H Francesca Melandri είναι συγγραφέας. Ίσως έχετε ήδη ακούσει το όνομά της, όταν την περασμένη άνοιξη, εν μέσω καραντίνας, από το σπίτι της στη Ρώμη έγραψε μια συγκλονιστική επιστολή στην εφημερίδα Libération, απευθυνόμενη αρχικά στη Γαλλία κι έπειτα σε όλους εμάς, προσπαθώντας να μας προϊδεάσει για τη νέα πραγματικότητα που επιβάλλει ο Covid-19. Μέσα στο καλοκαίρι κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το βιβλίο της Σωστό Αίμα (εκδ. Καστανιώτη), στις σελίδες του οποίου μπλέκονται με ζωηράδα και πολιτική φρόνηση η ζωή των λαών της Αφρικής σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της μετανάστευσης, και το αποικιακό παρελθόν των Δυτικών ευρωπαϊκών κρατών και δη της Ιταλίας, όταν επί Μουσολίνι, το 1936, ο ιταλικός στρατός είχε εισβάλει στην Αιθιοπία. Το κουβάρι στις σελίδες του βιβλίου ξεκινά όταν μια γυναίκα, η Ιλάρια, συναντά τον Σιμέτα, έναν νεαρό μαύρο ο οποίος της δείχνει ένα διαβατήριο και της λέει “είσαι θεία μου”. Ο Σιμέτα εξηγεί ότι είναι εγγονός του πατέρα της, του Ατίλιο, και της γυναίκας με την οποία ήταν μαζί στα χρόνια της ιταλικής κατοχής στην Αιθιοπία.
Τι είναι το Σωστό Αίμα στην Ιταλία σήμερα και στην Ευρώπη γενικά; Θα έπρεπε να είναι μια αναχρονιστική ερώτηση.
Αυτό ακριβώς θέλω να πω σε αυτό το μυθιστόρημα, το πόσο αναχρονιστική είναι η αναζήτηση της “αυθεντικότητας”. Για να μην αναφέρω πόσο ηλίθια είναι αυτή η αναζήτηση και πώς εξουδετερώνει και αυτόν που την πιστεύει, αλλά και το ίδιο το θύμα.
Κινδυνεύουμε η καταγωγή να γίνει η πιο σημαντική αξία στην Ευρώπη μελλοντικά;
Αυτό θα προσπαθήσουν οι οπισθοδρομικοί, οι λαϊκιστές και οι παραφασιστικοί πολιτικοί. Καλή τύχη σε μια Ευρώπη, αλλά και σε έναν τέτοιο κόσμο στο μέλλον. Όπως είπα και πριν, το να πιστεύουμε στην καταγωγή δεν είναι απλώς μια αναχρονιστική αξία. Είναι μια συνταγή που μπορεί πολλοί να εκτελούν και που μπορεί να επιφέρει περισσότερη φτώχεια, και δεν εννοώ μόνο διανοητική.
Τι σας έκανε να γράψετε για έναν Αιθίοπα πρόσφυγα;
Μου φάνηκε αναπόφευκτο να συνδέσω το ιταλικό αποικιακό παρελθόν με το παρόν στο οποίο οι μετανάστες από το Κέρας της Αφρικής έρχονται στην Ιταλία.
Είναι μια ιστορία για την πατρίδα και την πατρότητα;
Για την πατρότητα, ναι, αλλά όχι για την πατρίδα. Όσον αφορά τη μητέρα πατρίδα, είναι μια ιδέα που κατασκευάστηκε για να πείσει τους νεαρούς να πάνε σε πόλεμο και να ξεσκίσουν άλλους νεαρούς άντρες, οπότε ως έννοια δεν μου αρέσει ιδιαίτερα.
Το μυθιστόρημά σας απεικονίζει την ιταλική κοινωνία σήμερα, αλλά αναφέρεται, επίσης, και στο αποικιακό παρελθόν της χώρας σας. Ποια είναι η σχέση μεταξύ αποικιοκρατίας και προσφυγικής κρίσης σήμερα;
Η «προσφυγική κρίση» είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με μια λίγο ή πολύ συνειδητή πρόθεση, πίσω από την οποία κρύβεται η διάθεση να αντιμετωπιστεί η κίνηση των λαών πάνω στον πλανήτη ως εγκληματική πράξη. Η αλήθεια είναι ότι η ανθρωπότητα ήταν πάντα σε κίνηση. Η ίδια η αποικιοκρατία υπήρξε ένας από τους λόγους και γι’ αυτό, μάλιστα, ήταν ένας από τους πιο βίαιους ανά τους αιώνες. Επίσης, όταν πρόκειται για επιβίωση, απληστία ή δίψα, δεν υπάρχει τρόπος να σταματήσουν οι άνθρωποι να μετακινούνται και δεν θα σταματήσουν ποτέ. Ένας πολιτικός που ισχυρίζεται σήμερα ότι αυτό είναι εφικτό -μέσω της ανύψωσης τειχών ή μέσω της βίας- απλώς ψεύδεται στις εκλογικές του περιφέρειες. Το μόνο πράγμα που μπορούν οι πολιτικοί και τα κράτη να κάνουν με αυτή τη μετακίνηση των ανθρώπων είναι να τη διαχειριστούν, να τη ρυθμίσουν, να τη μετατρέψουν σε πόρο πολιτιστικού και υλικού εμπλουτισμού και όχι βίας και ταλαιπωρίας. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πλουσιότερες και ισχυρότερες κοινωνίες της Ιστορίας, από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και μετά, βασίζονταν πάντοτε σε αυτή την ανάμειξη και ανταλλαγή πληθυσμών. Και ίσως πρέπει να σκεφτούμε και κάτι ακόμη: ένας πρόσφυγας σε μια ευρωπαϊκή χώρα πρέπει να γνωρίσει το συντομότερο δυνατό τον τρόπο που λειτουργεί αυτή η χώρα. Το αντίθετο δεν συμβαίνει ποτέ. Ένας προνομιούχος Ευρωπαίος πολίτης μπορεί να ζήσει απόλυτα καλά, χωρίς να έχει ιδέα για το πώς λειτουργεί η χώρα καταγωγής του πρόσφυγα. Αυτό δημιουργεί ένα παράδοξο πλεονέκτημα για τους μετανάστες. Τα προνόμιά μας ως Ευρωπαίοι μάς καθιστούν πιο ανίδεους από τους λιγότερο προνομιούχους, τους πρόσφυγες δηλαδή, και αυτό είναι σίγουρα εις βάρος μας.
Τι συμβαίνει με τους πρόσφυγες στην Ιταλία αυτή τη στιγμή;
Η κυβέρνηση μόλις κατάργησε μερικούς από τους πιο βάναυσους -ανόητα βάναυσους, θα έπρεπε να πω- νόμους, που ο Matteo Salvini είχε εφαρμόσει όταν ήταν στην εξουσία, όπως η κατάργηση σχεδόν όλων των πιθανών ασύλων. Αυτή τη στιγμή είμαστε ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά δεν είμαστε καν κοντά στο να είναι αρκετό. Σε κάθε περίπτωση, δεν έχει νόημα να μιλάμε για μετανάστες και πρόσφυγες σε εθνικό επίπεδο, είναι ένα ευρωπαϊκό ζήτημα και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Είναι κάτι για το οποίο οι Έλληνες δεν χρειάζεται να απολογούνται, όπως και οι Ιταλοί, αφού οι δύο χώρες είναι οι δύο κύριες πόρτες της Ευρώπης. Πρέπει να είμαστε σύμμαχοι στην απαίτηση πιο κοινοτικών λύσεων και ιδεολογικών επιλογών.
Έχετε πει σε συνέντευξή σας ότι παρόλο που γράφετε για τον φασισμό, τη μετανάστευση και τους πρόσφυγες, αυτό δεν κάνει τα βιβλία σας πολιτικά. Ποια είναι η πολιτική γραφή για εσάς;
Αυτό που κάνει ένα βιβλίο πολιτικό είναι να μην αποφεύγει την πολυπλοκότητα του κόσμου και να μην παραδίδει ποτέ στους αναγνώστες μια επιφανειακή, εύκολη, ευχάριστη και υπερβολικά απλοποιημένη εικόνα του τι συμβαίνει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένας συγγραφέας δεν πρέπει ποτέ να ακολουθεί ένα καθεστώς ή να έχει μια ρητή πολιτική ατζέντα: η πραγματικότητα είναι πάντα πιο περίπλοκη από αυτό. Η αποδοχή της αμφιθυμίας και των αντιθέσεων είναι οι μόνοι πραγματικοί δρόμοι για να βρούμε νόημα σε αυτόν τον αρκετά χαοτικό, αλλά εξαιρετικά όμορφο πλανήτη στον οποίο ζούμε.
Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι ιοί στην ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή εκτός από τον Covid-19;
Ο μοναδικός χειρότερος ιός από όλους είναι ο αντιοικολογικός, μισογύνης, ρατσιστικός και φιλοπόλεμος καπιταλισμός που κάνει κόλαση τη ζωή για δισεκατομμύρια ανθρώπους στο όνομα του κέρδους μιας χούφτας άλλων ανθρώπων – και πρέπει να τονίσω: για μια χούφτα λευκούς άντρες και τις συνένοχες γυναίκες τους. Ο αντίκτυπός του στην υγεία και την ευημερία των ανθρώπων είναι πολύ μεγαλύτερος από κάθε άλλη ασθένεια. Πρέπει να βρούμε μια θεραπεία γι’ αυτό πολύ σύντομα, εάν θέλουμε να επιβιώσουμε ως είδος.
Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη και το πάθος να τον πολεμήσουν;
Αυτό οφείλουμε να κάνουμε.
Διάβασα το γράμμα που στείλατε από την Ιταλία της καραντίνας, εκείνες τις πολύ δύσκολες ημέρες για τη χώρα σας και για όλο τον κόσμο «Από το μέλλον σου». Το γράμμα τέλειωνε: «Αν στρέψουμε το βλέμμα προς το μακρινό μέλλον, στο μέλλον που σας είναι και μας είναι άγνωστο, δεν μπορούμε να σας πούμε παρά ένα πράγμα: όταν όλα τελειώσουν, ο κόσμος δεν θα είναι πια ο ίδιος». Έχετε ιδέα πώς θα είναι αυτός ο κόσμος; Υπάρχει θετικό σενάριο;
Αντί προβλέψεις για το μέλλον, νομίζω ότι πρέπει να ρωτήσουμε ποια έργα και ποιες αποφάσεις έχουμε πάρει γι’ αυτό.
Πώς μπορεί η λογοτεχνία να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε από αυτήν την κρίση;
Δεν μπορεί και ούτε πρέπει. Ανέκαθεν η μόνη σημασία και αξία της λογοτεχνίας -ή της αφήγησης αν προτιμάτε- είναι ότι δεν έχει απολύτως καμία πρακτική χρήση. Και έτσι πρέπει να παραμείνει.
Αυτή τη στιγμή της Ιστορίας, ποιο είναι το μήνυμά σας προς την Ελλάδα;
Έλληνες σας ευχαριστούμε που διακηρύξατε επίσημα, μέσω του Συντάγματος και του κράτους δικαίου, στη δίκη της Χρυσής Αυγής ότι οι Ναζί είναι Ναζί.
