Στη διάρκεια της κρίσης, τότε που τα χαστούκια έπεφταν απροειδοποίητα από δεξιά κι αριστερά, ένα βιβλίο με βοήθησε να κατανοήσω τι συνέβαινε, πώς ξεκίνησε αυτό που ζούσαμε, ποιες συνέπειες θα δημιουργούσε στις επόμενες γενιές και πώς θα μπορούσαμε να βγούμε στο φως. Είναι το Ελληνικό Τραύμα (εκδ. Νησίδες) του Αντώνη Ανδρουλιδάκη, ένα βιβλίο που θα έπρεπε να είναι best seller διαρκείας. Διαβάζοντάς το, ένιωσα γιατί αυτό που βιώναμε πονούσε σαν ανοιχτή πληγή. Επειδή ήταν όντως τραύμα, για τον καθένα ξεχωριστά και για όλους μαζί: μέρα με τη μέρα έπαυε να μας ανήκει αυτή η χώρα και να της ανήκουμε. Κι αυτό προστέθηκε στο αρχικό συλλογικό τραύμα της ματαιωμένης ελπίδας να είναι αυτός ο τόπος αυτεξούσιος. Από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα, κάθε απόπειρα ανεξαρτησίας που αποτυγχάνει, κάνει ακόμη πιο οδυνηρό το τραύμα. Το βιβλίο αυτό το διάβασα σαν μια ιστορία έρωτα για τον τόπο μας. Σαν να βρίσκεσαι σε ξένα μέρη και ξαφνικά ακούς τη γλώσσα σου, γυρνάς και βλέπεις συντοπίτη σου, που σου μιλάει για ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε, τον τόπο μας, και για το πόσο άδικο είναι που τον αφήνουμε στα σκυλιά. Και ότι την απώλεια, τον φόβο, τον θυμό, την οργή, την ντροπή, την ταπείνωση που νιώσαμε, εν ολίγοις το τραύμα, δεν πρέπει να τα θάψουμε, να κάνουμε ότι δεν συνέβησαν ποτέ. Να τα αποδεχτούμε πρέπει, να τα ψάξουμε προσεκτικά για να καταλάβουμε γιατί σκύβουμε το κεφάλι ηττημένοι, αμαχητί. (Για το Ελληνικό Τραύμα είχα γράψει το 2017 ένα κείμενο με τίτλο Μέχρι να Έρθει η Άνοιξη. Διαβάστε το ΕΔΩ).
Το τραύμα, προσωπικό και συλλογικό, παλεύει να θεραπεύσει ο καθηγητής Ψυχιατρικής Bessel van der Κolk εδώ και τριάντα χρόνια στο Κέντρο Ψυχικού Τραύματος στο Μπρούκλιν της Μασαχουσέτης. Έρευνες έδειξαν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της δημόσιας υγείας στην Αμερική είναι το ψυχικό τραύμα. Στο εξαιρετικό βιβλίο του Το Σώμα δεν Ξεχνά (εκδ. Κλειδάριθμος), ο Van der Kolk αναπτύσσει ένα τολμηρό θεραπευτικό πρότυπο που ξεφεύγει από τις συνηθισμένες φαρμακευτικές και ψυχοθεραπευτικές πρακτικές και μας εξηγεί την ολοκληρωμένη προσέγγιση που θεραπεύει το μυαλό, τον εγκέφαλο και το σώμα. Διαβάστε το, θα αλλάξει εντελώς την άποψή σας για την ψυχική θεραπεία. Εδώ, θα σταθώ στη σύνδεση που κάνει μεταξύ του συλλογικού τραύματος και της κοινωνικής ανισότητας: «Στον σημερινό κόσμο», γράφει, «η πιθανότητα μιας ασφαλούς και υγιούς ζωής εξαρτάται περισσότερο από τον ταχυδρομικό κώδικα, παρά από τον γενετικό κώδικα. Το εισόδημα, η δομή της οικογένειας, η κατοικία, η εργασία, οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες που θα δοθούν σε ένα άτομο, καθορίζουν όχι μόνο τον κίνδυνο εμφάνισης του τραυματικού στρες, αλλά και τη δυνατότητα πρόσβασης σε κατάλληλες δομές για την αντιμετώπισή του. Η φτώχεια, η ανεργία, τα υποβαθμισμένα σχολεία, η κοινωνική απομόνωση, η ανεπαρκής στέγαση, αποτελούν γενεσιουργά αίτια του ψυχικού τραύματος.
Η εμπειρία μου στη θεραπεία του συλλογικού τραύματος με οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αληθινή ανάκαμψη από το ψυχικό τραύμα δεν μπορεί να επέλθει αν δεν συνειδητοποιήσουμε την κοινή ανθρώπινη φύση μας, την κοινή μας μοίρα. Το ψυχικό τραύμα μάς υπενθυμίζει διαρκώς πόσο ευάλωτοι είμαστε, αλλά και πόση ανθεκτικότητα διαθέτουμε. Είναι αξιοθαύμαστη η δύναμη που δείχνουν οι ασθενείς, προκειμένου να επιβιώσουν και να θεραπευθούν. Οι περισσότεροι εμπνευστές κινημάτων κοινωνικής αλλαγής έχουν προσωπική εμπειρία από τους μηχανισμούς και τις επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος. Στη βιογραφία πολλών από αυτούς τους ηγέτες, βλέπεις ότι το όραμα και το πάθος για αλλαγή προήλθαν από την ανάγκη αντιμετώπισης συντριπτικών, απελπιστικών καταστάσεων. Το ίδιο ισχύει για τις κοινωνίες μας. Πολλά από τα επιτεύγματα των εθνών οφείλονται σε εμπειρίες συλλογικού ψυχικού τραύματος». Όπως λέει ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης σε πρόσφατη ανάρτησή του, «κάθε τόπος είναι ένα Τραύμα και κάθε τόπος βιώνει το τραύμα του με ένα μοναδικό τρόπο. Το Τραύμα, που είναι στην πραγματικότητα ένα διαρκές και ανολοκλήρωτο πένθος, στην εθνική του διάσταση μπορεί να πυροδοτεί μια σπουδαία λογοτεχνική, δραματουργική, εικαστική ή μουσική αφήγηση που τελικά συνέχει και συγκροτεί το συλλογικό. Αρκεί να σκεφτεί κάποιος το τραύμα του ανολοκλήρωτου ’21, το τραύμα της Μικρασιατικής καταστροφής ή της Εθνικής Αντίστασης και του εμφυλίου, που συγκροτεί εντέλει την αριστερά. Το τραύμα αυτό γεννάει τη γενιά του ’30, με τον Χατζηδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Ελύτη, τον Γκάτσο, τον Σεφέρη, και εκβάλλει μέχρι τον Σιδηρόπουλο και τη Γώγου. Όλοι αυτοί ενσαρκώνουν το ελληνικό τραύμα και δομούν μια ξεχωριστή αφήγηση, μια ξεχωριστή ιστορία, ένα μοναδικό παρελθόν για τον Τόπο/Τρόπο. Όλοι αυτοί μπροστά -εμείς μαζί συμπεριλαμβάνουμε δημιουργικά όσα με βίαιο τρόπο αποδιάρθρωσε το Εθνικό Τραύμα».
Και ξαφνικά, όλο αυτό ονομάστηκε αριστερή μιζέρια και αντιμετωπίστηκε ως ξεπερασμένο. «Το μνημονιακό τραύμα έπρεπε να μπει κάτω από το χαλί, να ξεχαστεί, να μην εκφραστεί η δημιουργική και συνεκτική του δυναμική (…) Γι’ αυτό το τραύμα εισβάλλει βίαια στις ζωές μας και μας αποδιαρθρώνει ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά. Γι’ αυτό η συλλογική θεραπεία μας δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει μια ανατροπή της καταστολής στη σιωπή στην οποία έχουμε παγιδευτεί και μια νέα αφήγηση για το Τραύμα μας, όσο κι αν μας πονάει αυτό», καταλήγει ο Α. Ανδρουλιδάκης.
Αναζητήστε και διαβάστε το Ελληνικό Τραύμα, Το Σώμα δεν Ξεχνά και το τελευταίο βιβλίο του Αντώνη Ανδρουλιδάκη Το Δώρο της Σχέσης (εκδ. manifesto), το οποίο μόλις ξεκίνησα και μου ασκεί την δια υπνωτιστική γοητεία. Και ευχαριστώ τη ζωή που υπάρχει χημεία μεταξύ βιβλίων και αναγνωστών.
Καλή ανάγνωση, καλές διακοπές
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@atticamedia.g
