«Στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη, γίνομαι η φωνή της Ιούς. Η Ιώ είναι ένα μυθικό πρόσωπο. Είναι μια νέα γυναίκα που την επιθύμησε ερωτικά ο Δίας. Επειδή έγινε αντικείμενο του πόθου του, η Ήρα τη φθόνησε και τότε εκείνος τη μεταμόρφωσε σε ζώο, σε δαμάλα συγκεκριμένα, ενώ η Ήρα της έστειλε τον οίστρο, την τρέλα. Λόγω του οίστρου περιπλανιόταν για πάρα πολλά χρόνια χωρίς προορισμό, κάνοντας ένα τεράστιο, αδιέξοδο ταξίδι ολομόναχη, μέχρι κάποια στιγμή να λυτρωθεί από το μαρτύριο. Η αλλοίωση που υφίσταται δεν έχει να κάνει μόνο με τη μορφή της, αλλά χάνει τον έλεγχο της ίδιας της ύπαρξης, την ταυτότητά της. Δεν μπορεί να ελέγξει την ψυχή και το μυαλό της. Υπόκειται σε παραβίαση της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης και είναι εκεί για να μας κάνει να αναρωτηθούμε πόσο κύριοι του εαυτού μας είμαστε τελικά. Πόσο δικαίωμα έχουμε να υπάρχουμε. Είναι πολύ δύσκολο να συνδεθείς με αυτά τα πρόσωπα, πόσο μάλλον όταν είναι μυθικά. Όμως, το οικουμενικό στοιχείο που υπάρχει είναι εκείνο του πόνου, σωματικού και πνευματικού. Λέει κάποια στιγμή η Ιώ: “Το δικό μου μαρτύριο πότε θα τελειώσει;”. Αυτό είναι κάτι με το οποίο ο οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να ταυτιστεί. Γιατί ο καθένας φέρει το δικό του προσωπικό μαρτύριο, ανεξάρτητα από το πόσο θηριώδες ή μικρό σε κλίμακα είναι. Το άλλο που είναι δεδομένο είναι ότι η Ιώ τιμωρήθηκε λόγω της θηλυκής της φύσης. Είναι φοβερό να συνειδητοποιεί κανείς πόσο δύσκολο είναι να φέρεις τη θηλυκή σου φύση ακόμα και σήμερα.
Φωτογράφος: Νικόλ Μπαρτζώκα/D-TALES, Styling: Βίβιαν Ρουβέλα. Φόρεμα, SANDRO, Sandro boutique.
Η Ιώ τιμωρήθηκε χωρίς να έχει βλάψει κανέναν, απλώς επειδή ήταν ένα ερωτικό πλάσμα. Επειδή είχε ερωτική επιθυμία. Είναι τρομακτικό πόσο ενοχοποιημένη ήταν πάντα μια αισθησιακή γυναίκα. Στην πραγματικότητα μας τρόμαζε ανέκαθεν -ανά τους αιώνες- το σεξουαλικό στοιχείο. Ερχόμαστε ακόμα σε αμηχανία μπροστά στη γυναικεία σεξουαλικότητα. Σήμερα φαίνεται να είναι περισσότερο αποδεκτή, αλλά δεν ξέρω πόσο αληθινή είναι αυτή η αποδοχή. Τώρα τελευταία αυτό γίνεται πιο συνειδητό. Λέγονται κάποια πράγματα για τη γυναικεία φύση με το όνομά τους. Από την άλλη, όσο κουβεντιάζουμε το ζήτημα της θέσης της γυναίκας σήμερα, τόσο συνειδητοποιούμε πόσο βαθύ είναι. Έχουμε μπει σε διάλογο γι’ αυτό το θέμα, ωστόσο είναι δύσκολο και θέλει μεγάλη προσπάθεια για να λυθεί. Και φυσικά δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, αλλά όλες τις θηλυκότητες. Εμένα η πρόθεσή μου δεν ήταν να προβάλω κάτι τέτοιο μέσα από την ηρωίδα μου, αλλά να εστιάσω σε εκείνη και να τη φωτίσω. Από τη άλλη, είναι τέτοια η συγκυρία και είναι έτσι σκηνοθετημένο το έργο που αυτή η πλευρά φωτίζεται. Όπως στα περισσότερα έργα του Άρη Μπινιάρη, υπάρχουν μεγάλη ένταση και ρυθμός, ενώ ο ήχος είναι θεμελιώδες στοιχείο. Στον πυρήνα του υπάρχουν, επίσης, ο θυμός ως κινητήριος δύναμη και η έντονη σωματικότητα σε όλους, αλλά κυρίως στον Χορό. Ο Προμηθέας Δεσμώτης είναι ένα πολιτικό κείμενο που συνδιαλέγεται με έννοιες όπως η εξουσία και η βία και το οποίο έρχεται να μας συναντήσει μετά από ένα δύσκολο χρονικό διάστημα κατά το οποίο δεχτήκαμε μια σειρά από εξουσιαστικές πρακτικές, ενώ, παράλληλα, γίναμε μάρτυρες ακραίας βίας. Σε αυτά τα περιστατικά άμεσης βίας αντιδράσαμε βάζοντας ένα όριο. Ευτυχώς. Δεν ξέρω τι θα είχε γίνει αν δεν το είχαμε κάνει και δεν θέλω να σκέφτομαι πού θα είχαμε οδηγηθεί. Δεν θέλω να πιστεύω ότι ο κάθε άνθρωπος με εξουσία έχει πρόθεση να γίνει εξουσιαστής και να ασκήσει βία, παρόλο που ο Αισχύλος στο έργο του κάτι τέτοιο θέλει να πει. Θέλω να πιστεύω ότι υπάρχουν άνθρωποι που επιθυμούν να κάνουν το καλό. Όμως δεν ξέρω και πόσο εύκολο είναι αυτό, να επιβιώσει κάποιος διατηρώντας τις καλές του προθέσεις από θέση ισχύος. Αναγκάζεσαι να επιβληθείς και έτσι ασκείς με κάποιο τρόπο άμεση ή έμμεση βία. Σε εμάς τους πολίτες τις περισσότερες φορές ασκείται η έμμεση βία, στην οποία είναι και πιο δύσκολο να αντιδράσουμε. Γι’ αυτό και είναι πιο ύπουλη και επικίνδυνη για την ελευθερία μας. Με όλα αυτά δεν εννοώ ότι με την πανδημία ο εγκλεισμός μας δεν ήταν απαραίτητος. Λέω ότι ζήσαμε και συνεχίζουμε να ζούμε μια έντονα βίαιη περίοδο κατά την οποία έχω την αίσθηση ότι δεν ξέρουμε τι κρύβεται από πίσω ή τι μπορεί να προκύψει από αυτή. Γι’ αυτό και εκ των πραγμάτων δεν γίνεται να μη συγκρούεσαι ποτέ με την εξουσία. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος εκείνη να σου επιβληθεί ολοκληρωτικά. Πρέπει να βρισκόμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση και να μην απομακρυνόμαστε από την έννοια της συλλογικότητας.
Φωτογράφος: Νικόλ Μπαρτζώκα/D-TALES, Styling: Βίβιαν Ρουβέλα, Τοπ και φούστα, Red Valentino, attica.
Γι’ αυτό και στο έργο μας, έτσι όπως το έχει προσεγγίσει ο Άρης Μπινιάρης, υπάρχει πολύ έντονη η έννοια της συλλογικότητας και αντιπροσωπεύεται από τον Χορό. Ο Χορός είναι αυτός που καταλήγει να υποστηρίζει τον Προμηθέα και παίρνει ξεκάθαρα θέση εναντίον του Δία. Όταν ένα σύνολο ανθρώπων παίρνει μια θέση, βλέπει το σωστό και το δίκαιο και το διεκδικεί, αυτό ανοίγει ένα παράθυρο προς το φως και την ελπίδα. Δεν ξέρω αν η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη είναι τα δικά μας όπλα απέναντι στη βία της εξουσίας, αλλά είναι σίγουρα μια άμυνα. Βλέπω πόσο δύσκολο είναι για τους ανθρώπους να συσπειρώνονται, αλλά δεν μπορώ να μην είμαι αισιόδοξη, αφού η Ιστορία έχει αποδείξει ότι οι άνθρωποι έχουν καταφέρει τόσα πολλά σε δύσκολες στιγμές, όταν διακρίνονται από αυτοθυσία και συντροφικότητα. Τέτοιες στιγμές συντροφικότητας, ευτυχώς, έχω νιώσει και εγώ σε μικρότερη κλίμακα και πιστεύω ότι είναι από τις ελάχιστες πηγές ευτυχίας στη ζωή ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό πιστεύω στη συλλογικότητα. Όπως επίσης και στην αγάπη και στην περιέργεια. Η τελευταία μπορεί να νικήσει τον φόβο. Πιστεύω επίσης και στην οργή. Μπορεί να δώσει την ώθηση να ξεκλειδώσουν πράγματα χρόνια κλειδωμένα και, φυσικά, η οργή είναι επίσης όπλο για τις συλλογικότητες, αλλά και για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, αφού μέσω αυτής μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ο Προμηθέας είναι ένα βαθιά συγκινητικό πρόσωπο. Σύμφωνα με κάποιους μύθους, μάλιστα, είναι αυτός που έπλασε τον άνθρωπο με χώμα και νερό. Το συγκινητικό είναι ότι επέμεινε σε αυτό το δημιούργημά του. Επέμεινε στο να μορφωθεί ο άνθρωπος, να γίνει καλύτερος, να αποκτήσει όπλα και δεξιότητες και εν τέλει να του δοθεί η φωτιά. Επέμεινε να υποστηρίζει τους ανθρώπους απέναντι στο θείο. Τώρα αν θα ήταν ο ιδανικός ηγέτης, αυτό δεν το ξέρω. Για κάποιον λόγο δεν ήταν. Για κάποιον λόγο δεν μπόρεσε να καταλάβει την εξουσία. “Ο κάθε νέος αφέντης είναι σκληρός”, λέει το κείμενο, ενώ κάπου αλλού αναφέρει ότι “ο Δίας κυβερνά δίχως νόμους” και σε ένα άλλο σημείο “ο άνθρωπος παλεύει με τη λογική να αντιταχθεί στη βία των ουρανών”. Παλεύουμε οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουμε το παράλογο και το απόλυτο της κάθε εξουσίας. Ο Προμηθέας αρνείται αυτό τον παραλογισμό και ίσως γι’ αυτό δεν υπήρξε ηγέτης. Βέβαια, η παρουσία του πανικοβάλλει την εξουσία. Τον προσεγγίζουν με το καλό, με το κακό, με το άγριο και στο τέλος τον τοποθετούν εκεί ψηλά για να είναι εμφανή σε όλους το μαρτύριο και η ήττα του. Παρ’ όλα αυτά εκείνος δεν πτοείται. Τώρα που το ξανασκέφτομαι, σίγουρα θα ήταν ο ιδανικός ηγέτης, αλλά σε έναν ιδανικό κόσμο. Πώς θα ήταν ένας τέτοιος κόσμος; Ο καπιταλισμός μάς έχει ισοπεδώσει και το λέω εγώ που είμαι μέρος του, που έχω γεννηθεί στο απόγειό του. Αλλά πλέον η σχέση μας με την ύλη είναι παρανοϊκή. Οπότε ένας ιδανικός κόσμος θα ήταν αυτός στον οποίο δεν θα ήμασταν δέσμιοι των χρημάτων. Αλλά αυτό μπορώ μόνο να το φανταστώ. Δεν θα το δω στη ζωή μου να συμβαίνει. Ίσως συμβεί σε δεκάδες χρόνια από τώρα. Ένα σύστημα σαν αυτό που βιώνουμε δεν μπορεί να ξεριζωθεί εύκολα και γρήγορα. Στην πανδημία φάνηκε πόσο κακό είναι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί και να αλλάξει. Δεν υπάρχει περίπτωση να μετακινηθούμε ουσιαστικά από τον καπιταλισμό. Είναι αστείο να το πιστεύουμε. Όλο αυτό είναι απαισιόδοξο, αλλά έτσι συμβαίνει. Το μόνο καλό αυτή τη στιγμή είναι ότι πλέον το αναγνωρίζουμε και δεν πιστεύουμε ότι ζούμε σε έναν παράδεισο. Αν υπήρχε ένας Προμηθέας σήμερα, θα έδινε στους ανθρώπους το φως, τη διαπίστωση, τη γνώση ότι δεν έχουμε ανάγκη τα λεφτά με τον τρόπο που τα χρειαζόμαστε σήμερα. Όμως και πάλι δεν ξέρω τι θα την κάναμε αυτή τη γνώση και πώς θα τη διαχειριζόμασταν.
Φόρεμα, ELENA MAKRI MYKONOS, Μακιγιάζ-μαλλιά: Άννα Μπακατσάκη/Beehive Artists.
Με την Ιώ, επίσης, επιστρέφω στη σκηνή. Δεν ήταν εύκολη διαδικασία αυτή η επιστροφή. Χρειάζεται προπόνηση για να επανέλθεις σε αυτή τη δουλειά, αλλά είμαι πολύ χαρούμενη. Ωστόσο, έχω ένα μικρό αγκάθι στην καρδιά μου γιατί δεν ξέρω αν έχουμε ξεμπερδέψει οριστικά και αν θα μας αφήσουν να έχουμε επαφή με την τέχνη μας ελεύθερα και την επόμενη σεζόν. Εύχομαι να μη μας στερήσουν την τέχνη μας. Γι’ αυτό επιστρέφω πολύ μαλακά, χωρίς να έχω υψηλές προσδοκίες. Στο θέατρο, αυτή τη στιγμή, πιστεύω ότι υπάρχει μια ωραία ταραχή. Οι άνθρωποι που είναι σε θέση ισχύος είναι κάπως πιο προσεκτικοί μετά από όλα όσα έχουν συμβεί. Δεν λέω να πάμε στο αντίθετο άκρο. Από την άλλη, δεν πειράζει να φλερτάρουμε με το άλλο άκρο αν είναι να εξασφαλιστούν κάποια πράγματα που δεν ήταν δεδομένα. Επίσης, νιώθω ότι από εδώ και πέρα θα είναι πιο εύκολο να διεκδικήσεις κάποια πράγματα από ό,τι ήταν πριν και εύχομαι αυτό να συνεχιστεί. Αν δεν είχε γίνει αυτό, τη δεδομένη χρονική στιγμή, μέσα στην πανδημία, η κατάσταση θα ήταν πολύ δύσκολη για τους εργαζόμενους. Θα ήταν μια καταστροφή όσον αφορά και τις οικονομικές απολαβές μας. Ελπίζω όσοι βρίσκονται σε θέση ισχύος να είναι πιο επιφυλακτικοί στο να επιβάλλουν χαμηλές αμοιβές και απλήρωτη εργασία. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε και την οικονομική βία. Διαισθάνομαι, λοιπόν, ότι θα είναι πολύ αποκαλυπτική η επόμενη σεζόν και ότι θα μπουν κάποιες βάσεις στο θέατρο. Ο κόσμος, επίσης έδειξε να έχει ανάγκη το θέατρο και την τέχνη. Το απέδειξε τόσο σε εμάς, όσο και στην Πολιτεία, ότι η τέχνη έχει αξία και δεν είναι διακοσμητική. Η επαφή μαζί της είναι ζωτικής σημασίας. Χαίρομαι που ο κόσμος δείχνει ότι θέλει να στηρίξει το θέατρο. Όχι μόνο για να έχουμε δουλειά, αλλά και γιατί μας κάνει να μην αισθανόμαστε ασήμαντοι, όπως μας έκανε να νιώθουμε τον τελευταίο καιρό η Πολιτεία».
Info: Η παράσταση Προμηθέας Δεσμώτης θα ανέβει στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 20-22/8, ενώ ήδη περιοδεύει σε όλη την Ελλάδα.
