Η Ρίτα Κολαΐτη, η μεταφράστρια της Annie Ernaux, που βραβεύτηκε πρόσφατα με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, μιλά στο ELLE για τη γυναίκα, τη δημιουργό Annie Ernaux, αλλά και για τα νέα βιβλία που θα κυκλοφορήσουν στα ελληνικά (εκδ. Μεταίχμιο) για να γνωρίσουμε καλύτερα τη Γαλλίδα συγγραφέα.
«Την Ernaux την πρωτοδιάβασα τη δεκαετία του ‘80 στις Βρυξέλλες όπου ζούσα. Ήταν για εμένα μια πολύ μεγάλη αποκάλυψη. Αξίζει να αναλογιστούμε ότι πριν από σαράντα χρόνια ήταν ακόμη πιο έντονος ο απόηχος της σεξουαλικής απελευθέρωσης, του φεμινισμού, της αριστεράς, των ιδεολογιών, και δεν είχαν ισοπεδωθεί κάποια ιδανικά και κάποιες ιδέες όπως σήμερα. Τα έργα της έγιναν ορόσημο για την ενασχόλησή μου με τη λογοτεχνική μετάφραση. Η αναγνωστική εμπειρία των έργων της Ernaux είναι επίκαιρη, με τον ίδιο τρόπο που παραμένουν επίκαιρες η Μαντάμ Μποβαρί του Flaubert και η Νανά του Émile Zola. Έργα γραμμένα τον 19ο αιώνα που μας συγκινούν ακόμα. Προσωπικά πιστεύω ότι όσο περνάνε τα χρόνια και οι δεκαετίες, η μεγάλη λογοτεχνία γίνεται άχρονη. Δεν μπαίνει σε στεγανά χρόνου, ούτε σε πρότυπα της εποχής. Ίσα ίσα, το μεγαλείο της αναδεικνύεται ακόμη πιο θεαματικό. Η Ernaux είναι και αυτή μια τέτοια περίπτωση. Η ίδια πέρασε μέσα από τον φεμινισμό και με έναν τρόπο εξελίχθηκε σε -αν μου επιτρέπεται ο όρος- μετα-φεμινίστρια. Πιστεύω ότι σήμερα, όποιος διαβάσει τα έργα της για πρώτη φορά, θα του ανοιχτεί ένας άλλος κόσμος, όχι με την έννοια του χρόνου, αλλά με αυτή της προσέγγισης για τη λογοτεχνία και την ίδια τη ζωή. Γιατί η δύναμη της γραφής της είναι η δύναμη της μνήμης, και τη μνήμη την κουβαλούμε όλοι μέσα μας. Αυτό κάνει η Ernaux. Μετατρέπει τη μνήμη σε μυθιστόρημα με τον ίδιο τρόπο που το έκανε ο Proust τον 19ο αιώνα.
Η συγγραφέας Annie Ernaux.
Η Ernaux είναι γεννημένη τη δεκαετία του ’40. Στα πολύ παιδικά της χρόνια έζησε τη φρίκη του πολέμου. Υπάρχουν στα βιβλία της οι μνήμες του: να τρέχει στα καταφύγια, να ακούει σειρήνες και να μετράει τους ήχους από τις βόμβες. Ήταν, επίσης, ένα κορίτσι προλεταριακής καταγωγής. Ο πατέρας της ήταν αγρότης, μετά εργάτης σε μια σπαγκοβιομηχανία και η μητέρα της κρατούσε ένα μικρό καφεπαντοπωλείο σε μια κωμόπολη της Νορμανδίας. Μεγάλωσε σε αυτό περιβάλλον. Ήταν, βέβαια, ένα ιδιαίτερο παιδί, γιατί βυθίστηκε από πολύ νωρίς στον κόσμο των βιβλίων. Διάβασε το Όσα Παίρνει ο Άνεμος στα 12 της και ήξερε σχεδόν από τότε ότι θέλει γίνει συγγραφέας. Η εκπαίδευση, η μόρφωσή της, η σχέση της με τα γράμματα, αλλά και ο γάμος της, της επέτρεψαν να περάσει στην αστική τάξη. Ουδέποτε όμως αρνήθηκε την τάξη της. Ήταν πολύ περήφανη για αυτήν και, μάλιστα, στηλιτεύει στο σύνολο του έργου της τον αστικό τρόπο ζωής. Την ίδια στιγμή, τον ζει με μια ειλικρινή απελευθερωτική διάθεση. Δεν είναι επικριτική, αλλά στηλιτεύει τα κακώς κείμενα σε όλες τις τάξεις. Αλλά δεν είναι το κορίτσι που έφυγε από τη φτώχεια και ξέχασε την καταγωγή της. Είναι ένα έντονα πολιτικοποιημένο άτομο. Ανήκει στην αριστερά από τα φοιτητικά της χρόνια μέχρι σήμερα. Και, μάλιστα, επικρίθηκε πρόσφατα, όταν φωτογραφήθηκε δίπλα στον αριστερό πολιτικό Jean-Luc Mélenchon σε μια διαδήλωση κατά της ακρίβειας στο Παρίσι, λίγες ημέρες αφού είχε κερδίσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Είναι συνειδητοποιημένη αριστερή. Ασπάζεται τα πυρηνικά ιδανικά της αριστεράς και πάντα, ακόμα και στα πιο ερωτικά κείμενά της, υπεισέρχεται αυτό το στοιχείο της πολιτικοποίησης. Γι’ αυτήν ζωή είναι η γραφή, η ερωτική επιθυμία και η διεκδίκηση του δίκαιου. Επιπλέον, ως γυναίκα και ως συγγραφέας, διακρίνεται από μια απίστευτη τόλμη. Στον χώρο της διανόησης, βλέπετε, υπάρχει ένας κρυφός καθωσπρεπισμός. Εκείνη δεν τον έχει. Ίσα ίσα, τον απεχθάνεται.
Σε ένα από τα δύο βιβλία της που θα κυκλοφορήσουν, Ο Νεαρός Άνδρας, η Ernaux μιλάει για τον έρωτά της με ένα άντρα τριάντα χρόνια μικρότερό της. Λέει χαρακτηριστικά η ίδια: «Μικρότερος ακόμη και από τον γιο μου». Αυτό θέλει μια τόλμη. Το ερωτικό στοιχείο υπάρχει σε όλα της τα βιβλία, γιατί όντως είχε μια πολύ έντονη ερωτική ζωή. Λατρεύει το αρσενικό. Ήταν διατεθειμένη να κάνει τα πάντα για τον άντρα που ήταν ερωτευμένη, τον άντρα που ποθούσε. Τα τίναζε όλα στον αέρα. Γράφει σαν να πιστεύει ότι ο έρωτας μπορεί να διαλύσει σύμπαντα. Αυτή η παραδοχή είναι επίσης πολιτική. Ωστόσο, τα βιβλία της δεν είναι αμιγώς αυτοβιογραφικά. Σχηματικά θα μπορούσα να πω ότι αποτελούν μια συλλογική αυτοβιογραφία. Συνθέτει μέσα από εικόνες, πάθη, από κάθε λογής συναισθήματα, στιγμιότυπα, και έτσι προκύπτει μια συλλογική αυτοβιογραφία. Μια βιογραφία της γενιάς της. Όλο αυτό το σκηνικό εμπλουτίζεται από την αγάπη που έχει και για άλλα είδη τέχνης. Λατρεύει τον κινηματογράφο, τη μουσική, τη ζωγραφική. Πολλές φορές είναι σαν οι λέξεις της να είναι ένας χρωστήρας που δημιουργεί παράλληλα με μια σελίδα και έναν πίνακα. Επίσης, ταυτιζόταν με πολλές ηρωίδες του σινεμά και η γραφή της έχει μια έντονα κινηματογραφική ατμόσφαιρα. Έχει το χάρισμα να χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία και το βίωμα για να δημιουργήσει αυτό το υβριδικό είδος που είναι, τελικά, μια απροσωποποιημένη βιογραφία. Μιλάει με το “εγώ”, το “αυτή” και το “εμείς”. Ξέρετε, κρατούσε ημερολόγιο από δέκα ετών. Οπότε μπορείτε να καταλάβετε τη σχέση που είχε με τη γραφή. Η σχέση της με τη λογοτεχνία είναι ισχυρή. Γνωρίζει σε βάθος κλασικά κείμενα. Είναι μια φανατική βιβλιοφάγος που έχει μεγάλες αδυναμίες, όπως τον Marcel Proust και τον Vasily Grossman.
Οι αντιδράσεις που προκάλεσε η βράβευσή της δεν με ξάφνιασαν. Κάποιες τις περίμενα. Το να μην σου αρέσει ένας συγγραφέας, ακόμη και βραβευμένος, δεν είναι κατακριτέο. Όσοι επιτίθενται όμως στην Ernaux είναι εκείνοι που δεν έχουν εμβαθύνει στο έργο της, ανεξάρτητα από το αν τους αρέσει ή όχι. Από τη μια, οι φεμινίστριες θεωρούν την Ernaux πολύ παραδομένη στην ερωτική επιθυμία και από την άλλη, οι συντηρητικοί τη θεωρούν πολύ τολμηρή και πολύ αριστερή. Εκείνη προκαλεί και τους δύο με τον λόγο της. Αυτό που με ξάφνιασε ήταν ότι γυναίκες δημοσιογράφοι της επιτέθηκαν με έναν φοβερό φανατισμό, κυρίως γιατί η Ernaux υπήρξε -κατ’ εμέ- μια ιέρεια του φεμινιστικού κινήματος, κυρίως μέσα από τον τρόπο που επέλεξε να ζήσει, όχι με θεωρητικές προσεγγίσεις. Η Ernaux έχει κάνει έναν παραδοσιακά πολύ καλό γάμο που της εξασφάλιζε οικονομική άνεση και κοινωνική επιφάνεια και τα τίναξε όλα στον αέρα επειδή θεωρούσε ότι ζούσε χωρίς πάθος. Να θυμίσω, επίσης, ότι το βιβλίο της Το Γεγονός κυκλοφόρησε το 1999. Θέλει τόλμη στα εξήντα σου να παραδέχεσαι και να μιλάς για ένα τραύμα, όπως μια παράνομη έκτρωση που έκανες στα 23 σου. Ένα βιβλίο που παραμένει τραγικά επίκαιρο, με τις γυναίκες σε διάφορα σημεία του πλανήτη να πρέπει να επαναδιαπραγματευτούν το δικαίωμα στην επιλογή και την αυτοδιάθεση του σώματός τους.
Ως μεταφράστρια, θεωρώ ότι η Ernaux θέτει πολύ μεγάλα διλήμματα στον μεταφραστή. Όταν τη διαβάζει κανείς, συναντά μια γλώσσα χωρίς φιοριτούρες και περιττά στοιχεία. Μια γλώσσα πολύ πυκνή, αλλά λιτή. Είναι δύσκολο να μεταφραστεί, αλλά μόλις ξεκλειδώσει ο μεταφραστής το κείμενο και τη γλώσσα της, εξελίσσεται σε απόλαυση. Είναι συγκλονιστική η γλώσσα της και ο νοηματικός της πλούτος. Έχει γράψει πολλά βιβλία. Τα περισσότερα ολιγοσέλιδα, αλλά τόσο άρτια! Δεν μπορώ να κρύψω ότι συγκλονίστηκα με Τα Χρόνια.
Οι Αναμνήσεις Ενός Κοριτσιού, που μόλις κυκλοφόρησε, είναι επίσης ένα φανταστικό κείμενο που μας μεταφέρει στην εποχή που η Ernaux ήταν από 15 έως 19 ετών. Μια εποχή έντονων πολιτικών και κοινωνικών ανατροπών και γεγονότων στη Γαλλία. Φυσικά δεν λείπουν τα ερωτικά σκιρτήματα και πολλά θέματα ταμπού για εκείνη την περίοδο, όπως το θέμα της παρθενίας. Είναι όμως ένα από τα βιβλία που καταλαβαίνεις γιατί η Ernaux έγινε αυτή που είναι σήμερα. Από τα πολύ αγαπημένα μου που έχει πει ή γράψει η ίδια είναι μια φράση της, μέσω της οποίας συνδέει τη μνήμη με τη σεξουαλική επιθυμία. Λέει λοιπόν: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ. Ζευγαρώνει τους πεθαμένους με τους ζωντανούς, τα αληθινά πλάσματα με τα πλάσματα της φαντασίας, το όνειρο με τη μεγάλη ιστορία».Το βιβλίο Αναμνήσεις Ενός Κοριτσιού κλείνει με έναν φανταστικό τρόπο που θέλω να μοιραστώ: “Ήδη η ανάγνωση για αυτό που έχω γράψει, ξεθωριάζει, δεν ξέρω τι είναι τούτο το κείμενο. Ακόμα και αυτό που επιδίωκα γράφοντας αυτό το βιβλίο έχει διαλυθεί, βρήκα στα χαρτιά μου κάτι που μοιάζει με δήλωση προθέσεων. Να εξερευνήσω την άβυσσο ανάμεσα στην τρομακτική πραγματικότητα αυτού που συμβαίνει, τη στιγμή που συμβαίνει και στο αλλόκοτο στοιχείο του εξωπραγματικού που επικαλύπτει χρόνια αργότερα αυτό που έχει συμβεί”.
Τον Ιανουάριο θα κυκλοφορήσουν επίσης το Πάθος και το Χάνομαι. Το τελευταίο περιλαμβάνει αποσπάσματα από τα ημερολόγιά της που έχουν να κάνουν με την ερωτική ιστορία που περιγράφει στο Πάθος».
