Ήταν τέσσερα χρόνια πριν όταν ο Κλέμπερ Μεντόνσα Φίλιου μας είχε συστηθεί με τους «Ήχους της Γειτονιάς», το πολυβραβευμένο του ντεμπούτο μέσω του οποίου στοχαζόταν πάνω στις έννοιες της αίσθησης ασφάλειας και της ιδιωτικότητας, με φόντο το γεμάτο κοινωνικές αντιθέσεις αστικό πλαίσιο του Ρεσίφε. Ένα πλαίσιο που λόγω καταγωγής, ο άλλοτε κριτικός κινηματογράφου και διακεκριμένος μικρομηκάς από τη Βραζιλία γνώριζε άριστα.
Οι ιδιομορφίες του ίδιου αστικού περιβάλλοντος αφήνουν στίγμα και στην επόμενη ταινία του με τίτλο «Aquarius». Καθόλου τυχαία άλλωστε, το φιλμ δανείζεται το όνομά του από το παλιό οικιστικό συγκρότημα στο οποίο εκτυλίσσεται. Με τη διαφορά πως εδώ, η ιστορία κατακλύζεται από μια μοναδική γυναικεία φιγούρα, την Κλάρα, την οποία υποδύεται η σπουδαία Βραζιλιάνα ηθοποιός Σόνια Μπράγκα. Μέσα από τρία κεφάλαια, ο Φίλιου φανερώνει με τρυφερότατη επιμέλεια το πορτρέτο μιας γυναίκας που στα νιάτα της έδωσε σκληρή μάχη για τη ζωή της, βίωσε οδυνηρές απώλειες και σήμερα, στα 65 της χρόνια, αποτελεί τη μοναδική ένοικο του Aquarius. Ενός κτιρίου, του οποίου όλα τα υπόλοιπα διαμερίσματα έχουν περάσει πλέον στην κατοχή μιας μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας, η οποία ασκεί πιέσεις στην ηρωίδα προκειμένου να δεχτεί μια δελεαστική προσφορά εξαγοράς. Ωστόσο, κόντρα ακόμα και στη γνώμη των παιδιών της, η Κλάρα έχει ορκιστεί να φύγει μόνο νεκρή από τη φωλιά των αναμνήσεων μιας ολόκληρης ζωής.
Η ερμηνεία και η αύρα της Μπράγκα καθρεφτίζεται στο πλήρες νοήματος μειδίαμα που η ηρωίδα της αντιτείνει, κάθε φορά που βρίσκεται μπροστά στο παράλογο της «λογικής» του σήμερα.
Στα 145 λεπτά του, το «Aquarius» ανάγεται σε ένα γυναικείο πορτρέτο που δε μπορεί παρά να αγαπηθεί, μεστό, αυθεντικό και πλημμυρισμένο από σκηνές που αποτυπώνουν ανάγλυφα τη συναισθηματική περιπλοκότητα όλων όσων κουβαλά η ηρωίδα. Η ερμηνεία και η αύρα της Μπράγκα, καθρεφτισμένη στο πλήρες νοήματος μειδίαμα που η ηρωίδα της αντιτείνει κάθε φορά που βρίσκεται μπροστά στο παράλογο της «λογικής» του σήμερα, λειτουργεί καταλυτικά προκειμένου να γεννηθεί επί της οθόνης μια ολοκληρωμένη ύπαρξη που εγκολπώνει τη γλυκόπικρη εμπειρία που λέμε ζωή. Και η Κλάρα της αντιμετωπίζει τα πάντα με αξιοπρέπεια και προπάντων με το αναφέρετο δικαίωμα του υποκειμενισμού της, ζει συμφιλιωμένη με το παρελθόν, αγαπώντας το αλλά όχι εξ ονόματός του, έχοντας αποφασίσει να μεγαλώνει γράφοντας εκεί που δεν πιάνει μελάνι το αίτημα των άλλων για συμμόρφωση, με παρακαταθήκη τη σοφία κάποιας που έχει δει το θάνατο κατάματα και ξέρει να ξεδιαλύνει τα ασήμαντα απ’ τα σημαντικά. Αυτός ο υποκειμενισμός άλλωστε της Κλάρα αντικατοπτρίζεται ως και στον τρόπο με τον οποίο τιτλοφορούνται τα κεφάλαια του «Aquarius» (τα μαλλιά / ο έρωτας / ο καρκίνος της Κλάρα), με τίτλους συνεκδοχικούς, που σημαίνουν πάντα κάτι πέρα από το σημαίνον.
Το νέο φιλμ του 48χρονου Βραζιλιάνου «τρέχει» ως επί το πλείστον στο σήμερα έχοντας μια σταθερή εννοιολογική αναφορά στο παρελθόν της ηρωίδας αλλά και μιας κοινωνίας εν γένει, κάτι που περνά ιδανικά ως αίσθηση μέσα απ’ την απαλή φωτογραφία των Πέντρο Σοτέρο και Φαμπρίτσιο Ταντέου. Το παρελθόν αυτό άλλωστε ελάχιστα απεικονίζεται στο σώμα της ταινίας, είτε ως ξεχωριστή ενότητα είτε ως flashback, τρυπώνοντας συνήθως ως σύντομη λεκτική αναφορά τους διαλόγους. Με άξονα τη αψεγάδιαστα ξεδιπλωμένη ηρωίδα του, ο Φίλιου σχολιάζει με σχεδόν πένθιμη διάθεση το καθεστώς κυνισμού και εδραίωσης των ταξικών αντιθέσεων που ορίζει πλέον την κοινωνική πραγματικότητα της χώρας του. Ο ευαγγελισμός μιας νέας, σαρωτικής εποχής, όπως την αντιπροσωπεύει ο τυπολατρικά ευγενής Ντιέγκο (Ουμπέρτο Καράο), ο αμερικανοσπουδαγμένος νεαρός επικεφαλής της κατασκευαστικής, κομίζει την ασυναισθηματική προοπτική του κέρδους και της ανάπτυξης που κάτω από το αστραφτερό προσωπείο του καινούργιου κρύβει κατά βάση διάβρωση και αποσύνθεση.
Μόνο που η Κλάρα, στα 65 της έχει πεθάνει και αναστηθεί κάμποσες φορές πριν αφήσει άλλους να γράψουν τη ληξιαρχική πράξη θανάτου των βιωμάτων της, του τόπου όπου ανέθρεψε την οικογένειά της και μιας γειτονιάς που κάποια άγρια αποφάσισαν πως ήρθε η ώρα να εκσυγχρονιστεί, διώχνοντας με εκβιαστικό χαμόγελο τα ήμερα. Όσο για την παρελθοντολαγνεία ή άκρατο ρομαντισμό που μπορεί ορισμένοι να αναγνώσουν στο «Aquarius», ο Φίλιου και η ηρωίδα του αντιπαραβάλλουν απλώς τη σημασία του δικαιώματος κάποιου ενός να κρατήσει για τον εαυτό του εκείνα που – προπάντων συναισθηματικά – του αναλογούν. Η ατάκα που αποτίνει άλλωστε η Κλάρα στα παιδιά της τα λέει όλα για το πόσο μπερδεμένα αντιμετωπίζεται ορισμένες φορές το παρελθόν: «ό,τι σας αρέσει [σ.σ. από το παρελθόν] το ονομάζετε vintage, ό,τι δε σας αρέσει το λέτε παλιό».
