Πριν από περίπου έξι μήνες κυκλοφόρησε ο δίσκος σας Η Εποχή του Θερισμού, η πρώτη σας δουλειά από τη νέα δισκογραφική στέγη σας, την Cobalt Music. Τι θερίσατε με αυτόν;
Για εμάς αυτή η δουλειά έχει δύο άξονες: από τη μία είμαστε τρεις φίλοι (εγώ, ο Θέμης Καραμουρατίδης και ο Γεράσιμος Ευαγγελάτος) που συναντήθηκαν στα 20, και τώρα, λίγο πριν τα 40, απολαμβάνουν κάποιους καρπούς. Από την άλλη, οι ίδιοι αυτοί τρεις άνθρωποι, φίλοι και συνεργάτες, στέκονται με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο απέναντι στον κόσμο και τη μουσική. Αυτοί είναι οι δύο άξονες. Δεν πρόκειται για έναν δίσκο ερωτήσεων, αλλά περισσότερο για ένα άλμπουμ απαντήσεων και συνειδητοποιήσεων. Θεωρούμε και οι τρεις ότι είμαστε στην πιο ώριμη στιγμή μας και πιο σίγουροι από ποτέ για το αποτέλεσμα. Έχουμε τη βεβαιότητα ότι δεν θα αλλάζαμε τίποτα σε αυτόν το δίσκο και είναι η πρώτη φορά που μας συμβαίνει κάτι τέτοιο. Και μας έχει φέρει μια φοβερή αυτοπεποίθηση.
Ποια ήταν η πιο σημαντική απάντηση που δώσατε ή πήρατε από αυτό το άλμπουμ;
Και οι τρεις έχουμε απέναντι στα πράγματα ένα θάρρος που προέρχεται από μια άγνοια κινδύνου και διαθέτει μια ορμή που φεύγει προς κάθε κατεύθυνση. Για εμένα, λοιπόν, οι στίχοι στο τραγούδι Εκατοστό «Δικιά μου είναι η ψυχή/Λυπάμαι αν δεν σας βολεύει/Να ‘στε καλά κι ευχαριστώ/Μα δεν θα σκύψω εκατοστό» είναι μια πολύ συγκεκριμένη απάντηση και είναι αδιαπραγμάτευτη. Έχει να κάνει με το πώς έχει σκοπό να βαδίσει κανείς, σε μια ηλικία που συνήθως τα όνειρα και η μαχητικότητα εκπίπτουν και οι άνθρωποι τείνουν να γίνονται πιο μαλθακοί. Μέσα από τα λόγια του Γεράσιμου εγώ απαντώ ότι σ’ εμένα αυτό δεν θα συμβεί.
Μπλούζα και φούστα, Max Mara Studio, Max Mara Boutique.
Νιώσατε την ελευθερία μας να κινδυνεύει τον τελευταίο καιρό;
Ναι, σαφώς. Όμως όχι από τον ιό, αλλά από τις μεθόδους και την αντιμετώπιση που επέλεξαν οι άνθρωποι που έχουν την εξουσία. Όταν εν μέσω μιας πανδημίας προσλαμβάνουμε αστυνομικούς και όχι νοσηλευτικό προσωπικό, αυτό είναι μια επιλογή που σε κάθε νοήμονα και προοδευτικό άνθρωπο κινητοποιεί μια συγκεκριμένη διαδικασία σκέψης: ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει μια αμφισβήτηση και μια προσπάθεια καταπάτησης κάποιων δικαιωμάτων, που με πολύ αγώνα, αίμα και θυσία έχουν κατακτηθεί. Για όλο αυτό νιώθω μεγάλη ανασφάλεια. Κάθε πραγματικά προοδευτικός άνθρωπος αισθάνεται το ίδιο. Για παράδειγμα, ξαφνικά, μέρα μεσημέρι, χτυπιούνται άνθρωποι σε μια πλατεία. Το λιγότερο που μπορεί να μας προκαλέσει αυτό είναι ανησυχία για το μέλλον.
Μετά την ανησυχία τι έρχεται;
Πρώτα ο φόβος και μετά η αντίδραση. Κάποιοι οφείλουμε να το κάνουμε. Να αντιδράσουμε.
Πώς μπορεί πρακτικά να εκφραστεί αυτή η αντίδραση;
Μέσα από ομάδες προοδευτικών πολιτών που ήδη το κάνουν. Δεν τους κατηγοριοποιώ πολιτικά. Δεν χρειάζεται να έχουμε απόλυτη χρωματική πολιτική ταυτότητα για να αντιδράσουμε. Εγώ έχω, αλλά εμένα με ενδιαφέρει οι πολίτες να έχουν το σθένος να αντιστέκονται και να αντιδρούν. Και αυτό ευτυχώς συνέβη και είναι πολύ παρήγορο. Μαζεύτηκαν χιλιάδες άνθρωποι στους δρόμους, από διάφορους χώρους, μετά το περιστατικό στη Νέα Σμύρνη. Σαφώς μαζεύτηκαν από τον χώρο της αριστεράς, από πολλές διαφορετικές αποχρώσεις της, και αντιστάθηκαν ο ένας δίπλα στον άλλο. Δεν μιλάω για τους μπαχαλάκηδες, να μην παρεξηγηθώ. Επίσης, υπάρχουν πολλοί τρόποι να αντισταθείς. Κυρίως με τη στάση ζωής σου. Με την τέχνη σου, αν είσαι καλλιτέχνης, με τον τρόπο που συμπεριφέρεσαι, με το να επιτρέπεις στον εαυτό σου να εκφράζεται ελεύθερα, με τον τρόπο που επικοινωνείς στα social media. Και υπάρχουν, το ξαναλέω, και πολλές ομάδες πολιτών που με διάφορους τρόπους κρατούν ζωντανό αυτό το κομμάτι της αντίδρασης.
Κοστούμι Max Mara, Max Mara Boutique.
Πώς θα πειστούν όλο και περισσότεροι ότι έχουμε ανάγκη αυτή την επαγρύπνηση;
Με την καλλιέργεια όχι μόνο των σκοτεινών ενστίκτων και του ενστίκτου της επιβίωσης, αλλά και των πιο λεπτών συναισθημάτων. Και αυτό γίνεται μέσα από τα βιβλία, τη μουσική, την τέχνη, το σινεμά, τα τραγούδια, τη βόλτα, τα φιλιά, τη στοργή. Έτσι ο άνθρωπος αυξάνει την αντίληψή του και δεν του αρκεί απλώς να επιβιώνει. Μόνο έτσι μπορεί να διεκδικήσει να ζει όμορφα.
«Αγάπη πες με, όπως και να λέγομαι» αναφέρει ένας από τους στίχους του Κοίτα Με. Πώς αλλιώς θα θέλατε να σας πούνε;
Η αγάπη είναι στάση ζωής, μια πολιτική πολύ προσωπική. Και έγινε ακόμα πιο σαφές τον τελευταίο καιρό ότι μέσα από το προσωπικό παράγεται έντονη πολιτικότητα. Το πιστεύω αυτό. Το συγκεκριμένο τραγούδι είναι πολύ φωτεινό. Μιλά για τη λαχτάρα της αγάπης και του έρωτα, ακόμη και σε μια εποχή που πολύ γρήγορα τα παρατάς, που το να αγωνίζεσαι γίνεται όλο και πιο κουραστικό. Ο στίχος αυτός είναι ευφυής και σπαρακτικός. Θα αντικαθιστούσα τη λέξη «αγάπη» μόνο με τη «δικαιοσύνη», ακόμη και αν πιστεύω ότι η αγάπη συμπεριλαμβάνει τη δικαιοσύνη. Έχω ανάγκη το δίκαιο, και αυτή την εποχή μου λείπει.
Πού χάνει τον δρόμο του το δίκαιο;
Στο συμφέρον. Στη δύναμη που ασκούν οι ισχυροί. Όταν κάποιοι είναι πιο δυνατοί από τους άλλους και μπορούν να τους αδικούν. Και τότε αυτοί που αδικούνται δεν έχουν τη δύναμη και το κουράγιο να αντιδράσουν. Είναι τόσο απλό. Είναι απλό και ταξικό. «Αν ήταν όλα δίκαια, τ’ αδέρφια μου κι εγώ θα φυτεύαμε κρινάκια στα στρατόπεδα», λέει ο Γεράσιμος στο τραγούδι Αν Ήταν Όλα Δίκαια.
Η ζωντανή αλληλεπίδραση με το κοινό έλειψε από τα τραγούδια;
Τρομακτικά. Τα τραγούδια θα μεταμορφωθούν σε κάτι άλλο όταν θα παιχτούν μπροστά σε κόσμο. Θα ζωντανέψουν. Τα τραγούδια είναι σαν μια φωτογραφία, σαν ένας πίνακας. Στα live αποκτούν τρισδιάστατη υπόσταση, ξεκολλούν και ζωντανεύουν. Από την άλλη, εγώ είμαι live τραγουδίστρια. Πρώτη φορά στα 38 μου κατάφερα να γίνω καλή στο στούντιο και να προσαρμοστώ στις συνθήκες του. Δεν έχω ξανατραγουδήσει τόσο απελευθερωμένα σε ηχογράφηση άλμπουμ. Το κοινό, το stage, η ενέργεια είναι τα στοιχεία που γεννούν τις ερμηνείες μου. Όταν μου τα παίρνεις, αυτό είναι βάρβαρο και δύσκολο για μένα. Επίσης, όλη αυτή η παύση και η άδικη αντιμετώπιση που είχε ο χώρος της τέχνης μάς έχει κόψει τα πόδια. Για εμάς η έκφραση δεν είναι hobby, είναι στοιχείο επιβίωσης, όχι μόνο οικονομικής. Είναι ζήτημα υπαρξιακό. Οι καλλιτέχνες μιλάνε μέσα από την τέχνη τους, αναπνέουν, επιβιώνουν, θεραπεύονται μέσα από αυτή.
Τι σας φοβίζει για το μέλλον;
Με τρομάζει το ότι δεν έχω καμία αίσθηση για το τι μπορεί να συμβεί. Η αβεβαιότητα και η αμηχανία είναι τα μόνα συναισθήματα που δεν μπορώ να διαχειριστώ. Δεν ξέρω πού να τα βάλω μέσα μου. Μου προκαλούν πανικό. Και αυτό που αισθάνομαι σε επίπεδο επαγγελματικό και κοινωνικό -εκτός των προσωπικών σχέσεων, στις οποίες δεν έχω τίποτα να αμφισβητήσω, εκεί είμαι σίγουρη για όλους-, είναι τρομερή αβεβαιότητα. Μπορεί ο κόσμος να αποφασίσει ότι θα τα αλλάξουμε όλα. Αυτό δεν θα με εκπλήξει. Δεν θα με εκπλήξει όμως και το να φτάσουμε πιο βαθιά στον πάτο του βαρελιού. Δεν ξέρω, δεν έχω αίσθηση. Δεν μπορώ να είμαι ούτε αισιόδοξη, ούτε απαισιόδοξη. Αυτή την αβεβαιότητα δεν μπορώ να την παλέψω. Με νικάει.
Κοστούμι Max Mara, Max Mara Boutique.
Τι άλλο σας νικάει;
Το ότι τον εχθρό της εποχής δεν τον γνωρίζουμε καθόλου. Δεν ξέρουμε πόσα κεφάλια έχει και πόσο ψηλά φτάνει. Ο εχθρός αυτής της εποχής είναι μια σκιά. Μπορεί να είναι κάτι μικρό που το φως το κάνει να φαίνεται μεγάλο, αλλά την ίδια στιγμή μπορεί να είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο. Δεν έχει σαφές πρόσωπο. Δεν ξέρεις ποιον να πολεμήσεις. Ακόμη και αν πούμε ότι είναι ο καπιταλισμός, δεν ξέρεις σε ποια κατάσταση βρίσκεται. Είναι στη δύση του, στη δεύτερη ακμή του, είναι σε πανικό; Επίσης, ζώντας μέσα σε αυτόν συμμεριζόμαστε και χρησιμοποιούμε πολλά δικά του εργαλεία και μεγάλα επιτεύγματά του. Γι’ αυτό δεν ξέρεις τι να πολεμήσεις. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορείς να κάνεις και θεωρώ ότι οποιοσδήποτε προοδευτικός άνθρωπος μπορεί να τα διακρίνει. Γιατί εγώ δεν μπορώ να προχωρήσω σε κανένα συμβιβασμό όταν γίνονται τέρατα γύρω μου. Για εμένα, όταν κάθεσαι με τα τέρατα αμέτοχος, δεν είσαι μετριοπαθής, είσαι απαράδεκτος. Κανένας άνθρωπος που θέλει να λέγεται προοδευτικός δεν μπορεί να μένει αμέτοχος.
Τι ορίζετε ως προοδευτικό άνθρωπο;
Κάποιον που δεν κάνει διακρίσεις, που αποδέχεται τον κάθε άλλο άνθρωπο και κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να εξελίσσεται και να αναπτύσσεται.
Μέσα σε αυτό το διάστημα καταπίεσης και περιορισμού των ελευθεριών μας ξεπήδησε ένα κίνημα εναντίον της κακοποίησης. Ήταν και αυτό μια αντίδραση;
Καταρχάς ήταν κάτι αισιόδοξο. Όταν οι άνθρωποι κατορθώνουν να κινητοποιούνται κάτω από μια αδικία, αυτό δείχνει ότι υπάρχουν τα στοιχεία μέσα τους ώστε όταν συμβαίνει κάτι άδικο, να μπορούν να αντιδρούν και σε μικρή και σε μεγαλύτερη κλίμακα. Από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε. Αυτό που κρατώ, όμως, είναι ότι ένα παιδί από εδώ και πέρα θα έχει ένα προηγούμενο, ένα όπλο στα χέρια του για να μην κακοποιηθεί. Όλο αυτό ξεκίνησε από τους ανθρώπους της τέχνης και του αθλητισμού, που ήταν πάντα πρωτοπόροι. Το περιμένεις από τους ανθρώπους της τέχνης να κρατήσουν το λάβαρο της αλλαγής. Ήταν αισιόδοξο και φωτεινό αυτό που συνέβη. Ίσως να αλλάξουν όλα. Αν θα αλλάξουν εκείνοι που κακοποιούν; Όχι, δεν θα αλλάξουν, αλλά προς το παρόν θα φοβηθούν. Σε αυτή τη φάση, για τώρα, ο φόβος μάς κάνει.
Κοστούμι Max Mara, Max Mara Boutique.
Η Φολέγανδρος και η Ιθάκη. Τα δύο νησιά-τραγούδια στον δίσκο σας τι συμβολίζουν;
Η Φολέγανδρος περιγράφει το απόλυτο καλοκαίρι, τις στιγμές που έχω ζήσει ερωτευμένη, με τους φίλους μου στην πλατεία, τις βουτιές στη θάλασσα, όλα αυτά που εγώ τα βρήκα σε έναν βράχο στην καρδιά ενός πελάγους. Για εμένα είναι ένα τόπος ποιητικός. Η Ιθάκη, από την άλλη, έχει ένα τραύμα. Δεν ξέρεις αν θα φτάσεις ποτέ. Κανείς δεν σου λέει αν την βρήκες, αν έφτασες και αν ήταν όπως την περίμενες. Από την άλλη, η Φολέγανδρος υπάρχει, έχω ζήσει εκεί, ξέρω πώς είναι, έχω ήδη πάει μια φορά και μπορώ να ξαναπάω. Αυτά τα δύο τραγούδια χωρίζονται στον δίσκο από το Εκατοστό. Είναι σαν δύο μαγιό που στεγνώνουν μαζί σ’ έναν γαλάζιο άνεμο.
Συνδέεστε έτσι με το καθετί; Ολόψυχα και ολοκαρδιωτικά;
Ναι. Έτσι είμαστε. Και οι τρεις. Ο Θέμης, ο Γεράσιμος και εγώ είμαστε μια αλυσίδα. Σε αυτήν ανήκει ο κόσμος μας, οι φίλοι μας. Είμαστε της ρίζας. Ριζώνουμε. Θέλουμε ο βλαστός να μεγαλώνει και να ανθίζει από τη ρίζα. Τίποτα δεν μπορεί να συμβεί χωρίς αυτή. Και είμαστε πολύ τυχεροί που έχουμε σπείρει κάτι τόσο δυνατό μεταξύ μας και μεταξύ όλων αυτών που μας περιβάλλουν, γιατί τώρα θερίζουμε. Και ένα από αυτά που έχουμε θερίσει είναι αυτή η αλυσίδα, το δίκτυο των ανθρώπων μας. Εγώ δεν φοβάμαι αν αποτύχω στη μουσική. Θα πάω στους φίλους μου. Ξέρετε πόσο απελευθερωτικό είναι αυτό; Μαγικά απελευθερωτικό. Αυτό, βέβαια, συνδέεται και πάλι με την ιδεολογία της ζωής. Εμείς οι τρεις δεν βάλαμε ποτέ τα λεφτά, τη μαρκίζα και άλλα βρόμικα πράγματα ανάμεσά μας. Έχουμε τσακωθεί για όνειρα, για συναισθήματα, αλλά ποτέ για την επιτυχία. Ποτέ για βρομιές.
Μετά την εποχή του θερισμού, ποια εποχή έρχεται;
Δεν έχω ιδέα. Είμαστε ακόμα εκεί και έχουμε σκοπό να μείνουμε αρκετά. Δεν θα εγκαταλείψουμε. Δεν την έχουμε χαρεί ακόμη. Δεν την έχουμε τραγουδήσει. Δεν την έχουμε συνδέσει με όλους εσάς εκεί έξω μέσα από μια μεγάλη όμορφη συναυλία. Και αυτό ελπίζουμε να μην αργήσει.
Ο δίσκος «Η Εποχή του Θερισμού» κυκλοφορεί από την Cobalt Music και το τελευταίο single του είναι η Φολέγανδρος.
