H μεξικανή σκηνοθέτρια Lila Aviles στο Τοτέμ κάνει μια ταινία για τα μικρά καθημερινά τοτέμ που δημιουργούν οι άνθρωποι για να αντέχουν και να παρηγορούνται. Για να καθησυχάζουν τους εαυτούς τους, αλλά και όσους αγαπούν. Ακόμα και όταν δεν τα καταφέρνουν με αυτά τα ίδια τα τοτέμ χτίζουν ένα σπίτι, ένα ασφαλές καταφύγιο, μια αυλή και κάνουν ένα πάρτι. Ένα πάρτι που ο στόχος δεν είναι η χαρά και ο χορός, αλλά η γιορτή. Η γιορτή ξεπερνά τη χαρά και τον χορό. Η γιορτή είναι από μόνη της ένα τοτέμ και μπορεί να μαγέψει ακόμα και τo πιο δραματικό συμβάν, το πιο τραυματικό τέλος, την πιο οδυνηρή θλίψη. Μια τέτοια οικογενειακή, απλή, ουσιαστική και ανθρώπινη γιορτή στήνει η Aviles και το κάνει με διακριτική, συγκινητική αυτοπεποίθηση και με μια σπιτική, μαγειρευτή και γενέθλια φροντίδα. Ηρωίδα της, ένα επτάχρονο κορίτσι, η Sol. Μέσα από τα δικά της μάτια παρακολουθούμε τις προετοιμασίες ενός πάρτι-έκπληξη που διοργανώνεται από όλη την οικογένεια για τον βαριά άρρωστο πατέρα της. Ένα πάρτι που γιορτάζει τη ζωή, τη στιγμή που αυτή φιλιέται με τον θάνατο και την απώλεια.
Παρακολουθώντας την ταινία σας Totem, σκεφτόμουν τα μικρά, καθημερινά τοτέμ που δημιουργούν οι άνθρωποι για να αντέξουν τις δυσκολίες. Όλοι οι ήρωές σας έχουν ένα τέτοιο τοτέμ: ένα φυτό, μια τούρτα γενεθλίων, ένα σαλιγκάρι ή ένα μάντρα. Όλα αυτά γίνονται αντικείμενα λατρείας. Η ταινία αφηγείται μια συγκεκριμένη μέρα σε ένα συγκεκριμένο μέρος, όπως και το φιλμ Chambermaid. Μιλήστε μας γι’ αυτή την επιλογή σας.
Δεν θέλω να είμαι σκηνοθέτρια ενός συγκεκριμένου τόπου. Απλώς το θεώρησα σωστό γι’ αυτές τις δύο ιστορίες. Για το Totem, ιδιαίτερα, ήθελα να μπω “μέσα”, αισθανόμουν ότι έτσι πλησίαζα περισσότερο αυτό που ήθελα να πω.
Το σπίτι είναι κι αυτό τοτέμ;
Το υπέροχο μ’ αυτή την ταινία είναι ότι ταξίδεψα πολύ. Πήγα σε Κίνα, Αυστραλία, Τουρκία, Περού, ΗΠΑ, Γαλλία, Νότια Αφρική και, φυσικά, στην Ελλάδα. Και το επίσης υπέροχο είναι ότι πολλοί άνθρωποι μου είπαν τι θεωρούν ότι είναι το Totem και ποιο είναι το πιο ωραίο σημείο του. Ο καθένας είχε την άποψή του. Αυτή είναι η ομορφιά των λέξεων που έχουν πολλαπλό νόημα.
Για εσάς ποιο είναι το πιο σημαντικό τοτέμ;
Η αγάπη.
Στην ταινία σας υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες δυναμικές και συναισθήματα. Ένα πάρτι γενεθλίων και μια κηδεία. Χαρά και θλίψη. Αθωότητα και ωριμότητα. Μέλλον και παρελθόν. Χαμόγελα και δάκρυα. Από την άλλη, υπάρχει πάντα η αίσθηση της ισορροπίας. Ήταν πρόθεσή σας η επίτευξη αυτής της ισορροπίας;
Υποθέτω πως είναι όπως το γιν και το γιανγκ. Όπως οι παράξενοι καιροί που ζούμε. Όμως, με κάποιον τρόπο, έχεις ανάγκη να συνδέεσαι με τη ζωή και την καθημερινότητα, να κάνεις κάτι απλό που όμως μπορεί να σε συνδέει με τον εαυτό σου αλλά και με τους άλλους.
Οι αναλαμπές από κάποιες συνδέσεις στο πάρτι είναι και έντονες και επεκτατικές – ο καθένας αξίζει μια στιγμή ορατότητας. Πρόκειται και πάλι για ισορροπία ή για ένα είδος δικαιοσύνης;
Πιστεύω ότι οι άνθρωποι με το διαφορετικό υπόβαθρό τους είναι υπέροχοι όταν έρχονται όλοι μαζί και συνδέονται όσο και διαφορετικοί να είναι.
Βλέποντας την ταινία σας, σκεφτόμουν τη μνήμη. Θυμόμαστε όλα όσα χάνουμε; Είναι οι αναμνήσεις μας “σπίτι” ή τοτέμ;
Το ωραίο όταν βιώνουμε δύσκολες καταστάσεις, είναι ότι συνδεόμαστε με κάτι πιο βαθύ και αφήνουμε το εγώ μας να μικρύνει κάπως περισσότερο. Με κάποιον τρόπο παραδινόμαστε στο δώρο της ζωής, εκτιμάμε τη ζωή όπως ακριβώς είναι και κατανοούμε την περιοδικότητα και τη σύνδεση ανάμεσα στις αναμνήσεις και στη φύση.
Η δομή των οικογενειών είναι ένα επίσης σημαντικό στοιχείο στην ταινία. Σαν να αποτελούν την “αρχιτεκτονική” του φιλμ. Οι ανθρώπινες σχέσεις συγκρατούν τα πάντα μαζί.
Είναι πολύ ωραίο που το βλέπετε έτσι. Αυτές οι σχέσεις είναι που μας κάνουν να αναπνέουμε. Είμαστε κοινωνικά ζώα, άλλωστε.
Υπάρχει η αίσθηση ότι τα πάντα συνδέονται μεταξύ τους: ζώα, ενέργεια, βουνά, άνθρωποι, οικογένειες, ζωή, θάνατος, πόνος και χαρά. Θα μπορούσε να είναι αυτή η αληθινή χαρά μας; Μήπως ξεχνάμε ότι είμαστε μέρος των πάντων;
Απολύτως. Είμαστε κομμάτι από κάτι μεγαλύτερο και από κάτι μικρότερο. Μερικές φορές τα προβλήματα λύνονται απλώς με τη συζήτηση. Θεωρώ ότι η επικοινωνία έχει μεγάλη αξία. Το πώς αλληλεπιδρούμε με τα πράγματα, τους ανθρώπους, τα ζώα, τη φύση αλλά και με τον εαυτό μας.
Αφήνετε την κάμερα στα πρόσωπα με μεγάλη υπομονή, την ίδια στιγμή κάθε μικρή ή μεγάλη κίνηση και λεπτομέρεια καταλήγει μας υπενθυμίζει τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες των χαρακτήρων. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Είχα εξαιρετική συνεργασία με τον κινηματογραφιστή Diego Tenorio από τη στιγμή που ξεκινήσαμε να κάνουμε κάποια δοκιμαστικά με την κάμερα, ακολουθώντας το συναίσθημά μας και βρήκαμε τον σωστό τρόπο.
Το να φτιάχνετε ταινίες είναι σαν μια γιορτή για εσάς; Φέρνετε τα καλύτερα φαγητά, την καλύτερη μουσική. Προσπαθείτε να δημιουργήσετε υπέροχη ατμόσφαιρα; Δίνετε προσοχή στο ποιοι θα είναι οι καλεσμένοι; Έπειτα αναρωτιέστε αν είναι αναγκαίο να χορέψουν; Είναι το σινεμά ένα τοτέμ για εσάς;
Ναι, απαιτεί φροντίδα η ταινία και πολλή δουλειά. Η μητέρα μου πάντα έλεγε “η δουλειά δεν θα σε αφήσει να μείνεις μόνη”. Αυτή είναι η ομορφιά της δημιουργίας ταινιών, η οποία επίσης είναι συλλογική προσπάθεια. Τοτέμ για εμένα, είναι εκεί όπου νιώθω περισσότερο φυσιολογική και ταυτόχρονα πιο ευθυγραμμισμένη με τον αληθινό εαυτό μου. Εκεί που μπορώ να είμαι απλώς η Lila και αυτό συμβαίνει πράγματι όταν κάνω ταινίες. Γι’ αυτό λατρεύω το σινεμά.
Το Totem μας δείχνει ότι οι νέοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε. Η Sol ίσως δεν καταλαβαίνει όλες τις λεπτομέρειες, ωστόσο υπάρχει κάτι στα προβλήματα των ενηλίκων τα οποία κατανοεί τέλεια. Σωστά;
Ναι, μου αρέσει που η Sol διαθέτει αυτή την ωριμότητα μέσα σε ένα μικρό κορμί.
Το Chambermaid, η προηγούμενη σας ταινία μιλούσε για μια γυναίκα της εργατικής τάξης, ένα φάντασμα πίσω από την πολυτελή διαβίωση των άλλων. Το Totem ακολουθεί μια οικογένεια που δεν μπορεί να έχει καλή ιατρική φροντίδα για πάνω από ένα μέλος της. Πόσο σημαντική ήταν για εσάς η τοποθέτηση των ηρώων σας σε μια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη;
Για το Chambermaid ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Πιστεύω ότι κάθε ταινία έχει το δικό της πολιτικό υπόβαθρο. Αυτό που αγαπώ στο Totem είναι ότι το πολιτικό υπόβαθρο υπάρχει, αλλά όχι με πιεστικό τρόπο. Έδωσα περισσότερη προσοχή στις σχέσεις των ανθρώπων που ζουν στο σπίτι.
Πιστεύετε ότι είναι σπουδαία εποχή για τις γυναίκες κινηματογραφίστριες στο Μεξικό; Υπάρχουν ανερχόμενες σκηνοθέτριες όπως εσείς, η Natalia Lopez Gallardo και η Tatiana Huezo. Νιώθετε ότι πλέον οι γυναίκες που εργάζονται στον χώρο του κινηματογράφου στη χώρα σας έχουν περισσότερες ευκαιρίες;
Χαίρομαι πολύ που υπάρχουν πολλές γυναίκες που κάνουν ταινίες αυτή τη στιγμή στο Μεξικό. Ναι, είναι μια καλή περίοδος για εμάς και ελπίζω να γίνει ακόμα καλύτερη και πιο δημιουργική.
Πώς αισθάνεστε για τη Sol τώρα; Τη σκέφτεστε; Πώς τη φαντάζεστε ως γυναίκα; Ποιο θα είναι το τοτέμ της;
Νομίζω ότι θα γίνει μια θαυμάσια γυναίκα. Να βρει τα τοτέμ της.
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας.
Η ταινία Τοτέμ κυκλοφορεί στις αίθουσες από τo Cinobo.
