Το πρώτο σας μυθιστόρημα σας ήταν μια απελευθερωτική διαδικασία;
Τα Θαύματα στην πραγματικότητα δεν είναι το πρώτο μου μυθιστόρημα. Είναι το πρώτο που εκδίδεται, αλλά το τέταρτο που έχω γράψει. Έχω ολοκληρώσει άλλα τρία που δεν ήθελα να εκδοθούν, γιατί δεν πίστευα πως είναι αρκετά καλά για να διαβαστούν. Είναι σημαντικό για εμένα να σέβομαι τους αναγνώστες μου, εκείνους που αφιερώνουν τον χρόνο και τον κόπο τους σ’ εμένα, όπως και τα χρήματά τους επίσης. Οφείλω να τους προσφέρω το καλύτερο δυνατό βιβλίο μου. Έγραψα τις πρώτες σελίδες του The Wonders τον Μάρτιο του 2015. Είχα μόλις απορρίψει άλλο ένα από εκείνα τα μυθιστορήματα που ανέφερα και επιθυμούσα να γράψω κάτι για το οποίο θα είμαι περήφανη. Αναρωτήθηκα ποια κοινά σημεία είχαν εκείνα που απέρριψα και ποιο απ’ όλα από αυτά τα κοινά με ενδιέφερε περισσότερο και θα μπορούσα να το χρησιμοποιήσω ξανά. Στα βιβλία αυτά πρωταγωνιστούσαν γυναίκες, το θέμα τους ήταν η εξουσία και οι κοινωνικές τάξεις, ενώ υπήρχε ένας γυναικείος χαρακτήρας κοινός σε όλα τους, δευτερεύων, που όμως όλο και αναπτυσσόταν. Με διαφορετικά ονόματα, σε διαφορετικές περιστάσεις, αλλά ήταν πάντα εκείνη. Κατάλαβα πως με ενδιέφερε αυτός ο χαρακτήρας, οπότε επωφελήθηκα από κάποιες μέρες άδειας για να γράψω το προσχέδιο του παλαιότερου κεφαλαίου (όχι αυτού που ανοίγει το μυθιστόρημα). Καθώς προχωρούσε η ιστορία, μου γεννιόντουσαν όλο και περισσότερα ερωτήματα: ποια ήταν η Alicia, τι της συνέβη εκτός από εκείνα που έχει αφηγηθεί ήδη, ποια ήταν η μητέρα της… Από τότε και μέχρι τον Αύγουστο του 2019, όταν τέλειωσα την πρώτη εκδοχή, συνέχισα να γράφω το μυθιστόρημα όποτε και όπως μπορούσα. Εργαζόμουν ως εξωτερική συνεργάτιδα και δεν είχα πολύ ελεύθερο χρόνο. Έτσι, εκμεταλλευόμουν τις μέρες που κατάφερνα να έχω off, τα Σαββατοκύριακα και τις διακοπές μου για να γράφω. Το βιβλίο εκδόθηκε στην Ισπανία τον Οκτώβριο του 2020 και μέχρι τώρα έχει μεταφραστεί σε μερικές ακόμα γλώσσες.
Γνωρίστε μας τις ηρωίδες σας.
Τα Θαύματα περιγράφει τη σύγχρονη Ιστορία της Ισπανίας (από τα τελευταία χρόνια της δικτατορίας μέχρι σήμερα σχεδόν, πριν από την πανδημία) και ακολουθεί δύο ηρωίδες. Η Maria, γεννημένη στις αρχές των ’50s, έμεινε έγκυος ούσα ανύπαντρη και σε πολύ νεαρή ηλικία. Κράτησε το μωρό ενώ οι γονείς της αποφάσισαν ότι θα ‘πρεπε να πάει στη Μαδρίτη και να δουλέψει εκεί φροντίζοντας οικογένειες, ώστε να κερδίσει χρήματα και να κρύψει την ντροπή της. Είναι ένας χαρακτήρας που δεν έχει την ελευθερία να αποφασίσει, που δεν της περνά απ’ το μυαλό να μην κάνει ό,τι της λένε. Γινόμαστε μάρτυρες της πολιτικοποίησής της: σιγά σιγά αντιλαμβάνεται ότι η ζωή που ζει, ή εκείνη που μπορεί να ζήσει, εξαρτάται από την κοινωνική της τάξη, από τα χρήματα που έχει, ή μάλλον από αυτά που δεν έχει. Αγωνίζεται να επιβιώσει και βρίσκει μια δεύτερη (ή ίσως την πρώτη) οικογένεια στον κοινωνικό ακτιβισμό και τον φεμινισμό. Η Alicia γεννήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’80 σε μια οικογένεια που βίωσε την κοινωνική άνοδο χάρη στο εφήμερο οικονομικό θαύμα της Ισπανίας στα ’90s. Πιστεύαμε ότι η δημοκρατία είχε φέρει και τον εκσυγχρονισμό, αλλά η κρίση του 1993, μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το Expo (σ.σ. Κίνηση από την οργάνωση Costa Women με σκοπό τη σύνδεση και την επικοινωνία όλων των γυναικών που ζούσαν ή επιθυμούσαν να ζήσουν στην επικράτεια της Ισπανίας) κ.λπ. διέλυσε όλα τα όνειρα, ανάμεσά τους και τη ζωή της Alicia και της οικογένειάς της. Σε αντίθεση με τη Maria, η οποία γνώριζε ότι η κατάστασή της δεν θα άλλαζε ποτέ κι ότι θα έπρεπε να βρει εστίες αντίστασης (και χαράς) στα μέρη που της είχαν απομείνει, η Alicia ζει αγχωμένη από την αδυναμία της να ζήσει την παλιά της ζωή. Στενοχωριέται από τις αναμνήσεις μιας ζωής που θα εξακολουθούσε να είναι δικιά της (πολλά λεφτά, μια εύκολη δουλειά) αν τίποτα δεν είχε αλλάξει. Αυτές οι δύο θα συνδεθούν μέσα από πολλές περιστάσεις και από έναν τρίτο χαρακτήρα: την Carmen, η οποία διατρέχει το μυθιστόρημα σαν φάντασμα.
Έχετε δηλώσει ότι Τα Θαύματα είναι μια ιστορία για το χρήμα.
Το χρήμα είναι το παν. Σου επιτρέπει να αγοράζεις πράγματα, υπηρεσίες κ.ά., αλλά και κάτι άυλο: ελεύθερο χρόνο, π.χ., για να ξεκουραστείς, να σπουδάσεις περισσότερο και να βρεις μια δουλειά με καλύτερες συνθήκες ή χρόνο για να διαμαρτυρηθείς και να αποκτήσεις περισσότερα δικαιώματα (ή να διατηρήσεις αυτά που ήδη έχεις). Τα Θαύματα είναι ένα μυθιστόρημα για το χρήμα, κυρίως για το χρήμα που δεν έχουμε παρά γι’ αυτό που έχουμε. Η αρχή γίνεται με την Alicia να ανακαλύπτει ότι δεν έχει ούτε ένα κέρμα στο πορτοφόλι της. Οι ζωές και των δύο θα ήταν πολύ διαφορετικές αν είχαν γεννηθεί σε πλούσιες οικογένειες και αυτή η γνώση βαραίνει πάνω στους χαρακτήρες μου με πολύ διαφορετικό τρόπο. Πάντα γράφω ιστορίες για παγκόσμια θέματα (χρήμα, εξουσία, κοινωνικές τάξεις), οι οποίες απευθύνονται εξίσου σε άντρες και γυναίκες αλλά πρωταγωνιστούν γυναίκες. Πολλές φορές έχουμε την προκατάληψη (λόγω της εκπαίδευσής μας ή επειδή έτσι μάθαμε) ότι μια ιστορία γύρω από έναν άντρα είναι παγκόσμια ενώ μία για μια γυναίκα δεν είναι, ακόμη κι αν μιλάει για το ίδιο θέμα. Παγκόσμια λογοτεχνία εναντίον γυναικείας λογοτεχνίας. Για εμένα δεν είναι καθόλου αυτό το ζήτημα και προσπαθώ να το αποδείξω με τα βιβλία μου.
Τι μας κάνει αυτό που είμαστε, τι μας προσδιορίζει, εκτός από τα χρήματα και την κοινωνική τάξη;
Υπάρχουν πολλές απαντήσεις εδώ, νομίζω. Προσπάθησα να εκφράσω αυτές τις σκέψεις μέσα στο βιβλίο. Οι αποφάσεις, οι σκέψεις, οι εμπειρίες μας… Σκέφτηκα τον εαυτό μου, για παράδειγμα. Eίμαι μια λευκή γυναίκα, cis γυναίκα, γεννήθηκα σε μια πόλη στη νότια Ισπανία και ζω στα προάστια μια μεγάλης πόλης. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια της εργατικής τάξης και δουλεύω για πολλά χρόνια σε έναν επισφαλή και ασταθή κλάδο, αυτόν του πολιτισμού. Όλα αυτά, ανάμεσα σε άλλα στοιχεία, διαμορφώνουν την προσωπικότητά μου: από τις φιλοδοξίες μου μέχρι τις σχέσεις μου με τους άλλους ανθρώπους, τις αποφάσεις που παίρνω ως πολίτης και τα θέματα που επιλέγω ως συγγραφέας, και πάει λέγοντας. Το χρήμα και η κοινωνική τάξη παίζουν σημαντικό ρόλο, φυσικά, όπως και άλλα χαρακτηριστικά όπως το φύλο ή η φυλή. Είναι γεγονός ότι όλα αυτά επιδρούν στην προσωπικότητά μας, στην ταυτότητά μας. Υπάρχουν άλλοι παράγοντες; Υπάρχει κάτι απόλυτα καθοριστικό της προσωπικότητάς μας; Ο χαρακτήρας της Alicia με προβλημάτισε πάνω σ’ αυτό. Ο τρόπος που σκέφτεται για τους άλλους, το πώς συμπεριφέρεται στις συμμαθήτριές της ή το πώς αναλογίζεται σιωπηλά τον σύντροφό της, είναι αποτέλεσμα των εμπειριών της και των περιστάσεων; Είναι συνέπειά τους; Ή μήπως, με κάποιον τρόπο, είναι όλα προδιαγεγραμμένα, προτού συμβεί οτιδήποτε στη ζωή της;
Πώς ορίζετε τη γενιά σας και το πολιτικό σύστημα μέσα στο οποίο γεννηθήκατε;
Οι ταμπέλες για τις γενιές γίνονται όλο και πιο αδύναμες για εμένα, όλο και πιο άχρηστες. Πιστεύω ότι οι συνθήκες και οι περιστάσεις που ζούμε δεν καθορίζονται από την ημερομηνία της γέννησής μας, αλλά από άλλα θέματα: από την εποχή στην οποία ζούμε, από την κοινωνική τάξη που ανήκουμε. Το 2014 εκδόθηκε μια συλλογή με ποιήματά μου με τον τίτλο Chatterton, στα οποία αναφερόμουν στην επισφάλεια. Την οικονομική και εργασιακή επισφάλεια, φυσικά, αλλά και τη συναισθηματική. Με ενδιαφέρει πολύ η ιδέα του συναισθηματικού καπιταλισμού την οποία ανέπτυξε η συγγραφέας Eva Illouz. Σύμφωνα με αυτήν, οι δομές του καπιταλισμού αναπαράγονται στον τρόπο με τον οποίο φερόμαστε στις προσωπικές μας σχέσεις. Είναι παρούσες στη σχέση της Maria και της Alicia με τους συντρόφους τους. Αισθάνομαι πως αυτή την εποχή, επισφαλείς καταστάσεις βιώνουν, για παράδειγμα, εξίσου εκείνοι που υπηρετούν το εργασιακό σύστημα με εκείνους που ετοιμάζονται να συνταξιοδοτηθούν. Με συναρπάζει που μιλάω για το βιβλίο μου στην Ελλάδα, γιατί σκέφτομαι ότι η σύγχρονη Ιστορία των χωρών μας είναι παρόμοια. Όπως οι Έλληνες διαδήλωναν και απεργούσαν τα χρόνια ανάμεσα στο 2010 και το 2012, έκλειναν πλατείες ενάντια στην πολιτική λιτότητας που επέβαλλε η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ίδιο συνέβαινε και σε πολλές πόλεις της Ισπανίας το 2011 (όλοι θυμόμαστε τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στην πλατεία Puerta del Sol, το κίνημα 15-Μ). Τουλάχιστον στην Ισπανία, οι άνθρωποι σ’ αυτές τις συγκεντρώσεις προέρχονταν από πολλές διαφορετικές γενιές, κάποιοι είχαν μακρά ιστορία σε κοινωνικές κινητοποιήσεις ενώ άλλοι μόλις ξεκινούσαν τον αγώνα. Κυρίως όμως ήταν νέοι άνθρωποι, της ηλικίας μου ή της γενιάς μου, λίγο μεγαλύτεροι ή λίγο νεώτεροι από εμένα. Εννοώ ότι η ενασχόληση με την πολιτική ήταν, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, όπως ακριβώς σε οποιαδήποτε άλλη εποχή, δεδομένων των συνθηκών.
Ως ποιήτρια, σας ήταν πιο εύκολο να γράψετε μυθοπλασία με πολιτικά θέματα απ’ ό,τι ποίηση; Πώς έγινε η μεταπήδηση από τη μια μορφή στην άλλη;
Στην πραγματικότητα η μεταπήδηση στρεφόταν προς άλλη κατεύθυνση. Όταν ήμουν παιδί έγραφα ιστορίες. Περισσότερο παρίστανα πως έγραφα, σαν παιχνίδι. Σκεφτόμουν όμως αληθινές ιστορίες με πλοκή και χαρακτήρες. Στα δεκατρία μου διάβασα για πρώτη φορά Federico García Lorca και ανακάλυψα ότι υπήρχε μια γλώσσα παρόμοια μ’ εκείνη που μιλούσα στους γονείς και στους φίλους μου, που χρησιμοποιούσα στις ιστορίες μου, αλλά δεν ήταν ακριβώς ίδια. Ήθελα να μάθω ποίηση, όπως άλλοι μαθαίνουν ελληνικά ή ισπανικά. Άρχισα να γράφω και ποιήματα, αλλά δεν εγκατέλειψα ποτέ τη μυθοπλασία. Πιστεύω πως καθετί που γράφω έχει πολιτικούς σκοπούς. Οι ιστορίες μου, τα ποιήματά μου… Ακόμη και τα δοκίμιά μου, τα οποία στρέφονται πάντα γύρω από την ποίηση, αλλά η πολιτική είναι πάντα παρούσα σ’ αυτά όταν επιλέγω για ποιον συγγραφέα θα γράψω. Ακόμη κι αν αρνούμαι ότι αυτή η σκοπιμότητα υπάρχει, είναι μια θέση. Για εμένα, κάθε είδος λογοτεχνίας είναι ένας έγκυρος τρόπος να μεταφέρω τις ιδέες μου και να ξεκινήσω μια συζήτηση με τους αναγνώστες μου.
Τι σημαίνει “θαύμα” για εσάς;
Η λέξη “θαύμα” έχει θρησκευτικές προεκτάσεις που δεν ξέρω αν ταιριάζουν στο βιβλίο μου. Στον τίτλο και στην ιστορία αναφέρομαι στα “θαύματα” ως περιεχόμενο των email που οι ηρωίδες στέλνουν η μία στην άλλη. Μόνο ο τίτλος θέτει το ερώτημα “τι σημαίνει θαύμα για εσάς”. Για την Alicia ίσως είναι κάτι υλικό. Για τη Maria, κάτι άυλο. Για εμένα, εξαρτάται από τη μέρα. Σήμερα περπατούσα στην Αρχαία Αγορά, κάθισα για ώρα σε ένα παγκάκι, κοιτούσα το τοπίο, άκουγα τα πουλιά, τη μουσική από τα μπαλκόνια, συζητήσεις σε γλώσσες που δεν καταλάβαινα. Αυτό ήταν ένα θαύμα, για παράδειγμα. Άυλο, προφανώς, αλλά και υλικό, γιατί εκείνη η στιγμή κόστισε κάποια χρήματα.
Οι συγγραφείς είναι επίσης και καλοί αναγνώστες. Ποιοι συγγραφείς έχουν επηρεάσει τη δουλειά σας μέχρι τώρα και γιατί; Ποια βιβλία τους θα συνιστούσατε να διαβάσουμε και γιατί;
Ανέφερα πριν τον Federico García Lorca. Τα ποιήματά του που με συγκλόνισαν ανήκουν στη συλλογή Poet in New York (Ποιητής στη Νέα Υόρκη), ένα βιβλίο-κραυγή για την απάνθρωπη κοινωνία μας, που έχει υποταχθεί στην απληστία, με μια σουρεαλιστική γραφή. Το γράψιμό μου επηρεάστηκε και από άλλους Ισπανούς συγγραφείς που δεν γνωρίζω αν έχουν μεταφραστεί στην Ελλάδα (ελπίζω πως ναι), όπως η Ángela Figuera Aymerich και η Carmen Martín Gaite. Θα μπορούσα επίσης να αναφέρω τις Annie Ernaux και Natalia Ginzburg που με έμαθαν να μιλώ για το πόσο το πολιτικό είναι προσωπικό. Αν και αγαπώ όλα τους τα βιβλία, θα σας συνιστούσα να διαβάσετε το Ο Τόπος της Ernaux και το Family Lexicon (Οικογενειακό λεξικό) της Ginzburg.
Ποια είναι η πρώτη ιστορία που ακούσατε και εξακολουθεί να σας εμπνέει ακόμη και σήμερα;
Αυτό είναι αστείο. Ένα από τα πρώτα παιδικά βιβλία που διάβασα ήταν το Querida abuela, tu Susi (Αγαπητή, γιαγιά, η Susi σου) της Christine Nöstlinger. Κάθε μέρα, η Susi γράφει ένα γράμμα στη γιαγιά της μιλώντας της για τις οικογενειακές διακοπές της σε ένα ελληνικό νησί. Το να διαβάζει ένα οκτάχρονο κορίτσι αυτό το βιβλίο, έμοιαζε σαν κάτι από άλλο πλανήτη. Μια ολόκληρη οικογένεια σε διακοπές για εβδομάδες! Σε κάποιο νησί! Πού βρίσκεται η Ελλάδα; Αυτή ήταν μια από τις αιτίες που σήμερα ακόμη διαβάζω και γράφω: για να καταλάβω το διαφορετικό. Αυτό είναι το κλειδί…
Μπορείτε να μας πείτε κάτι για τα επόμενα βιβλία σας;
Πάντα σκέφτομαι τα βιβλία που θέλω να γράψω, ακόμη κι αν δεν μπορώ να το κάνω άμεσα. Αυτή τη στιγμή ασχολούμαι πολύ με Τα Θαύματα, μιλώντας γι’ αυτό σε διάφορες χώρες, όπως στην Ελλάδα, όπου μόλις εκδόθηκε μεταφρασμένο. Οπότε, ίσως είναι πολύ νωρίς για νέα σχέδια.
Υπάρχει κάτι που θα λέγατε τώρα για να ανακουφίσετε τις ηρωίδες σας;
Δεν ξέρω αν αναζητούν ανακούφιση. Μήπως δικαιοσύνη; Εκδίκηση; Μου αρέσουν τα βιβλία με “ανοιχτό, εναλλακτικό τέλος”, που συμμετέχει ο αναγνώστης και στα οποία η άποψή μου ως συγγραφέα είναι απλώς μια ακόμα γνώμη. Έτσι, αφήνω την απάντηση στους αναγνώστες.
Info: Η Ελένα Μεδέλ γεννήθηκε στην Κόρδοβα το 1985 και ζει στη Μαδρίτη. Έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές, που έχουν συγκεντρωθεί στον τόμο Un dia negro en una casa de mentira (Visor, 2015), καθώς και δοκίμια. Διευθύνει τον εκδοτικό οίκο ποίησης La Bella Varsovia, ο οποίος ειδικεύεται σε βιβλία ποίησης. Μεταξύ άλλων, έχει τιμηθεί στη χώρα της με το βραβείο Premio Loewe για Νέους Δημιουργούς και με το Premio Fundacion Princesa de Girona 2016 στην κατηγορία τέχνης και γραμμάτων. Τα Θαύματα (Εκδόσεις Πατάκη, 2022) είναι το πρώτο της μυθιστόρημα και έχει μεταφραστεί σε 13 γλώσσες.
