Τι ακριβώς είναι αυτό το νέο σας εγχείρηµα;
Ένα νέο µονοπάτι είναι σίγουρα. Δεν είχα δοκιµάσει ποτέ να παίξω στο θέατρο. Είπα «ναι» περισσότερο από ένστικτο, παρά µετά από απόλυτα λογική σκέψη. Φυσικά το ίδιο το κείµενο ήταν µεγάλη πρόκληση, αλλά και η διασκευή που έγινε µου φάνηκε πετυχηµένη και ελκυστική. Στην αρχή είπα: «Τον Οδυσσέα του Joyce; Θεέ µου… Και θράσος και αναίδεια». Όταν διάβασα το κείµενο όµως εντυπωσιάστηκα από το πώς η θεατρική οµάδα Εlephas Τiliensis κατάφερε να δηµιουργήσει ένα σχεδόν καινούριο έργο, λειτουργώντας αφαιρετικά πάνω στα κεφάλαια που επέλεξαν να χρησιµοποιήσουν. Ανήκω κι εγώ στην πλειάδα των αναγνωστών που κάποτε προσπάθησαν να διαβάσουν ολόκληρο το βιβλίο, καταλήγοντας στην απελπισία και τελικά στην εγκατάλειψη του αγώνα. Το κείµενο όµως που προέκυψε από τη συγκεκριµένη διασκευή µού αποκάλυπτε, όσο το διάβαζα, την πρόθεση του Joyce και την αληθινή φύση των χαρακτήρων του µε έναν διαφορετικό τρόπο. Πέτυχαν, δηλαδή, να διατηρήσουν ακέραιο τον λόγο του, χωρίς να έχουν αφαιρέσει ούτε ένα αγκάθι. Έτσι κι αλλιώς µου φάνηκε σαν δώρο, αλλά και ιδιαίτερη τιµή το ότι µου πρότειναν να υποδυθώ τον Λεοπόλδο Μπλουµ. Τρόµαξα κάπως στην αρχή όταν έµαθα ότι θα παίξω δίπλα στην τόσο σπουδαία Μαρία Σκουλά, αλλά και όταν συνειδητοποίησα πόσο ψηλά έχει µπει ο πήχης. Μετά όµως σκέφτηκα ότι τα σηµαντικότερα βήµατα στη ζωή µου τα έκανα από απερισκεψία. Και έτσι είπα το «ναι».
Τι συµβολίζει για εσάς ο Λεοπόλδος Μπλουµ;
Τον αυτοτσαλαπατηµένο ορθολογιστή της σύγχρονης εποχής. Ο Joyce τον απαλλάσσει από οτιδήποτε ηρωικό. Το οµηρικό µεγαλείο πάει περίπατο. Τον ξεβρακώνει και τον πετάει µπροστά µας. «Άλλος ένας µαλάκας», λες στην αρχή. Όσο όµως προχωράει το κείµενο βλέπεις την ουσία του. Όσο πιο τραγικός ή θλιβερός µοιάζει, τόσο γίνεται πιο ενδιαφέρον το να τον ακολουθείς µέσα στο τεράστιο ταξίδι µιας τόσο µικρής µέρας που έχει κιόλας σχεδόν τελειώσει. Επιστρέφει. Προσπαθεί τουλάχιστον. Δεν µου κάνει, βέβαια, εντύπωση ότι το έργο απαγορεύτηκε όταν εκδόθηκε, στην αρχή του προηγούµενου αιώνα. Και αυτό είναι προς τιµήν του Joyce. Απολύτως επίκαιρο και σήµερα…
Το έργο βασίζεται σε δυο κεφάλαια του έργου του James Joyce. Εσείς σε ποιο κεφάλαιο της δικής σας Οδύσσειας είστε; Πώς θα το περιγράφατε;
Ντρέποµαι λίγο που το λέω, αλλά η ταύτισή µου µε τον χαρακτήρα αυτό αγγίζει τα όρια του µεταφυσικού. Ο Δηµήτρης πολύ σωστά διάλεξε τη φράση «νοµίζεις ότι ξέφυγες και τελικά πέφτεις επάνω στον εαυτό σου» για να περιγράψει την ουσία του. Εγώ όσο το διαβάζω, αγαπώ όλο και περισσότερο µια δευτερεύουσα φράση που λέει: «Καλύτερα να µην κολλήσω σ’ αυτήν εδώ την παραλία όλη τη νύχτα σαν πεταλίδα. Αυτός ο καιρός σε αποβλακώνει». Εννοώ ότι µε πέτυχε ακριβώς τη στιγµή που αισθανόµουν την ανάγκη να δώσω µια κλωτσιά στην ψυχή µου. Να πάω παρακάτω. Να ξεβολευτώ. Είναι σίγουρο ότι όλη αυτή η εικόνα που µπορεί να έχει δηµιουργηθεί για εµένα, µετά από τόσα χρόνια που µε ξέρει ο κόσµος για τη µουσική, τα τραγούδια και τις συναυλίες µου τσαλακώνεται µέσα σε λίγα λεπτά. Αλλά αυτό µου φαίνεται υγιές και χρήσιµο.
Έχουµε όλοι τις δικές µας Οδύσσειες ή κάποιοι κάνουν απλώς βαρκάδες;
Δεν µπορούµε να είµαστε κάθε στιγµή η καλύτερη εκδοχή του εαυτού µας. Ούτε καν ο οµηρικός Οδυσσέας ήταν άριστος ή άψογος την κάθε στιγµή. Προστάτευε όµως τη µνήµη του. Και αυτή τον προστάτευε επίσης. Βασανίζοντάς τον. Γι’ αυτό τον θυµόµαστε και ασχολούµαστε µαζί του και εµείς και ο Joyce. Δεν είναι σπουδαίος επειδή επέστρεψε, αλλά επειδή δεν έπαψε να προσπαθεί.
Τι θα χαρακτηρίζατε έπος σήµερα;
Νοµίζω ότι βλέπω το έπος εκεί που το βλέπει και ο Joyce. Στην καθηµερινότητα των ανθρώπων. Στην εξωφρενική δυνατότητά τους να φτάνουν «απ’ το ελάχιστο καµιά φορά γρηγορότερα στο µέγιστο» που έχει πει και ο Ελύτης. Έπος είναι το χαµόγελο στα πρόσωπα όσων προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή τη φλόγα της ανθρωπιάς και της αξιοπρέπειας µέσα τους, παρόλο που βρέχει αδιαφορία, µίσος, καφρίλα και ψευτοµαγκιά. Προσπαθούν να µας πείσουν ότι η ζωή είναι σκληρή. Αν κρατήσεις όµως έστω και για ένα λεπτό ένα βρέφος στην αγκαλιά σου, θα θυµηθείς ότι η ζωή είναι εύθραυστη, τρυφερή, ατελείωτη και υπέροχη. Κάπου εδώ νοµίζω ότι ο Λεοπόλδος Μπλουµ θα έλεγε: «Ναι… Μέχρι να κάνει τα κακά του». Αλλά ακόµη κι έτσι. Ή µάλλον… κυρίως τότε.
Ο σκηνοθέτης δήλωσε ότι το έργο µιλά για το πόσο µπορούµε να αποδεχτούµε τον εαυτό µας και τον άλλο. Ποιο είναι πιο δύσκολο; Να µας αποδεχτούµε; Να αποδεχτούµε;
Όσο δουλεύουµε αυτόν το ρόλο τόσο διαπιστώνω πόσο εύκολο είναι να κουνάς υποκριτικά το δάχτυλό σου στον άλλο, να είσαι κυνικός, επικριτικός, καυστικός. Γίνεται εύκολος ο ρόλος και η ερµηνεία παιχνιδάκι. Βάζουµε τον άλλο απέναντι και όλα αυτά που δεν τολµούµε να πούµε στον εαυτό µας τα εξακοντίζουµε περίτεχνα περήφανοι. Τα πράγµατα δυσκολεύουν όταν πρέπει να κατανοήσουµε τον άλλο πριν τον κρίνουµε ή τον καταδικάσουµε. Ο Joyce ξεσκίζει την ιδανική εικόνα και της Πηνελόπης και του Οδυσσέα, αλλά τα πάθη τους στο τέλος µένουν σαν κουρέλια στο πλάι και οι δυο τους µοιάζουν µε αθώα άτακτα παιδάκια που «επιστρέφουν στο ίδιο σπίτι». Στο ταξίδι αυτό της µιας καλοκαιρινής µέρας είναι η αθωότητά τους νοµίζω που δοκιµάζεται. Και στην πραγµατική ζωή πιστεύω ότι περί αυτού πρόκειται. Απλά το ξεχνάµε.
Ο σκηνοθέτης, επίσης, κάνει αναφορά αλλά εκφράζει και τις ανησυχίες του για τη σύγχρονη Ευρώπη. Ως πολιτικός, πολιτιστικός, κοινωνικός προορισµός πώς σας φαίνεται; Πόσο µακριά είµαστε από τη σηµερινή Ευρώπη ως ιδανικό προορισµό;
Ο Οδυσσέας του Joyce είναι αυτό που λέµε το κατεξοχήν «µοντέρνο» ευρωπαϊκό κείµενο του καιρού του. Είναι η αρχή µιας νέας εποχής για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Είναι περίπλοκος, αλλά όχι δυσνόητος. Όταν επέλεξε να το κάνει αυτό ο συγγραφέας, υπήρχε ένας ευρωπαϊκός διανοουµενισµός -και ακόµη υπάρχει- στον οποίο επιτίθεται µε την πιο ακαταλαβίστικη κραυγή πολέµου που ακούστηκε ποτέ για να καταλήξει σε ένα απλούστατο και συγκινητικό «ναι». Δηµιούργησε χάος. Και µέσα σ’ αυτό το χάος ζωγράφισε ένα καινούργιο παράθυρο. Και το άνοιξε. Ίσως κάπως έτσι δηµιουργήθηκε και η πανκ των Velvet Underground. Με την ίδια πρόθεση εννοώ. Αν συµβεί το ίδιο και µε τον πολιτικό λόγο των σύγχρονων Ευρωπαίων διανοούµενων και καλλιτεχνών, ίσως η Ευρώπη να πάψει να µοιάζει µε αφιλόξενο πνευµατικό λαβύρινθο. Από τη δεκαετία του ‘60 χορτάσαµε χαρτιά που τα παίρνει ο αέρας. Σας µοιάζει να έχουν ενσωµατωθεί οι «ευρωπαϊκές» αξίες στη συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών; Πώς µπορούν να αναρωτιούνται, πενήντα χρονιά µετά, γιατί άραγε δεν πέτυχαν οι διανοούµενοι του Μάη του ‘68 να ενωθούν στ’ αλήθεια µε τα πλήθη των εξεγερµένων; Εννοώ ότι θα άξιζε τον κόπο να προσπαθήσουν τουλάχιστον να γίνουν κατανοητοί µε τον τρόπο που προσπάθησε ο Αϊνστάιν να µας εξηγήσει τη θεωρία της σχετικότητας. Όχι πως την κατανοήσαµε πλήρως, αλλά µας φάνηκε το σύµπαν του λιγότερο απρόσιτο και δυσνόητο, πεισθήκαµε ότι µας την κάνει δώρο τη θεωρία του πριν φύγει. Η αγαπηµένη µου φράση του Νίτσε είναι «έγινα κατανοητός;». Διυλίσαµε τον κώνωπα και ακόµη κρέµεται από το στόµα µας η ουρά της καµήλου…Εξαφανίστηκαν τα κεκτηµένα τόσων αγώνων και έγιναν καπνός. Παρ’ όλα αυτά η Ευρώπη είναι ένα µέρος που αν και έχει καεί τόσο πολύ και τόσο βαθιά, πάντα υπάρχει κάτω από τα πνευµατικά της ξερόχορτα η αναγκαία σπίθα. Δεν έχει πλάκα το να απελπιστούµε, ούτε το να εγκαταλείψουµε. Έτσι κι αλλιώς ιδανικός προορισµός δεν υπάρχει. Πάντα θα είναι ελκυστικός προορισµός η Ευρώπη για διάφορους λόγους. Και κυρίως οι πολυπολιτισµικές της µητροπόλεις. O Οδυσσέας του Joyce είναι σίγουρα ένα από τα θεατρικά της αξιοθέατα.
Στην παράσταση υπάρχουν και οι Σειρήνες. Ποιες ήταν ή είναι οι δικές σας; Τις ακούτε ακόµη;
Ο πειρασµός είναι δεδοµένος και απαραίτητος. Αλλιώς, σιγά το δύσκολο! Θαυµάζω περισσότερο εκείνους που τις προσπερνούν χωρίς να δένονται σε κατάρτια. Αλλά όπως µπορεί ο καθένας. Υπάρχουν πολλών ειδών Σειρήνες και πολλών ειδών κατάρτια. Λένε το ίδιο µονότονο τραγούδι: «Σταµάτα πια να βασανίζεσαι. Εσύ θ’ αλλάξεις τον κόσµο;». Το λένε όµως ωραία… Καµιά σχέση µε τις πολιτικές καρακάξες που µας έχουν ξεκουφάνει λέγοντας το ίδιο ακριβώς, αλλά πολύ πιο φάλτσα.
Συνεργάζεστε µε µία από τις πιο φρέσκες και ενδιαφέρουσες θεατρικές οµάδες της Αθήνας. Στις συναυλίες σας, δίπλα σε αυτούς που βιώνουν την εφηβεία των 30something, υπάρχουν και πιτσιρίκια. Αν παραδεχτούµε ότι υπάρχει κάποιο µυστικό που µένετε πάντα τόσο φρέσκος στη φωνή, στη σκηνή, σε ό,τι κάνετε, ποιο είναι αυτό;
Για εµένα είναι πάντα κάτι σαν φυγή προς τα εµπρός. Δεν υπάρχει κάποιο µυστικό σε αυτό ούτε καµία γενναιότητα. Προσπαθώ να προστατεύω το παιδάκι µέσα µου. Σαν να κάνω κοπάνα από το σχολείο. Ήµουν έντεκα χρονών στη Γερµανία. Για δύο χρόνια πήγαινα στο γερµανικό σχολείο όπου δεν καταλάβαινα σχεδόν τίποτα. Μια µέρα ανακάλυψα ένα ποδήλατο παρατηµένο σ’ έναν γειτονικό κήπο. Ανήκε σε έναν ηλικιωµένο κύριο, που, κάτι µου λέει µέσα µου ότι µε έβλεπε πίσω από την κουρτίνα την ώρα που το έπαιρνα στα κρυφά. Αντί να πάω σχολείο έτρεχα στις όχθες ενός ποταµού, που τώρα συνειδητοποιώ ότι δεν ξέρω καν το όνοµά του. Μέσα απ’ τα τραγούδια συναντιέµαι σε τέτοιες όχθες µε ανθρώπους κάθε ηλικίας που αισθάνονται παρόµοια. Δεν µιλάω µε νοσταλγία, γιατί αισθάνοµαι ότι η επόµενη κοπάνα µπορεί να έχει περισσότερη πλάκα. Ας πούµε ότι η σκληρότητα εκείνης της µετανάστευσης και ο ξεριζωµός από τον κήπο του παππού µου µου έµαθε να αγαπώ το άγνωστο και να σέβοµαι το διαφορετικό.
Αναρωτηθήκατε τι έκανε τους δηµιουργούς να δουν και να ακούσουν έναν Οδυσσέα σε εσάς και τη φωνή σας; Και αν ναι, τι απάντηση δώσατε;
Ο Δηµήτρης µου είπε ότι έψαχναν κάποιον τραγουδιστή, ήδη γνωστό, που κατά κάποιον τρόπο να ταυτίζεται η ζωή του και µε την περιπλάνηση. Κάπως έτσι έγινε. Μετά από αρκετές πρόβες είµαι πολύ χαρούµενος που συµµετέχω σ’ αυτή την οµάδα. Είναι όλοι τους καταπληκτικοί και απρόσµενα ταπεινοί και οικείοι. Αισθάνοµαι ότι µε προστατεύουν σιωπηλά. Ωραίο σχολείο. Είναι, επίσης, πολυτέλεια να βλέπεις µια τόσο σπουδαία ηθοποιό σαν τη Μαρία να δουλεύει µπροστά σου τον ρόλο της.
Στο έργο του James Joyce είναι πρώτα η Ιθάκη και µετά η Πηνελόπη. Είναι η αγάπη πάντα ο τελικός προορισµός; «Η τέλεια στιγµή» που λένε και οι Στέρεο Νόβα στοn τελευταίο τους δίσκο;
Η αγάπη είναι όχηµα και προορισµός και τα πάντα.
Αν κάποιος σας αποκαλέσει «ποιητή», θα γυρίσετε;
Ανάλογα µε τον τόνο της φωνής του. Αλλά µάλλον δύσκολα. Προτιµώ να µε αποκαλούν µε το µικρό µου όνοµα.
Info: Οδυσσέας του James Joyce, Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο – Πειραιώς 260, 1-3 Ιουλίου 2018.
*Βοηθός φωτ/φου: Ανδρέας Χαραλάµπους. T-shirt µε στάµπα, Me Then Athens, methenathens.com. Πουκάµισο, σακάκι, παντελόνι και καπέλο, από προσωπική συλλογή.
