Γιατί είναι πιο σημαντικό από ποτέ μέσα στην κρίση να επενδύει κανείς στην καλή λογοτεχνία;
Η τέχνη είτε είναι του λόγου, λογοτεχνία για να το πω απλούστερα, είτε σε οποιαδήποτε άλλη μορφή της αποτελεί όσο κι αν μοιάζει παράδοξο, ένα ασφαλές καταφύγιο. Μην ξεχνάμε πως μέσα σε κρίσεις, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και άλλες, ο πολιτισμός συνεχίζει να «ζυμώνεται» και από τη ζύμωση αυτή βγαίνει το καινούργιο. Σε περιόδους κρίσης επιβάλλεται να γινόμαστε όλοι μάχιμοι αφήνοντας πίσω μας την εφεδρεία. Στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο Temps des crises, ο Γάλλος φιλόσοφος και ακαδημαϊκός Michel Serres προσθέτει έναν ιδιαίτερα μακρύ αλλά εύγλωττο υπότιτλο: «Τι σημαίνει άραγε ο οικονομικός και χρηματιστηριακός σεισμός από τον οποίο έχουμε πληγεί όλοι μας; Αν πράγματι ζούμε μια κρίση δεν είναι δυνατόν να ξαναγίνουν όλα όπως ήταν πρώτα. Θα πρέπει, λοιπόν, να εφεύρουμε το νέο, το καινούργιο». Αλλά για να φτάσουμε εκεί, για να εφεύρουμε, δηλαδή, το καινούργιο, πρέπει να δώσουμε μάχη και μια από τις στρατηγικές της μάχης είναι και η λογοτεχνία.
Η digital εποχή απειλεί το έντυπο βιβλίο ή το βοηθά φέρνοντας τη σπουδαία λογοτεχνία (μέσα από τα blogs, τα apps όπως το Goodreads και τα Social Media) πιο κοντά σε ένα μαζικό κοινό;
Είναι, ενδεχομένως, πολύ νωρίς για να απαντήσει κανείς υπεύθυνα. Μιλάτε πολύ σωστά άλλωστε για «μαζικό κοινό» και κρατώ τον όρο σας γιατί πιστεύω ότι το «κοινό-δέκτης» δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί, θα χρειαστεί χρόνος. Όταν όμως το κοινό αυτό διαμορφωθεί, όπως προσωπικά πιστεύω και ελπίζω, η λογοτεχνία δεν θα έχει να φοβηθεί τίποτα. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, εγώ αυτή την digital διείσδυση την αντιλαμβάνομαι σαν ένα φάρμακο που δοκιμάζεται αυτή τη στιγμή. Θα δούμε, λοιπόν, πού θα μας οδηγήσει. Πάντως είναι ενδιαφέρον.
Θα σκεφτόσασταν να κυκλοφορήσουν τα βιβλία της θρυλικής Λευκής Σειράς των εκδόσεων Εξάντας σε ebooks;
Γιατί όχι, όταν θα υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες. Εγώ θα έβλεπα μια μεγάλη ευρωπαϊκή πλατφόρμα στην οποία θα έβρισκε κανείς όλη τη λογοτεχνική και την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης σε όλες τις γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό είναι η Πολιτεία των Γραμμάτων, με την πλατωνική έννοια του όρου Πολιτεία. Παπαδιαμάντης, Ουγκό, Λεοπάρντι, Ντίκενς, Μπαλζάκ και Ροΐδης στο ίδιο σπίτι… Γλυκιά ουτοπία αλλά με ελπίδες…
Ποια είναι τα καινούρια βιβλία αλλά και αυτά που περιμένουμε από τις εκδόσεις Εξάντας;
Αμέσως μετά τις γιορτές κυκλοφόρησε, όπως γνωρίζετε, στη νέα σειρά της Νουάρ Λογοτεχνίας του ΕΞΑΝΤΑ (είναι το σκουρόχρωμο πάρισο της ιστορικής, πλέον, Λευκής Σειράς μας) το «Έγκλημα στο Ορσιβάλ» του Εμίλ Γκαμποριό, του πατέρα του αστυνομικού μυθιστορήματος όπως είθισται να τον αποκαλούν, στην εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Ξενάριου. Να τονίσω πως είναι η πρώτη φορά που ο Γκαμποριό μεταφράζεται στα ελληνικά και πως o Σέρλοκ Χολμς του Άγγλου Κόναν Ντόυλ χρωστάει ουκ ολίγα στον Μεσιέ Λεκόκ, τον κεντρικό ήρωα του Γκαμποριό. Ευρωπαϊκές αλληλοεπιδράσεις βλέπετε… Αξιοπρόσεκτο είναι ότι η έκδοση αυτή συνέπεσε χρονικά με την «Υπόθεση Λερούζ» των εκδόσεων Gutenberg! Όπως θα λέγαμε και στα γαλλικά: «Gaboriau est dans l’air du temps» Στις αρχές της επόμενης χρονιάς θα εκδοθεί, στην ίδια σειρά, και το «Lady Audley’s Secret» της Mary Elizabeth Braddon που τόσο εκτιμούσε ο Ντίκενς. Αν δεν με απατά η μνήμη μου μόνο μια νουβέλα της υπάρχει στα ελληνικά, ενταγμένη σε ανθολογία.
Στη σειρά «Ντοκουμέντα» – μια και μιλάμε για πρόσφατες εκδόσεις – κυκλοφόρησε το τελευταίο βιβλίο του πολυσχιδούς και γνωστότατου στο ελληνικό κοινό Κλοντ Αζέζ, με τίτλο «Οι θρησκείες, ο λόγος, η βία», δοκίμιο άρρηκτα συνδεδεμένο με τη διεθνή επικαιρότητα. Ο παγκοσμίου φήμης γλωσσολόγος θέτει ο ίδιος το ερώτημα: «Γιατί στην ιστορία των θρησκειών υπάρχει τέτοια έξαρση βίας; Πολύ περισσότερο καθώς οι θρησκείες, προορισμός των οποίων είναι να δίνουν απαντήσεις στα ερωτήματα και στις αγωνίες των ανθρώπων σε ένα εν πολλοίς ανεξήγητο ακόμη σύμπαν, θα έπρεπε να φέρνουν πιο κοντά τους κατοίκους του πλανήτη, προτείνοντας κάποιες απαντήσεις, όχι βέβαια πανομοιότυπες αλλά πάντως προς την ίδια κατεύθυνση». Αυτό το διαχρονικό ερώτημα ─λέει ο Αζέζ─ είναι που με ώθησε να διατυπώσω εδώ ορισμένες σκέψεις για τα οικουμενικά προβλήματα τα οποία θέτει η μελέτη των θρησκειών».
Η μετάφραση είναι του Ανδρέα Παππά ο οποίος όχι μόνο μετέφρασε αλλά και με ιδιαίτερη φροντίδα επιμελήθηκε το κείμενο του Αζέζ. Στην ίδια σειρά αναμένεται να κυκλοφορήσει και η μόνη, κατά την άποψή μου, ιστορικά τεκμηριωμένη βιογραφία του Ρασπούτιν από τον Γάλλο πανεπιστημιακό Alexandre Sumpf.
Στη Λευκή Σειρά επανεκδόθηκε πρόσφατα «Το πανηγύρι της ματαιοδοξίας» του βικτωριανού Ουίλιαμ Μέικπις Θάκερεϊ, που το αναγνωστικό κοινό περίμενε εναγωνίως καθώς και δύο από τα πέντε αριστουργήματα του Τόμας Μπέρνχαρντ: «Παλιοί δάσκαλοι», «Ξύλευση». Θα ακολουθήσουν ο «Αποτυχημένος», η «Διόρθωση» και ο «Αφανισμός» τα οποία είναι εδώ και καιρό εξαντλημένα. Μια και μιλάμε για αποκαλύψεις να προσθέσω ότι ετοιμάζεται για την άνοιξη η επανέκδοση της θεματικής «Ανθολογίας της Φανταστικής Λογοτεχνίας». Η χρονολογική επανεκδόθηκε λίγο πριν τις διακοπές με ένα σύντομο αλλά κατατοπιστικό πρόλογο του Χριστόδουλου Λιθαρή που ετοιμάζει και τη συνέχειά της. Θα επανέλθουμε όμως…
Θα ήθελα για τη Λευκή Σειρά να προσθέσω ότι έχω έναν πολύτιμο σύμβουλο-συνεργάτη που δεν θα άλλαζα με τίποτα: τον Άγη Αθανασιάδη του Booktalks, ένα από τα πιο σημαντικά, αν όχι το σημαντικότερο, βιβλιοπωλείο στο Παλαιό Φάληρο.
Εκτός από τις εκδόσεις ασχολείστε επαγγελματικά και με τη σκηνοθεσία. Μήπως τελικά όσοι διαβάζουμε είμαστε όλοι σκηνοθέτες της φαντασίας μας, πιανόμαστε δηλαδή από τις λέξεις για να χτίσουμε συνειρμικά ολόκληρους κόσμους μέσα μας;
Να ξέρετε, και το πιστεύω ακράδαντα, πως οι ωραιότερες σκηνοθεσίες είναι αυτές της φαντασίας μας, εκείνες που στήνουμε στο γραφείο μας ή στο δωμάτιό μας. Ναι, πιανόμαστε, όπως τόσο ωραία το λέτε, από τις λέξεις και από την ατμόσφαιρα που δημιουργούν. Οι λέξεις έχτισαν τον κόσμο και αυτές τον συντηρούν στη ζωή. Ο Βρετανός γλωσσολόγος David Crystal, πάει καιρός, που δήλωσε στην εφημερίδα Guardian πως αν μια μέρα η αγγλική μείνει η μόνη γλώσσα στον κόσμο «θα είναι η μεγαλύτερη πνευματική καταστροφή που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης μας». Με άλλα λόγια, αν δεν μπορούμε να χτίζουμε πολλούς κόσμους θα χαθούμε. Στους κόσμους που χτίζουμε ανήκει τόσο το θέατρο όσο και η λογοτεχνία. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τη σπουδαιότητά τους για την επιβίωσή μας. Αλίμονο αν ο καθένας από μας σταματήσει να «σκηνοθετεί».
Η Ιστορία έχει αποδείξει ότι τα βιβλία μπορούν να αλλάζουν τον κόσμο (π.χ. Λούθηρος-Μεταρρύθμιση, Νεύτωνας-Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, Κεφάλαιο-Μαρξ κ.ά.). Αυτό ισχύει στις μέρες μας ή τα βιβλία έχουν χάσει τη μαγική τους δύναμη να προκαλέσουν μια αληθινή επανάσταση και να αλλάξουν την… τροχιά της ανθρωπότητας;
Σίγουρα ναι, και το πιστεύω, αλλά όχι τώρα που διανύουμε μια μεταβατική περίοδο κρίσης η οποία αναπόφευκτα κάπου θα οδηγήσει. Θέλω να είμαι αισιόδοξη παρά τον σκοτεινό διάδρομο μέσα από τον οποίο περνά ο πολιτισμός ετούτη τη στιγμή που ζει το χειμώνα του, για να αναφερθώ στον ιστορικό τέχνης και πρώην διευθυντή του Μουσείου Πικάσο Ζαν Κλαιρ. Το βιβλίο του «Χειμώνας στον πολιτισμό», ωραιότατη έκδοση της «Μικρής Άρκτου» στην εξαιρετική μετάφραση της Τιτίκας Δημητρούλια, θα έπρεπε να έχει διαβαστεί απ’ όλους μας και να μας προβληματίσει. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να γυρίσει την πλάτη στον πολιτισμό γιατί απλούστατα θα πεθάνει… Αυτή είναι η μοναδική σκέψη που με κάνει να αισιοδοξώ γιατί κανένας δεν αποζητά το θάνατο. Η Επανάσταση θα έρθει αργά ή γρήγορα. Εύχομαι γρήγορα…
Ποια είναι η αγαπημένη σας ώρα για διάβασμα; Έχετε κάποια μικρή ιεροτελεστία;
Τίποτα το ιδιαίτερο, κυρίως όμως τα βράδια αλλά και τις νύχτες. Επειδή ποτέ δεν είχα άριστες σχέσεις με τον ύπνο φρόντισα να το εξαργυρώσω θετικά κι αυτό συνεχίζω να κάνω.
Ποιο (ή ποια βιβλία) έχετε αυτή τη στιγμή στο κομοδίνο σας;
Είχα και θα έχω το Δρόμο της Φλάνδρας του Κλοντ Σιμόν που το θεωρώ ένα από τα μεγαλύτερα έργα του 20ού αιώνα, τις Σκέψεις του Πασκάλ, αν και αυτό προκαλεί καμιά φορά τη θυμηδία γνωστών και φίλων καθότι δεν έχω εγκαταλείψει ακόμη τα εγκόσμια, και τους Εργάτες της θάλασσας του Ουγκό. Τον Βερλέν, όταν τον ρώτησαν ποιος ήταν ο μεγαλύτερος ποιητής του 19ου αιώνα απάντησε: «Παρ’ όλα αυτά ο Ουγκό» ενώ ο Αντρέ Ζιντ είπε: «Ο Ουγκό, φευ!». Επειδή λοιπόν «παρ’ όλα αυτά ο Ουγκό» συνεχίζω κι εγώ να τον αγαπώ. Παρέα τους ο Μαλαρμέ και ο Σεν-Τζον Περς, οι σταθερές και αμετακίνητες ποιητικές αγάπες μου μαζί με τον Κάλβο, τον Παπαδιαμάντη και τον Εγγονόπουλο που είναι για μένα ο ιδιοφυέστερος Έλληνας διανοούμενος και ποιητής. Με έχει πείσει τόσο πολύ που τείνω να πιστέψω, παρά τη γαλλική παιδεία μου, ότι Οι άγγελοι στον παράδεισο μιλούν ελληνικά.
Αφήνετε βιβλία στη μέση ή τελειώνετε πάντα όποιο αρχίζετε;
Όχι, γιατί έχω πείσμα. Όταν αρχίσω κάτι πρέπει ή να το τελειώσω ή να το σκοτώσω. Άλλωστε το ίδιο είναι…
Κλείνουμε ποτέ τους ανοιχτούς λογαριασμούς μας με ένα αγαπημένο μας βιβλίο ή επανερχόμαστε διαρκώς σε αυτό ξανά και ξανά;
Θα σας απαντήσω μονολεκτικά: ΠΟΤΕ γιατί είναι λογαριασμοί ζωής.
Θα ήταν αδιακρισία να ρωτήσω ποια είναι τα βιβλία που σας διαμόρφωσαν;
Δύσκολο να απαντήσω και δεν θα το επιχειρήσω καν γιατί θα χρειαζόταν να συντάξω διδακτορική διατριβή. Άλλα διαμορφώνουν λογοτεχνικές πεποιθήσεις, άλλα την αισθητική, άλλα τις ανθρωπιστικές αρχές, άλλα το χιούμορ και άλλα το γούστο για το καλό φαγητό όπως ο Νικόλαος Τσελεμεντές και ο Αντονέν Καρέμ. Θα μπορούσα να σας μιλάω για όλα αυτά ώρες ολόκληρες…
Αν σας ζητούσα να μου δώσετε αυθόρμητα μια εικόνα από βιβλίο που δεν μπορείτε να ξεχάσετε, ποια θα ήταν αυτή;
Η μάχη του Βατερλό μέσα από τα μάτια του νεαρού Φαμπρίς στο «Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ.
Τι είναι το βιβλίο για εσάς, σε 5 μόνο λέξεις;
Ο καθρέφτης του πολιτισμού μας.
Γιατί η Λευκή Σειρά δεν πρέπει να λείπει από καμιά βιβλιοθήκη;
Γιατί επιχειρεί μια σοβαρή και υπεύθυνη προσέγγιση της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Οι στατιστικές (π.χ. του ΕΚΕΒΙ) δείχνουν ότι ένα μικρό ποσοστό διαβάζει βιβλία στην Ελλάδα. Τι φταίει γι’ αυτό και πώς θα μπορούσε να ενισχυθεί;
Η Πολιτεία. Θέλω να μείνω μονολεκτική χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είμαι οπαδός του οποιουδήποτε κρατισμού.
Παραφράζοντας την Annie Dillard: Το γεγονός ότι συνδεόμαστε παράφορα και βαθιά με ένα βιβλίο ανάμεσα σε δισεκατομμύρια άλλα, είναι απόδειξη ότι η ανάγνωση είναι ένας αξεπέραστος έρωτας;
Η ανάγνωση όπως και η συγγραφή είναι πράξεις οργανικές, σαρκικές εντέλει, και επίπονες. Χρειάζονται αρετή και τόλμη γιατί είναι ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.
YΓ. Να σας κάνω και μια αποκάλυψη: Σε λίγες μέρες κυκλοφορεί τo «τεράστιο και πολυσύνθετο» μυθιστόρημα του Thomas Clayton Wolfe «Of Time and the River» (Περί Χρόνου και Ποταμού) μεταφρασμένο από τον ποιητή Γιάννη Λειβαδά και το αριστούργημα του Φρανσουά Ραμπελαί «Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ», στην οριστική πλέον έκδοσή του. Την οφείλουμε στον Φίλιππο Δρακονταειδή στον οποίο θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου.
Info: Για να μαθαίνετε νέα των εκδόσεων Εξάντας ακολουθήστε τη σελίδα τους facebook.com/Exandas-Editions
