H Σωτηρία της Χαράς Ρόμβη είναι κάτι παραπάνω από μια σειρά διηγημάτων που ξεσκονίζει τις μνήμες μας με λεπτομέρειες απαλές σαν φτερά. Είναι μια τρυφερή καταγραφή ενός συλλογικού παρελθόντος που μέσα του βρίσκουμε δικές μας φωτογραφίες. Η Θεία, η Σωτηρία, ο Βασίλης, η Μαρίνα, η Χριστίνα, και ο Καπερναούμης -όπως λέγονται τα διηγήματα-στο χρονικό σχήμα που τοποθετούνται δεν έχει σημασία αν σώζονται ή αν τους σώζουν. Σημασία μοιάζει να έχει η σωτηρία όχι της ψυχή τους, αλλά της ανθρωπένιας, χουφτένιας τους καρδιάς τους που δεν χτυπάει απαραίτητα μέσα στο σώμα τους, αλλά στους κάδους ενός παρελθόντος που δεν μας έσωσε όταν υπήρξε παρόν. Και μεταξύ μας. Καλά μας έκανε.
Λίγες ημέρες πριν βγει το βιβλίο τι σκεφτόσασταν; Ποιος ήταν ο μεγαλύτερος φόβος σας και ανησυχία;
Είχα τον φόβο που νομίζω ότι έχει κάθε συγγραφέας, ειδικά αν είναι πρωτοεμφανιζόμενος, όταν εκδίδεται μια δουλειά του: ανησυχούσα ότι αυτή η δουλειά δεν θα κάνει αίσθηση, ότι θα είναι ένα βιβλίο που κυκλοφορεί ως αδιάφορο.
Η κάθε ιστορία έχει μέσα της την έννοια της σωτηρίας, όχι ως προϋπόθεση, ούτε καν ως ζητούμενο. Απλώς υπάρχει. Πώς είναι για εσάς η σωτηρία; Πώς μπορεί να επιτευχθεί;
Η σωτηρία είναι μια έννοια ταυτισμένη με τον Θεό ή την τύχη. Όταν εμείς οι ίδιοι ενεργούμε για να βγάλουμε τον εαυτό μας από μια δύσκολη κατάσταση, και τελικά το καταφέρνουμε, δεν λέμε ότι σωθήκαμε. Εγώ τουλάχιστον έτσι το αντιλαμβάνομαι. Και ακριβώς επειδή η σωτηρία είναι υπόθεση ενός κέντρου ελέγχου έξω από τον άνθρωπο, με γοητεύει πολύ. Δεν με απασχολεί μεταφυσικά, με απασχολεί ο τρόπος που προσλαμβάνουν αυτή την έννοια οι άνθρωποι. Εντάξει, για όσους πιστεύουν στον Θεό το πράγμα είναι πιο απλό. Για τους υπόλοιπους που δεν πιστεύουν σε κάποια ανώτερη δύναμη ή απλώς αδιαφορούν για την ύπαρξή της, υποψιάζομαι ότι η σωτηρία τούς αφορά περισσότερο ως διαδικασία. Αλλά, όπως και να ‘χει, όλοι οι άνθρωποι ποθούμε διαρκώς να σωθούμε από κάτι.
Ποιος είναι ο χαρακτήρας που σας έρχεται πρώτος στο μυαλό σκεπτόμενη αυτή τη συλλογή; Τι θα του/της ψιθυρίζατε στο αυτί;
Έχω μια αδυναμία στην ιστορία του Βασίλη, που μου είναι και ο πιο συμπαθής χαρακτήρας. Μεταξύ των έξι ηρώων νομίζω ότι είναι ο πιο καλόκαρδος, γι’ αυτό με συγκινεί. Είναι και κάπως μελό κι αυτό επίσης μου αρέσει. Αυτόν, λοιπόν, θα έφερνα στο σήμερα και θα του έλεγα ότι είναι ένας καλός άνθρωπος.
Το ενδιαφέρον σας για τα ‘80s και τα ‘90s δεν είναι ένα απλό background για τα διηγήματά σας. Επιθυμείτε να βρείτε κάτι; Τι θέλετε να κάνετε στην πραγματικότητα με αυτά τα χρόνια;
Τα ‘80s και τα ‘90s είναι μια εποχή κατά την οποία η ελληνική κοινωνία άλλαξε πολύ. Σήμερα είναι της μόδας να τη νοσταλγούμε. Ειδικά με τα ‘80s υπάρχει μια μανία! Όχι αδίκως. Πράγματι, εκείνα τα χρόνια υπήρξαν ευμάρεια και κοινωνική πρόοδος. Αλλά μέσα στη γενικότερη καλοπέραση ήρθε και η αλλοτρίωση. Όμορφα στοιχεία που υπήρχαν παραδοσιακά στη νοοτροπία και την κουλτούρα αυτού του λαού εξαφανίστηκαν. Η εγκράτεια, ή τέλος πάντων η καχυποψία γύρω από την ελαφρότητα, θεωρούνταν πια σκέτη μιζέρια. Ε, όταν 30 χρόνια μετά φτωχύναμε απότομα και με σοκαριστικό τρόπο, όλοι, λίγο πολύ, χρεώσαμε πολλά σε εκείνη την εποχή. Άρα, ναι, κι εγώ, κοιτώντας σε αυτό το παρελθόν, αναζητώ απαντήσεις. Όμως και ποιος δεν αναζητά; Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια, η συγκεκριμένη εποχή αναλύεται συνεχώς. Γράφονται άρθρα δημοσιογραφικά, επιστημονικά, γίνεται συζήτηση στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση, στα σόσιαλ, στις παρέες… Είπαμε, είναι πολύ της μόδας!
Σκαλίζετε την καταγωγή σας μέσα από αυτές τις ιστορίες; Ψάχνετε ρίζες;
Δεν ξέρω… Έχω μια δυσανεξία στην ενασχόληση με την προσωπική καταγωγή. Για παράδειγμα, δεν μπορώ να καταλάβω τι ενδιαφέρον μπορεί να έχει το να σκαλίζει κάποιος το γενεαλογικό του δέντρο. Όμως η καταγωγή σε συλλογικό επίπεδο, κοινώς η ιστορία ενός λαού ή ενός τόπου -όχι μόνο του τόπου μου- με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, πολλές φορές με παθιάζει θα έλεγα. Η λογοτεχνία είναι το κατεξοχήν πεδίο που σε φέρνει σε επαφή με αυτό. Και η Ιστορία βέβαια είναι ένα τέτοιο πεδίο, αλλά η λογοτεχνία δίνει την επαφή με πολύ πιο βαθύ και αποτελεσματικό τρόπο. Εγώ έχω αγαπήσει τόσο πολύ το έργο του Μάρκες, που συχνά λέω ότι νιώθω ότι κατάγομαι από το Μακόντο. Οι ήρωές μου είναι μικροαστοί που κατάγονται από κάποιο μέρος της ελληνικής επαρχίας, αλλά δρουν στην Αθήνα. Πέρα από αυτό το δεδομένο, δεν έχω σκεφτεί κάτι περαιτέρω για τη σχέση τους με τον τόπο καταγωγής τους. Αντίθετα, με απασχόλησε η σχέση τους με την Αθήνα, με τον τόπο όπου ζουν πια και παράγουν.
Σε ένα από τα διηγήματά σας, τη Μαρίνα, η ηρωίδα βρίσκει το «όπλο» της, το εργαλείο της. Σχεδόν σε όλες τις ιστορίες σας υπάρχει μια λειτουργική έμφυλη παρατήρηση που κάνει πάντα γωνία με την ταξική ταυτότητα.
Πράγματι, υπάρχουν κάποια σημεία μέσα στις ιστορίες που δηλώνουν την πατριαρχία ίσως με έναν πιο ανάγλυφο τρόπο. Λέω «ίσως», γιατί δεν είμαι σίγουρη ότι αυτά τα σημεία είναι όντως ανάγλυφα ή απλώς το μάτι του σημερινού αναγνώστη τα γραπώνει, αφού οι περισσότεροι πλέον έχουμε μια ανάλυση για το έμφυλο ζήτημα. Το λέω αυτό γιατί ανάλογες αναφορές παρατηρώ και σε λογοτεχνικά κείμενα που είναι γραμμένα σε εποχές που η πατριαρχία δεν ήταν υπό αμφισβήτηση και νομίζω ότι τις περισσότερες φορές η πρόθεση του/της συγγραφέα δεν ήταν να αναδείξει το έμφυλο. Απλώς αυτές οι αναφορές ήταν στοιχεία που μαζί με άλλα συνέθεταν μια ρεαλιστική αφήγηση. Προσωπικά δεν κατευθύνω την γραφή μου συνειδητά στο έμφυλο. Αλλά κι εγώ που γράφω και ο αναγνώστης που με διαβάζει είμαστε υποκείμενα του καιρού μας και αν είναι να συνεννοηθούμε, θα συνεννοηθούμε ασυνείδητα. Ως προς την ταξική ταυτότητα των ηρώων, αυτή ναι, την είχα αποφασίσει ήδη από όταν ξεκίνησα να γράφω την πρώτη ιστορία, τη Σωτηρία. Ήταν μέρος της θεματικής. Ήθελα όλοι οι ήρωές μου να είναι μικροαστοί.
Σπουδαίο ρόλο, εκτός από τους ανθρώπους, στη Σωτηρία παίζουν και οι τόποι, κυρίως η Αθήνα. Κατοικούν οι ήρωες σε αυτή και η ίδια η Αθήνα σε εκείνους.
Η Αθήνα κι αν ήταν ένα στοιχείο που ήθελα να κυριαρχεί στην θεματική! Θυμάμαι από έφηβη να παρατηρώ τη σχέση που έχει η γενιά των γονιών μου με την Αθήνα. Οι ήρωές μου ανήκουν στη γενιά των γονιών μου και μου ήταν αδιανόητο να μην τους τοποθετήσω στην Αθήνα. Δεν θα με ενδιέφερε καν να γράψω την ιστορία τους αν τους φανταζόμουν να δρουν σε άλλο τόπο. Αφήστε που θεωρώ ότι αυτή η γενιά, ιδίως οι άνθρωποί της που υπήρξαν εσωτερικοί μετανάστες, δεν αγάπησαν ποτέ αυτή την πόλη πραγματικά. Κι η Αθήνα διαμορφώθηκε από αυτή την έλλειψη αγάπης. Ευτυχώς, η δική μου γενιά άρχισε να την αγαπάει και, μάλιστα, να τη θεωρεί και όμορφη! Ή έστω γοητευτική.
Έχετε δουλέψει ως μοδίστρα, αυτοδίδακτη. Μαθητεύσατε δίπλα στη θεία σας. Ως συγγραφέας δίπλα σε ποιους και ποιες νιώθετε ότι μαθητεύσατε;
Ο μόνος τρόπος για να μάθεις να γράφεις λογοτεχνία είναι να διαβάζεις λογοτεχνία. Παλιότερα θεωρούσα ότι μόνο τα βιβλία που έχω αγαπήσει πολύ μου έχουν προσφέρει. Τώρα πια ξέρω ότι καθετί που διαβάζω μου δίνει και κάτι. Ακόμη και ένα βιβλίο που διαβάζοντάς το κρίνω ότι δεν είναι καλό, ξέρω ότι μου είναι χρήσιμο, γιατί καταλαβαίνω ότι αναπτύσσω την αντίληψή μου γύρω από τις κακοτοπιές της γραφής.
Αν η συγγραφή είχε ραφές, πώς θα τις αποκαλούσατε;
Πισωβελονιά! Η πισωβελονιά εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη αντοχή στις ραφές. Είναι πασίγνωστο ότι τα καλά βιβλία που έχουν αντέξει στον χρόνο είναι με πισωβελονιά γραμμένα…
Αν δεν βρίσκουμε σωτηρία, αν δεν μπορούμε να σωθούμε, τι άλλο πιστεύετε ότι μπορούμε να κάνουμε; Τι θα μπορούσε να την αντισταθμίσει;
Τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε. Όσο δεν σώζεσαι, απλώς υπομένεις. Ή που πεθαίνεις και ξενοιάζεις γιατί, όπως έλεγαν και οι παλιοί, «μόνο οι πεθαμένοι δεν έχουν βάσανα». Όλοι οι άνθρωποι υπομένουν, αλλά έχουν και τη δυνατότητα της διαμαρτυρίας. Το αναπόφευκτο της υπομονής μπορεί κανείς να το δει στα μάτια ενός άρρωστου ζώου.
Θα συνεχίσετε το γράψιμο; Το διάβασμα πώς το συνεχίζετε; Ποια είναι η ιδανική συνθήκη διαβάσματος;
Το γράψιμο με ενδιαφέρει ως πορεία, οπότε, ναι, θα το συνεχίσω. Το διάβασμα με ενδιαφέρει ακόμη περισσότερο, γι’ αυτό και προσπαθώ συνεχώς να βρίσκω χρόνο για να διαβάσω, το προσπαθώ εμμονικά. Τώρα πια που έχω κι ένα μωρό ο ελεύθερος χρόνος είναι ελάχιστος. Περιμένω όμως πώς και πώς να κοιμηθεί το μεσημέρι για να διαβάσω. Να, λοιπόν, μια συνθήκη διαβάσματος: όταν κοιμάται το μωρό.
Κεντρική φωτογραφία: Freddie F.
