Μία από τις καλύτερες ηθοποιούς της γενιάς της, η Ανθή Ευστρατιάδου, νικήτρια δύο σημαντικότατων βραβείων του ελληνικού θεάτρου -Κουν και Μερκούρη- φέτος πρωταγωνιστεί στην παράσταση Ιφιγένεια η Εν Αυλίδι σε σκηνοθεσία του σπουδαίου Ρώσου σκηνοθέτη Timofey Kulyabin, ο οποίος αναρωτιέται πώς και γιατί γίνονται σήμερα οι πόλεμοι.
Θα βρεθείτε ξανά στην Επίδαυρο. Αυτή τη φορά επιλεχθήκατε από τον Timofey Kulyabin για τον ρόλο της Ιφιγένειας. Μου αρέσει πάρα πολύ να παίζω σε αυτό το θέατρο. Μου αρέσει το αρχαίο δράμα ως είδος, όπως και όλα τα ποιητικά είδη. Τα κείμενα, δηλαδή, στα οποία μπορείς να βρεις και άλλες προεκτάσεις. Να αναγνώσεις πέρα απ’ αυτά. Τα μεγέθη είναι πολύ μεγάλα και έτσι αναγκάζεσαι να βγεις από τον εαυτό σου, να τον ξεπεράσεις. Την ίδια στιγμή είναι και πολύ τρομακτικό. Γι’ αυτό και μου αρέσει. Έχει κάτι το οποίο είναι ανοίκειο. Μου αρέσει επίσης το γεγονός ότι βρίσκεσαι σε ανοιχτό χώρο και όχι σε έναν μικρό κλειστό χώρο -που κι αυτός έχει τη γλύκα του, δεν λέω- όπου μπορείς να ψιθυρίσεις και να παρατηρήσεις τις λεπτομέρειες. Στην περίπτωση της Επιδαύρου πρέπει να ανοίξεις πάρα πολύ και αυτό μπορεί να καταλήξει τρομακτικό. Μαγικό, αλλά και τρομακτικό. Ίσως νιώσεις κάτι που σε απελευθερώνει, αλλά μπορεί να σου φέρει πίσω και κάτι που σε κλειδώνει και σε σφίγγει, γιατί το μέγεθος είναι τεράστιο.
Ο φόβος μπορεί να σε ανοίξει, αλλά μπορεί και να σε κλείσει; Ναι, βέβαια. Οι άνθρωποι που ερχόμαστε σε επαφή με την έκθεση, αναμετριόμαστε με τον φόβο συνέχεια. Εξασκούμαστε. Δεν σημαίνει ότι τον ξεπερνάς ούτε ότι οφείλεις να τον ξεπεράσεις. Χρειάζεται απλά να τον αποδεχτείς και να δεις σε τι θα τον μετασχηματίσεις. Υπάρχουν στιγμές που μπορείς και στιγμές που δεν μπορείς. Ίσως το να στέκεσαι με τρεμάμενη φωνή, με ιδρωμένα χέρια και χωρίς σάλιο να είναι επώδυνο, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι και ακυρωτικό. Γιατί υπάρχεις ακριβώς όπως είσαι εκείνη τη στιγμή και εγώ σε αυτό βρίσκω φοβερή συγκίνηση. Είναι πολύ συγκινητικό και όταν το παρακολουθώ ως θεατής. Όταν σου συμβαίνει, πάντα σκέφτεσαι ότι πρέπει να είσαι ένα τέλειο μηχάνημα που οφείλει να λειτουργεί σωστά σε κάθε περίσταση, αλλά το θέατρο σου δίνει την ευκαιρία να δείξεις ποιος είσαι ολόκληρος. Αυτό είναι επίσης συγκινητικό.
Από την επαφή σας με την Ιφιγένεια, ποιο είναι το πιο συγκινητικό και ταυτόχρονα τρομακτικό χαρακτηριστικό της; Όχι ως πρόσωπο, αλλά ως ιδέα. Στην Ιφιγένεια συμβαίνει μια μεταστροφή κατά τη διάρκεια της πορείας του κειμένου και αυτό ανά τους αιώνες παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο. Τόσο που για κάποιους θεωρείται ένα από τα λιγότερο επιτυχημένα έργα του Ευριπίδη, ακριβώς επειδή υπάρχει μια ανεξήγητη μεταστροφή. Συμβαίνει και σε άλλους ήρωες στο συγκεκριμένο έργο, αλλά κυρίως στην Ιφιγένεια. Από το να παρακαλάει τον πατέρα της να μην τη θυσιάσει, φτάνει στο σημείο να θέλει να πεθάνει. Κάθε παράσταση οφείλει να δώσει μια λύση, πώς από το ένα πάει στο άλλο.
Αυτή την απότομη μεταστροφή, αν την αφαιρέσετε από την Ιφιγένεια, τι σκέψεις σάς προκαλεί; Είναι λυτρωτική; Γενικά δεν πιστεύω ότι υπάρχουν διακόπτες. Ούτε στη ζωή. Οπότε αυτό που συμβαίνει μπορεί να φαντάζει σε κάποιον απότομο και ανεξήγητο, αλλά οι εσωτερικές διεργασίες διαφέρουν από τις συμπεριφοριστικές και από αυτές που φαίνονται. Οπότε και στην Ιφιγένεια, αυτή η μεταστροφή για κάποιον λόγο γίνεται. Εγώ πιστεύω ότι έχει καταλάβει ότι ο θάνατός της είναι αναπόφευκτος. Άπαξ και το συνειδητοποιεί, έχει κάποιες επιλογές και διαλέγει να μετατοπιστεί. Επιλέγει να πεθάνει με τη θέλησή της χωρίς να της ασκήσουν βία. Επιλέγει να συναινέσει. Η σκηνοθεσία μπορεί να φωτίσει πολύ αυτό το γεγονός και να του προσδώσει σαρκαστικό, ειρωνικό, ακόμη και επαναστατικό χαρακτήρα. Στο παρελθόν έχουμε δει ακόμη και πατριωτικό νόημα σε πολλές παραστάσεις, γιατί είναι ένα έργο που έχει πολλές αφορμές για τέτοια νοήματα. Εμείς είμαστε πολύ μακριά από αυτό. Και στη ζωή, νομίζω, αυτές οι μεταστροφές αποτελούν αντίδραση σε κάτι. Ακόμη και αν η αλλαγή φαντάζει πολύ απότομη, σε κάτι απαντάει.
Στο έργο υπάρχει μια επικείμενη πολεμική σύρραξη. Στη σημερινή εποχή, επίσης μαίνονται πολεμικές συρράξεις. Ο Timofey Kulyabin θέλει να μιλήσει για τον πόλεμο σήμερα. Είναι από τη Ρωσία, οπότε ο πόλεμος είναι ένα ζήτημα προσωπικό για εκείνον. Αν και δεν μένει στη Ρωσία, θέλει να μιλήσει για τον πόλεμο με έναν σύγχρονο τρόπο, και όχι αισθητικά. Τον απασχολεί πώς γίνονται οι πόλεμοι σήμερα. Οπότε η παράσταση, από όσο γνωρίζουμε ως τώρα, μιας και δεν έχουμε φτάσει στο τελικό στάδιο των προβών, αυτό θέλει να εξετάσει. Δεν θα είναι μια παράσταση με έντονα μυθολογικά στοιχεία, όπως συμβαίνει συνήθως στα αρχαία δράματα. Στη δική μας αυτά τα στοιχεία έχουν πάει στην άκρη. Γίνεται μια προσπάθεια να ρίξουμε φως στην επιθυμία για πόλεμο, στο τι παιχνίδια στήνονται για να γίνει ένας επεκτατικός ιμπεριαλιστικός πόλεμος.
Αναρωτιέμαι πώς νιώθει ένας δημιουργός, ένας καλλιτέχνης, όταν αναλαμβάνει να μιλήσει για ένα τέτοιο θέμα τη στιγμή που αυτό συμβαίνει. Είναι μια ευθύνη παραπάνω; Το να υπάρχουν τέτοια ζητήματα σε μια παράσταση είναι καύσιμο για τον καθένα από εμάς που συμμετέχει. Αν τον αφορά, φυσικά. Δεν σημαίνει ότι τον αφορά απαραίτητα. Εμένα με αφορά, αλλά υπάρχει και ένα άλλο υλικό που με συγκινεί. Ο Timofey έρχεται κατευθείαν μέσα από μια τέτοια συνθήκη, από ένα περιβάλλον καταπιεστικό και πολεμικό. Υπάρχει κάτι προσωπικό που θέλει να μοιραστεί μέσα από αυτή τη παράσταση και με συγκινεί πολύ και αυτό το στοιχείο, το οποίο μετατρέπει ουσιαστικά σε ενωτική εμπειρία τη συγκεκριμένη παράσταση. Αυτό φυσικά δεν είναι κάτι που έχει μιληθεί και αυτό το κάνει ακόμα πιο σημαντικό. Είναι σαν πλαγίως να έχει εμποτιστεί όλη μας η προσπάθεια με ένα αίσθημα «πάμε να το κάνουμε όλοι μαζί γι’ αυτόν». Έχω έναν άνθρωπο απέναντί μου που του έχει συμβεί κάτι και το πιο συγκινητικό πράγμα για εμένα είναι να το κάνω γι’ αυτόν. Δεν μου τυχαίνει συχνά στη ζωή να έρχομαι σε επαφή με ανθρώπους που τους έχει συμβεί κάτι τόσο σημαντικό ή, και αν τους συμβαίνει, έχουμε μάθει να τους προσπερνάμε, να μην τους ακούμε, να τους χάνουμε μέσα στις καθημερινές μας διαδρομές, οπότε αυτό τώρα για εμένα έρχεται να τρίξει τα θεμέλια του αυτονόητου.
Οπότε ο τρόπος να αντέχετε αυτό τον κόσμο είναι το μαζί, είναι η σύνδεση; Το μαζί είναι σίγουρα. Για εμένα είναι και το θέατρο. Το θέατρο με την έννοια της φαντασίας και η φαντασία με το ότι μπαίνω στη θέση του άλλου. Αν είναι να συνδυάσουμε αυτά που λέμε με το τι είναι πολιτικό και τι προσωπικό και πώς αυτά συνδέονται, τότε για εμένα το να είσαι καλός πολίτης σημαίνει να μπορείς να μπεις στη θέση του άλλου. Άρα, να σκεφτείς πολύ προσωπικά, αλλά και ταυτόχρονα όχι. Να σκεφτείς και τη θέση του άλλου. Αυτό κάνεις και στο θέατρο. Φαντάζεσαι τι θα γινόταν αν ήσουν αυτός ο ήρωας. Το θέατρο, αν το αφήσεις, σε βοηθάει να μετακινηθείς από το εγώ σου.
Την ίδια στιγμή στο έργο, για να προχωρήσει ο πόλεμος θυσιάζεται ένα νεαρό κορίτσι. Μαζί της θυσιάζονται η αθωότητα, η αγνότητα, η νιότη. Η Ιφιγένεια δεν είναι ένα ανήλικο κορίτσι στη δική μας παράσταση, οπότε νομίζω ότι η αρχική προσέγγιση έχει να κάνει με μια νεαρή κοπέλα που βρίσκεται σε αντίθεση με το γύρω περιβάλλον, το οποίο είναι ένα στρατιωτικό εμπόλεμο περιβάλλον. Είναι μια κοπέλα που παρουσιάζεται χαρούμενη, καθώς πρόκειται να παντρευτεί, τη στιγμή που ο πατέρας της έχει επιλέξει να τη θυσιάσει για να γίνει ένας πόλεμος. Στην παράσταση αυτό εξετάζεται: οι αιτίες για τις οποίες γίνονται οι πόλεμοι και πώς αυτές υποκρύπτονται.
Συμβολικά τι θα μπορούσε να είναι η Ιφιγένεια απέναντι στον πόλεμο; Αυτό για το οποίο είμαι σίγουρη είναι ότι τα υψηλά αισθήματα που μπορούμε να προσδώσουμε σε έναν χαρακτήρα, όπως η αθωότητα, η αυταπάρνηση, η θυσία, προέρχονται από τα αντίθετά τους. Στην προκειμένη περίπτωση, εγώ στην Ιφιγένεια βλέπω την απόλυτη απελπισία από τη συνειδητοποίηση ότι πρόκειται να πεθάνει με απόφαση του πατέρα της.
Πώς είναι ο Timofey Kulyabin ως συνεργάτης; Είναι υπέροχος. Έχει δημιουργήσει ένα θαυμάσιο κλίμα. Είναι σπάνιο να είσαι ο σκηνοθέτης και ταυτόχρονα να δημιουργείς και ευχάριστο κλίμα. Και το εντυπωσιακό είναι ότι, παρά το ότι το θέμα είναι πολύ προσωπικό για τον ίδιο και το είδος είναι αρχαίο δράμα, το αντιμετωπίζει ταυτόχρονα βαθιά και ανάλαφρα. Κάτι το οποίο είναι επίσης εξαιρετικά σπάνιο. Περιμένουμε και εμείς με αγωνία να δούμε πού το πάει. Είναι ένας άνθρωπος που μας δένει με το αποτέλεσμα μέσα από τη διαδικασία. Είναι ένα παιδί που ευχαριστιέται τη δουλειά του και αυτό είναι συγκινητικό. Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι αυτό που είπα πριν, ότι κάνουμε ένα είδος που όλοι το αντιμετωπίζουν με σοβαρότητα και σεβασμό, ενώ αυτός αφήνει να περάσουν μέσα στην παράσταση πράγματα που δεν χρειάζεται να είναι απαραιτήτως σοβαρά και άκαμπτα.
Είναι ωραία συνθήκη αυτή; Να σπάνε οι περιορισμοί; Ναι, και κυρίως να μπορούν να υπονομευτούν. Η ματιά του, δηλαδή, φτάνει να είναι μέχρι και σαρκαστική. Μέχρι στιγμής είναι σαν να βλέπεις κάτι κλασικό και την ίδια στιγμή αυτό να υπονομεύεται. Αυτό για εμένα έχει τρομερό ενδιαφέρον.
Τι άλλο σας αρέσει να συμβαίνει σε μια θεατρική συνθήκη; Μου αρέσει το απροσδόκητο. Να μιλάμε για ζητήματα που μας αφορούν, που έχουν αρκετά επίπεδα, αλλά ο τρόπος που τα δουλεύουμε να μην είναι απαραίτητα βαρύς. Δεν χρειάζεται δηλαδή να χτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο για να παράξεις κάτι με νόημα και βάρος. Δεν το πιστεύω αυτό καθόλου. Μ’ αρέσουν οι διαδρομές που έχουν χιούμορ μαζί με κάτι πολύ συγκινητικό. Επίσης, μου λείπει πολύ και η
ποίηση στο θέατρο.
Την ποίηση την αναζητάτε και αλλού; Είναι μια πολύ βαριά λέξη η ποίηση που χρειάζεται επίσης να μην την αντιμετωπίζουμε με τόση σοβαρότητα. Η ποίηση είναι πολύ προσωπική, σου ανοίγει το μυαλό και σε συγκινεί με έναν τρόπο που δεν είναι εκβιαστικός.
Πείτε μας μια ιδανική ποιητική στιγμή που θα θέλατε να προκύψει εκείνα τα βράδια στην Επίδαυρο. Να είμαι παρούσα. Να μη με καταπιεί το άγχος. Θα ήθελα να αισθάνομαι ότι είμαι μέλος μιας ομάδας. Για εμένα αυτό είναι οι παραστάσεις. Να μην κλειστεί ο καθένας στον εαυτό του. Να ανοίξουμε όλοι μαζί και να γίνουμε ένα. Και να προσπαθήσουμε να μιλήσουμε όλοι μαζί γι’ αυτό το θέμα που είναι πολύ προσωπικό για τον σκηνοθέτη μας. Να δούμε όλοι μαζί
γιατί συμβαίνουν σήμερα οι πόλεμοι.
Το προσωπικό είναι πάντα πολιτικό; Η εποχή μας είναι κόντρα σε αυτό. Δεν ξέρω τι ακριβώς γίνεται στις νεότερες γενιές. Δεν θέλω να είμαι άδικη. Εγώ βλέπω τι γίνεται στη δική μου γενιά. Γι’ αυτή θα μιλήσω. Μπορώ να πω ότι είμαστε μια γενιά ακυρωμένη. Μας συνέβησαν πολλά, αλλά αυτό που κυριαρχεί είναι μια ματαίωση, μέσα από την οποία σαν να πρέπει να παραδεχτούμε ότι έτσι είναι τα πράγματα. Κλεινόμαστε πολύ στον εαυτό μας προσπαθώντας να επιβιώσουμε από τις καθημερινές δυσκολίες. Αισθάνομαι ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να ενωθούν οι άνθρωποι απέναντι σε ζητήματα που μας αφορούν όλους. Είναι σαν όλοι μας να ενοχλούμαστε από όλους και από όλα. Επίσης, με την πρόφαση της τεχνολογίας μέσω της οποίας μπορείς να κάνεις όλο και περισσότερα πράγματα μόνος σου και από απόσταση, κλείνεσαι όλο και πιο πολύ. Εγώ τώρα και με το παιδί σκέφτομαι ότι είμαι ένας μη αρκετός πολίτης. Η καθημερινότητά μου τρέχει με τέτοιο ρυθμό, που πολύ συχνά δεν προσέχω καθόλου τι συμβαίνει στον κόσμο. Είναι μια ειδική συνθήκη να έχεις παιδί, αλλά και πάλι δεν θα έπρεπε να συμβαίνει.
Δεν χρειαζόμαστε όμως και λίγο φροντιστική κατανόηση ως προς την πολιτική μας ακεραιότητα; Αυτό είναι αλήθεια. Χρειαζόμαστε όλοι φροντίδα σαν να είμαστε μικρά παιδιά και μπορώ να το πω για τη γενιά μου αυτό. Είναι σαν όλοι να θέλουμε ένα χάδι, μια αγκαλιά. Να έρθει κάποιος και να σου πει ότι όλα θα πάνε καλά, «δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα, ξεκουράσου». Πρέπει να αναλογιστούμε γιατί μας συμβαίνει αυτό. Γιατί έχουμε αυτή την ανάγκη.
Εσείς γύρω από τι χρειάζεστε περισσότερο να σας καθησυχάσει κάποιος; Εγώ τώρα, σιγά σιγά, επιστρέφω στη δουλειά μετά τη γέννηση του παιδιού μου. Απείχα για κάποιο διάστημα. Είχα την επιλογή να το κάνω γιατί είχα τη στήριξη του συντρόφου μου. Ήταν πολύ δύσκολο να συνδυάσω μια επαγγελματική πρόταση με το μεγάλωμα του παιδιού, που να με καλύπτει οικονομικά, καλλιτεχνικά και να μη μου στερεί χρόνο από τη φροντίδα του. Ακόμη και δημόσιοι φορείς, όπως το Εθνικό Θέατρο, δεν έχουν καμία πρόνοια γι’ αυτό, αλλά αυτό αφορά όλες τις γυναίκες φυσικά, όχι μόνο τις ηθοποιούς. Η μόνη λύση είναι να πάει το παιδί σε παιδικό σταθμό από πολύ νωρίς. Από βρέφος. Ξέρω πολλές συναδέλφισσές μου που παλεύουν να βρουν αυτή την ισορροπία μεταξύ καριέρας, επιβίωσης και μητρότητας χωρίς να μπορούν να την επιτύχουν, γιατί δεν τις βοηθούν να το κάνουν. Δεν υπάρχει καμία υποστήριξη για να συμβεί αυτό. Αισθάνεσαι μόνη σου και εντελώς αβοήθητη. Υπάρχει τεράστια αγωνία να επιβιώσεις οικονομικά, αλλά και καλλιτεχνικά. Είναι ανέφικτο και την ίδια στιγμή κρίνεσαι για όλα.
Η παράσταση Ιφιγένεια η Εν Αυλίδι θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου 5 & 6 Ιουλίου.
Φωτογραφίες: ALEX KAT
