O Μιχάλης Μαρκόπουλος είναι μεταφραστής και συγγραφέας. Το διήγημα του Μαύρο Νερό (εκδ. Κίχλη) βραβεύτηκε το 2020 και αγαπήθηκε πολύ από τους αναγνώστες. Το ίδιο και η νουβέλα του Θάλασσα –επίσης από τις ίδιες εκδόσεις-, η οποία κυκλοφόρησε μέσα στο δύσκολο καλοκαίρι που πέρασε. Στο εξώφυλλο της μια αγριεμένη, φουρτουνιασμένη θάλασσα που γίνεται ένα με τον συννεφιασμένο ορίζοντα. Στις σελίδες του ένα κορίτσι θέλει να επιστρέψει στη Γη, από την υπόγεια πόλη την οποία αναγκάστηκε να μένει μετά από μια μεγάλη καταστροφή κατά την οποία ένας αρχαίος μετεωρίτης φανερώνεται και η Γη ερημώνει. Οι μόνοι άνθρωποι που δεν προσβάλλονται από τον ιό που εξαπλώνεται είναι εκείνοι που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη μετάλλαξη μιας σειράς γονιδίων. Οι επιζήσαντες κατοικούν σε υπόγειες πόλεις και το μόνο που τους συνδέει με τη ζωή στη Γη είναι η μνήμη, ωστόσο κάποιοι λίγοι μοιράζονται τον πόθο της επιστροφής. Ένα ξεχωριστό κορίτσι η ηρωίδα μας, γίνεται ο ξεναγός μας σε αυτό το ταξίδι επιστημονικής φαντασίας που έχει γραφτεί με πηχτό λυρικό μελάνι.
Η Θάλασσα είναι μια ιστορία καταστροφής και συνάμα αναγέννησης. Είναι προφανής ο παραλληλισμός. Αλλά θα την κάνω την ερώτηση. Ζούμε μια καταστροφή. Έχουμε το ταλέντο της αναγέννησης;
Δεν ξέρω αν έχουμε το ταλέντο της αναγέννησης, αλλά σίγουρα έχουμε το ταλέντο της επιβίωσης, που κάποιες φορές μπορεί να ’ναι και κατάρα για ό,τι υπάρχει γύρω μας. Ωστόσο αυτή η «αναγέννηση» μου ’ναι μάλλον οικεία ως αίσθηση, μιας και η σκέψη μου είναι λιγότερο ιστορική και περισσότερο μυθική, και η αναγέννηση είναι συστατικό στοιχείο του μύθου.
Στη Θάλασσα επίσης, υπάρχει στο πυρήνα της μια εξίσωση για τη μνήμη. Η μνήμη τι άλλο κάνει εκτός από το να μας υπενθυμίζει το παρελθόν; Και πότε αυτό σταματάει να είναι ωφέλιμο; Η σχέση της ηρωίδα σας με τη μνήμη της ποια είναι;
Μα η μνήμη δεν μας υπενθυμίζει το παρελθόν! Η μνήμη είναι απόλυτα συνυφασμένη με το παρόν. Μνήμη έχει όποιος υπάρχει, όχι όποιος έχει υπάρξει. Και, χωρίς μνήμη, πολύ απλά δεν μπορεί κάποιος να υπάρχει – είναι ένα άδειο κέλυφος. Η δουλειά της μνήμης δεν είναι να επαναφέρει το παρελθόν, αλλά να ορίζει το παρόν. Αν ρωτάτε πόσο ωφέλιμη είναι η μνήμη, μια πρόχειρη απάντηση που θα μπορούσα να δώσω είναι: «Όσο ωφέλιμη είναι η αναπνοή». Μπορείς να την κρατήσεις για μερικά λεπτά μες στο νερό, αλλά έπειτα πεθαίνεις. Η μνήμη της ηρωίδας μου δεν είναι κάτι ξέχωρο απ’ αυτήν – η μνήμη της ηρωίδας μου είναι η ηρωίδα μου. Όπως εσείς είστε η μνήμη σας, επειδή η μνήμη σας είναι η ταυτότητά σας, κι όπως όλοι είμαστε η μνήμη του εαυτού μας – κάθε στιγμή που έχει ήδη περάσει ενόσω τη ζούμε είναι κιόλας μνήμη. Υπάρχουμε γιατί θυμόμαστε τον εαυτό μας να υπάρχει.
Στο εξώφυλλο του βιβλίου κυματίζει άγρια μια άγρια, φουρτουνιασμένη θάλασσα. Τι ηρεμεί τη δική σας «φουρτουνιασμένη θάλασσα»; Πόσο φουρτουνιασμένος είναι σήμερα ο κόσμος; Από ποια επιστροφή μπορεί να ελπίζει;
Αν υπάρχει κάτι που με ηρεμεί, αυτό είναι μια μοναχική βόλτα στην εξοχή – είτε στο βουνό το καλοκαίρι, είτε στην έρημη παραλία τον χειμώνα. Προφανώς, η κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα είναι αυτή της καταστροφής του περιβάλλοντος. Υπάρχει επιστροφή; Ας αισιοδοξούμε – αν και, με κάθε μήνα και χρόνο που περνά μες στην απραξία, η αισιοδοξία όλο και περισσότερο μοιάζει με αυταπάτη.
Ζείτε τον περισσότερο καιρό εκτός Αθηνών. Πιστεύετε ότι την υγειονομική κρίση την έχουν περάσει διαφορετικά οι άνθρωποι της επαρχίας και δη όσοι ζουν μακριά από μεγάλα αστικά κέντρα; Εσείς πώς το έχετε ζήσει όλο αυτό το διάστημα;
Βασικά ζω εκτός Αθηνών – στην Αθήνα είμαι μόνο επισκέπτης πλέον. Και, ναι, πιστεύω ότι οι άνθρωποι μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα έχουν βιώσει κάπως διαφορετικά την υγειονομική κρίση – θέλετε, γιατί η ζωή στην επαρχία, τον χειμώνα ειδικά, είναι έτσι κι αλλιώς πολύ φτωχότερη σε ποικιλία και παραστάσεις, απ’ ό,τι αυτή της πόλης, έτσι δεν μοιάζει να ’χει αλλάξει ιδιαίτερα κάτι, ακόμα κι αν όλα είναι κλειστά, θέλετε, πάλι, γιατί τα κρούσματα είναι λιγότερα άρα και οι άνθρωποι πιο χαλαροί. Και υπάρχει πάντα η εξοχή, που κανένας κορονοϊός δεν μπορεί να της βάλει λουκέτο, έτσι είναι πάντα εκεί για να σε ηρεμεί, όταν η πίεση γίνεται ασφυχτική. Από την άλλη, εμείς, ως τετραμελής οικογένεια, από πολλές απόψεις έχουμε αντιμετωπίσει αυτό το διάστημα τα ίδια προβλήματα, ακριβώς, με μιαν αντίστοιχη οικογένεια στην πόλη.
Το κορίτσι στη θάλασσα είναι και ένας πρόσφυγας. Εγκαταλείπει την πόλη του. Την πατρίδα του. Όχι με την έννοια των συνόρων, αλλά εγκαταλείπει το οικείο. Αυτό είναι που την κάνει να θέλει να επιστρέψει; Βρίσκουν ποτέ το οικείο, οι πρόσφυγες από τον οποιοδήποτε πόλεμο που τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους, ακόμα και αν πατρίδα τους είναι η θάλασσα ή ένα δέντρο ή ένα σπίτι, μια πόλη;
Ευτυχώς, δεν υπήρξα ποτέ πρόσφυγας, και θα το θεωρούσα από μέρους μου έπαρση να μιλήσω για λογαριασμό των προσφύγων – και πάντως θα ίσχυε, σε κάθε περίπτωση, το «όποιος είναι έξω απ’ τον χορό πολλά τραγούδια ξέρει». Αυτό που λέτε «εγκατάλειψη του οικείου», για το κορίτσι στην ιστορία μου είναι μια ενηλικίωση – αφήνοντας εξ ανάγκης πίσω το πατρικό της και γνωρίζοντας την Ιωάννα, τη συνταξιδιώτισσά της στο ταξίδι από την υπόγεια πόλη μέχρι τη θάλασσα, μέσ’ από την έρημη γη, η αφηγήτριά μου φτάνει στο τέλος να έχει καταχτήσει μια συναισθηματική ωρίμανση, όταν βουτά στη θάλασσα και φτάνει ως τον πυθμένα. Όμως στη «Θάλασσα» υπάρχει πράγματι ένα θέμα που είναι κυρίαρχο σ’ όλες μου τις ιστορίες («Το τέλος του ταξιδιού», «Σπουργίτω», «Το δέντρο του Ιούδα», «Τσότσηγια & Ω’μ», «Μαύρο νερό») – αυτό του ξένου σε ξένο τόπο. Όμως δεν πρόκειται για ξερίζωμα σαν του πρόσφυγα – για τους ήρωές μου και τις ηρωίδες μου αυτή η ξενότητα είναι κάτι εσωτερικό, είναι αποξένωση.
Αξίζουν όλες οι θυσίες για την επιστροφή στο οικείο. Η κατάκτηση ενός νέου τέτοιου –οικείου περιβάλλοντος πιστεύετε ότι είναι πιο δύσκολο;Το δικό σας «οικείο» πώς θα το περιγράφατε;
Ξέρετε, για να επανέρχομαι με τόση επιμονή σ’ αυτό το θέμα του ξένου σε ξένο τόπο, της ανοικειότητας, πάει να πει ότι αυτό είναι κάτι «δικό μου» – άρα η κατάκτηση της οικειότητας μου φαίνεται μάλλον δύσκολη. Από την άλλη, περιστοιχίζομαι από ανθρώπους που αγαπώ βαθιά. Εάν η πατρίδα μας δεν είναι σπίτια, δρόμοι, δέντρα ή δεν ξέρω τι άλλο, αλλά πατρίδα μας είναι οι άνθρωποι, τότε δεν έχει τόση σημασία πού είμαστε, αλλά με ποιους. Πατρίδα μας είναι η αγάπη, αυτή είναι το «οικείο» σ’ έναν κόσμο όπου γεννιόμαστε –κι απ’ όπου φεύγουμε– ξένοι.
Στο βιβλίο σας, ο κόσμος όπως τον ήξεραν οι ήρωες καταστρέφεται, οδηγείται στη φθορά. Το ίδιο συμβαίνει και σε εμάς αυτή την στιγμή της ιστορίας μας; Ως ανθρωπότητα, φτιάξαμε «υπόγειες πόλεις»; Και αν ναι με τι υλικά τις χτίσαμε;
Ειλικρινώς, δεν μπορώ να ξέρω τι συμβαίνει σ’ εμάς. Δεν είμαι απέξω ο ίδιος, αλλά μέσα. Θα ήταν ευχής έργον να μπορούσαμε να ρωτήσουμε έναν εξωγήινο ή κάποιον επισκέπτη από το παρελθόν ή απ’ το μέλλον. Αλλά, ξέρετε, δεν πιστεύω στην τελεολογία – απεναντίας, έχω πάντα την αίσθηση πως τα πράγματα συμβαίνουν κάπως τυχαία, βραχυπρόθεσμα φυσικά τα καθοδηγεί μια ανάγκη ή ένα συμφέρον, αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνουν χωρίς στόχο ή σχέδιο, είμαστε εξερευνητές χωρίς προορισμό, ή μάλλον με μοναδικό μας προορισμό την ίδια την εξερεύνηση. Αυτό έχει κάτι τρομερό κι έχει επίσης κάτι μαγικό. Καταστρέφουμε τη Γη αλλά σε λίγες δεκαετίες θα ’χουμε την πρώτη αποικία στον Άρη. Σύσσωμη η ανθρωπότητα, είμαστε ένα ον που κινείται – από τις σπηλιές στους ουρανοξύστες κι απ’ τους ουρανοξύστες στο φεγγάρι.
Ποιο βιβλίο διαβάσατε αυτό το διάστημα και σας κράτησε ξύπνιο για να το τελειώσετε;
Η αλήθεια είναι ότι δουλεύω από πολύ νωρίς το πρωί, περνώντας ώρες ατελείωτες στον υπολογιστή για να βγει έγκαιρα και σωστά η εκάστοτε μετάφραση, έτσι είναι αδύνατον ένα βιβλίο να με κρατήσει ξάγρυπνο. Αν ωστόσο εννοείτε ποιο βιβλίο αδημονούσα να πιάσω στα χέρια μου, μου ’ρχονται στο μυαλό δύο του τελευταίου καιρού: του Σαρτρ το «Ο υπαρξισμός είναι ένας άλλος ανθρωπισμός», κι ο «Ξένος» του Καμύ, που είχα χρόνια πολλά να τον διαβάσω και τώρα τον διάβασα με μια διαφορετική, νέα ματιά.
Εκτός από συγγραφέας ο ίδιος έχετε μεταφράσει δεκάδες βιβλία. Η διαδικασίας της μετάφρασης τι πλεονεκτήματα έχει εκτός από τα προφανή σε σχέση με την πρωτότυπη διαδικασία γραφής; Ποιο χαρακτηριστικό της σας λείπουν όταν γράφετε κάτι δικό σας;
Καταρχάς αγαπώ τη μετάφραση, κι αυτό από μόνο του είναι μείζον πλεονέκτημα: να αγαπάς τη δουλειά σου. Έπειτα, με τη μετάφραση ξύνω το «συγγραφικό μου μολύβι», λεπταίνω έτσι τη μύτη του, ώστε να ’ναι όσο γίνεται ακριβέστερη και να σχεδιάζει ως και τα πιο ψιλά σημεία μιας εικόνας. Κατά τ’ άλλα, μετάφραση και συγγραφή είναι για μένα δύο ολωσδιόλου διαφορετικά πράγματα που τα χωρίζει ένα στεγανό τοίχωμα και δεν διαχέεται ποτέ το ένα στ’ άλλο.
Ποιες λεπτομερείς από τις επόμενες ιστορίες σας μπορείτε να μας αποκαλύψετε;
Μπορώ να σας πω μερικά πράγματα για τα δυο επόμενα βιβλία μου που κάποια στιγμή θα εκδοθούν – από την Κίχλη και τα δύο. Το ένα, με τον τίτλο «Άρης», είναι μια νουβέλα που γράψαμε από κοινού εγώ και μια φίλη ποιήτρια, η Ελένη Κοφτερού – μια ανταλλαγή μηνυμάτων ανάμεσα σ’ έναν επιστήμονα άποικο στον Άρη και στη σύντροφό του στη Γη. Το άλλο είναι μια συλλογή από πέντε αφηγήματα (μεγάλα διηγήματα και μια νουβέλα), με πιθανό τίτλο «Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον», που γράφτηκαν όλα εφέτος κι ολονών το θέμα είναι μελλοντολογικό.
info: Ο Μιχαλης Μακρόπουλος γεννήθηκε το 1965 στην Αθήνα. Σπούδασε βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έζησε εννιά χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Tα τελευταία δέκα χρόνια ζει με την οικογένειά του στη Λευκάδα και περνά μεγάλα διαστήματα στο Δελβινάκι Πωγωνίου, στην Ήπειρο, όπου διαδραματίζονται οι νουβέλες «Σπουργίτω» (Σπουργίτω, Γράχαμ, Πικραμένος 2012), Το δέντρο του Ιούδα (Κίχλη 2014), «Τσότσηγια» (Τσότσηγια & Ω᾽μ, Κίχλη 2017), Μαύρο νερό (Κίχλη 2019), καθώς και άλλες ιστορίες του. Έχει εκδώσει έντεκα πεζογραφικά βιβλία για ενήλικες, το Οδοιπορικό στο Πωγώνι (Fagotto 2013) και έξι βιβλία για παιδιά. Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα περιοδικά. Εργάζεται ως μεταφραστής λογοτεχνίας.
Διαβάστε περισσότερα:
