στεριές και θάλασσες, αντιμετώπιζαν μάγους, γοργόνες, θεούς και σειρήνες, που απελευθέρωναν πριγκίπισσες. Και τι απέγινε; Ένας άνθρωπος τόσο διαλυμένος που δεν θέλει πια να ζήσεις; Η Paz, άραγε, θα τον αγαπούσε ακόμα αν τον έβλεπε να φθίνει και να γίνεται σκιά του εαυτού του; “Χτίζοντας” από την αρχή το παιδί που ήμασταν κάποτε βρίσκουμε έναν τρόπο να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο, αυτό θέλησα να κάνω .Το «Αν Πιστέψεις στο Θαύμα» είναι η ιστορία ενός άντρα που σώζεται από τις ιστορίες που του διηγούνταν όταν ήταν παιδί. Είμαστε πλούσιοι από τέτοιες ιστορίες και στο βιβλίο αυτό αποτίω φόρο τιμής στον αρχαίο κόσμο, στον οποίο με μύησε η καθηγήτρια ελληνικών μου σε ηλικία 12 ετών, τότε που ήμουν μικρός και ζούσα κοντά στην θάλασσα στην βροχερή Νορμανδία. Εκείνη ήταν που άνοιξε τις πόρτες στην ηλιόλουστη και αισθαντική Ελλάδα και τους μύθους της, που είναι τα οχήματα για την καλύτερη κατανόηση του κόσμου. Το καλύτερο βοήθημα για την ενήλικη ζωή.
Η δύναμη της λογοτεχνίας και των βιβλίων ποια είναι; Είναι μαγεία αυτό που συμβαίνει μεταξύ ενός εξωφύλλου και ενός οπισθόφυλλου;
Ναι, θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε μαγεία. Μπορούμε επίσης να μιλήσουμε και για αναζήτηση αθανασίας. Όπως είπε ο Umberto Eco, αν θέλουμε να ζήσουμε μια μόνο ζωή, δεν πρέπει να διαβάζουμε βιβλία. Αν, όμως, θέλουμε να ζήσουμε χιλιάδες ζωές, θα πρέπει να τρέχουμε σε βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία. Η λογοτεχνία έχει τεράστια δύναμη. Και σε αντίθεση με τις ταινίες και τις σειρές – που επίσης μου αρέσουν πολύ – ένα μυθιστόρημα μας επιτρέπει να φτιάχνουμε τις δικές μας εικόνες …
Η γραφή είναι παρηγορητική; Εσείς γιατί γράφετε;
Γράφω για να καταλάβω καλύτερα εμένα τον ίδιο. Και για να ζω χιλιάδες ζωές. Όταν γράφω μπορώ να είμαι άντρας ή γυναίκα, όπως ο μάντης Τειρεσίας. Και σας διαβεβαιώνω ότι είναι πολύ συναρπαστικό να ενσαρκώνω την Paz, την Nana και την σέξι αδερφή της, την Dita! Ο Flaubert, ο συγγραφέας της “Madame Bovary”, δήλωσε “Madame Bovary, c’est moi”, [H Madame Bovary είμαι εγώ] ενώ είχε μεγάλο μουστάκι … Οτιδήποτε είναι δυνατό! Το πλεονέκτημα της μυθοπλασίας είναι ότι μπορείς να είσαι όποιος θέλεις, μια γιαγιά ή ένας ιππότης Jedi, ή και τα δύο ταυτόχρονα!
Γράφοντας για την απώλεια, την καταλαβαίνετε καλύτερα;
Φυσικά, διότι γράφουμε επίσης σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τα μεγάλα ζητήματα της ζωής και όχι μόνο για να διηγηθούμε μια ιστορία. Για ακόμη μια φορά αρκεί να στραφούμε προς τους μεγάλους μύθους και τα σημαντικά αρχαία κείμενα: πίσω από την κάθε ιστορία κρύβονται μεγάλα ερωτήματα που όλοι αντιμετωπίζουμε στη ζωή: αγάπη, πόλεμος, φθόνος, ζήλια, ηρωισμός, θάνατος, φιλοδοξίες…
Αν αλλάζατε κάτι από την ζωή του ήρωά σας σήμερα τι θα ήταν αυτό;
Πιστεύω ότι σήμερα δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο να αλλάξω. Ο César έχει βρει το δρόμο του. Είμαι χαρούμενος για εκείνον. Ξέρετε, όταν ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο αυτό, μετά το «Plonger», το οποίο τιμήθηκε με το Grand Prix du Roman της Γαλλικής Ακαδημίας, το βραβείο Renaudot που απονέμουν μαθητές λυκείου, το οποίο έχει γίνει και ταινία, είπα στον εαυτό μου ότι ήθελα να ξανασυναντήσω τον César, τον ήρωά μου, και το αγοράκι που έκανε με την Paz, να ακούσω τα νέα τους γιατί ανησυχούσα καιρό για εκείνους… Αναρωτιόμουν “Πώς να είναι ο César μου, με το μικρό αγοράκι του… Και το αγοράκι πως είναι;” Ένιωσα ότι χρειάζονταν ένα χέρι βοηθείας, ότι ήταν σε κίνδυνο και αποφάσισα να επιστρέψω σε αυτούς και να τους την στείλω… Έτσι ξεκίνησε το μυθιστόρημα: τους έστειλα την Nana, την μυστηριώδη νεαρή Ελληνίδα που λατρεύω, για να τους προσέχει, να ξυπνήσει τον César, να τον σώσει κατά κάποιον τρόπο, να τον βοηθήσει να γίνει πατέρας. Και τώρα όλα έχουν γίνει, δεν υπάρχει κάτι που να πρέπει να αλλάξει.
Υπάρχει κάποιος κοινός παρανομαστής στα έργα σας; Ποιος είναι αυτός;
Σίγουρα υπάρχει αφού τα γράφει ο ίδιος άνθρωπος! Πιο σοβαρά όμως, η σημασία που αποδίδω στα μυθιστορήματά μου είναι ότι με έχουν βοηθήσει να αποκαταστήσω όλα όσα αγαπώ στη ζωή: την ομορφιά, την ελευθερία, την τέχνη, τη γεύση του λεμονιού και το τι κάνει στο δέρμα ο ήλιος, πώς είναι να κολυμπάς στη Μεσόγειο…. Θέλω ο αναγνώστης να τα αισθάνεται όλα αυτά και δουλεύω πολύ τα λόγια μου γι ‘αυτόν ακριβώς το λόγο. Θέλω να αισθανθεί την οξύτητα και την γλύκα των λεμονιών, το αλάτι της θάλασσας, το χάδι του ήλιου, να κλάψει όταν κλαίνε οι ήρωες, να κάνει έρωτα όταν κάνουν και εκείνοι. Θέλω τα μυθιστορήματά μου να είναι ύμνοι στη ζωή σε όλες τις διαστάσεις της. Να νιώσει στο έπακρο τη ζωή που ήθελα να αποτυπώσω στις σελίδες μου… Να θέλει να πάει να δει αυτό το δωμάτιο ξενοδοχείου στην ακτή Amalfi, στη Νότια Ιταλία ακόμα και αν προσποιούμαι, και πάντα θα προσποιούμαι, ότι το εφηύρα. Άλλο κοινό σημείο είναι επίσης η παρουσία της παιδικής ηλικίας και οι σπουδαίες ιστορίες της μυθολογίας που προσπαθώ να μεταδώσω επειδή νομίζω ότι μπορούν να διαφωτίσουν μια ζωή. Αναφέρομαι στον αρχαίο κόσμο για να μιλήσω για τον σύγχρονο. Σύνθετο, αλλά γεμάτο εκπλήξεις! Τόσο πράγματα να κάνει κανείς και να διηγηθεί!
Ο επόμενος ήρωάς σας σε τι ψυχολογική κατάσταση βρίσκεται;
[Γέλια] Είναι μυστικό!
Τι διαβάζετε εσείς αυτή την εποχή;
“Moby Dick”. Αυτή τη στιγμή κυνηγώ τη φάλαινα!
Info: Το βιβλίο Αν Πιστέψεις στο Θαύμα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
