Υπάρχει ένας άντρας που έζησε αμέτρητα χρόνια μέσα στην περιπέτεια, περνώντας με μεγάλη ευκολία από τη μια συντεταγμένη του πλανήτη στην άλλη. Ταξίδευε για να γράφει και έγραφε για να ταξιδεύει. Από τη Βρετανία στην Καλιφόρνια, από τα Νησιά του Πάσχα στην Ιαπωνία, με ενδιάμεσες στάσεις σε κάθε πιθανό σημείο της Γης. Τον άνθρωπο αυτόν σίγουρα θα τον ζήλευε ο καθένας για τις προσλαμβάνουσες και την έντονη ζωή του. Μέχρι που κάποια στιγμή εκείνος, έχοντας καταπιεί χιλιάδες χιλιόμετρα, εμπειρίες και εικόνες, έκανε μια πολύ σημαντική διαπίστωση: «Το να τρέχω ακατάπαυστα με σκοπό να βρω την ικανοποίηση, ήταν ο καλύτερος τρόπος για να μην τη βρω ποτέ», είπε.
Συνειδητοποίησε ότι όλο αυτό που ζούσε δεν τον πήγαινε κάπου. Ταξίδευε χωρίς διάλειμμα αλλά έμενε στάσιμος, γνώριζε συνεχώς νέα πράγματα αλλά δεν μάθαινε τίποτα, κυνηγούσε την ευτυχία με κάθε τρόπο αλλά εκείνη συνεχώς του ξέφευγε. Και τότε ένα αμυδρό φωτάκι άναψε στον ορίζοντα και άρχισε να τα καταλαβαίνει όλα. Εκείνος που είχε περάσει όλη του τη ζωή στην κίνηση, ξαφνικά βρήκε το νόημα της ύπαρξης στην ακινησία. Στη σιωπή. Και στο Πουθενά. Και έτσι έγραψε ένα βιβλίο για να μοιραστεί τη μεγαλύτερη αποκάλυψη που του έκανε η ζωή και με τους άλλους. Αυτός ο άνθρωπος είναι Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος και το όνομά του είναι Pico Iyer.
Υπάρχει ένας άντρας που έζησε αμέτρητα χρόνια μέσα στην περιπέτεια, περνώντας με μεγάλη ευκολία από τη μια συντεταγμένη του πλανήτη στην άλλη. Ταξίδευε για να γράφει και έγραφε για να ταξιδεύει. Από τη Βρετανία στην Καλιφόρνια, από τα Νησιά του Πάσχα στην Ιαπωνία, με ενδιάμεσες στάσεις σε κάθε πιθανό σημείο της Γης. Τον άνθρωπο αυτόν σίγουρα θα τον ζήλευε ο καθένας για τις προσλαμβάνουσες και την έντονη ζωή του. Μέχρι που κάποια στιγμή εκείνος, έχοντας καταπιεί χιλιάδες χιλιόμετρα, εμπειρίες και εικόνες, έκανε μια πολύ σημαντική διαπίστωση: «Το να τρέχω ακατάπαυστα με σκοπό να βρω την ικανοποίηση, ήταν ο καλύτερος τρόπος για να μην τη βρω ποτέ», είπε.
Συνειδητοποίησε ότι όλο αυτό που ζούσε δεν τον πήγαινε κάπου. Ταξίδευε χωρίς διάλειμμα αλλά έμενε στάσιμος, γνώριζε συνεχώς νέα πράγματα αλλά δεν μάθαινε τίποτα, κυνηγούσε την ευτυχία με κάθε τρόπο αλλά εκείνη συνεχώς του ξέφευγε. Και τότε ένα αμυδρό φωτάκι άναψε στον ορίζοντα και άρχισε να τα καταλαβαίνει όλα. Εκείνος που είχε περάσει όλη του τη ζωή στην κίνηση, ξαφνικά βρήκε το νόημα της ύπαρξης στην ακινησία. Στη σιωπή. Και στο Πουθενά. Και έτσι έγραψε ένα βιβλίο για να μοιραστεί τη μεγαλύτερη αποκάλυψη που του έκανε η ζωή και με τους άλλους. Αυτός ο άνθρωπος είναι Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος και το όνομά του είναι Pico Iyer.
Μια μεγάλη περιπέτεια
Το βιβλίο του Pico Iyer “H Τέχνη της Ηρεμίας, μια Περιπέτεια Χωρίς Κίνηση” (εκδ. Key Books) μετρά λιγότερες από 100 σελίδες. Μέσα σε αυτές ανακαλύπτουμε τη συνάντηση του συγγραφέα με σημαντικούς ανθρώπους – είτε δια ζώσης είτε μέσα από τη μελέτη του έργου και των γραπτών τους- αλλά και τη διαδρομή του προς ένα μυστικό μέρος το οποίο ο ίδιος αποκαλεί Πουθενά. Όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του '90 όταν ο ίδιος ανέβηκε στο βουδιστικό Κέντρο Ζεν του όρους Μπάλντι έξω από το Λος Άντζελες για να συναντήσει τον Leonard Cohen, ο οποίος εκείνο το διάστημα ζούσε ως μοναχός.
Ο ίδιος το περιγράφει κάπως έτσι: «Είχα έρθει εδώ πάνω προκειμένου να γράψω για τη σχεδόν βουβή και ανώνυμη ζωή που έκανε ο οικοδεσπότης μου πάνω στα βουνά, αλλά προς στιγμήν έχασα κάθε αίσθηση του πού βρισκόμουν. Δεν μπορούσα καλά καλά να πιστέψω ότι αυτός ο κύριος με την όψη ραβίνου, τα γυαλιά με συρμάτινο σκελετό και τη μάλλινη τραγιάσκα ήταν στην πραγματικότητα ο τραγουδιστής και ποιητής, γνωστός επί τριάντα χρόνια ως διεθνής καρδιοκατακτητής, που αγαπούσε πολύ τα ταξίδια και τα κοστούμια. [...] Την εβδομάδα της επίσκεψής μου, εκείνος ουσιαστικά πέρασε εφτά ημέρες και εφτά νύχτες σε μια άδεια αίθουσα διαλογισμού καθισμένος τελείως ακίνητος. Το όνομα Τζικάν, αυτό που χρησιμοποιούσε όσο ήταν στο μοναστήρι, είχε σχέση με την ησυχία που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο σκέψεις». Και κάπως έτσι ο Cohen, άθελά του, άρχισε να μυεί τον Iyer στην τέχνη της σιωπής και της ακινησίας. Το να περνάς δηλαδή αμέτρητα λεπτά, ώρες, ακόμα και μέρες κάνοντας τίποτα, απλώς παρατηρώντας το τώρα και τον εαυτό σου. Για τον Cohen αυτή η κίνηση, να αποκοπεί από όλους και από όλα, ήταν μια απάντηση στα ερωτήματα που έμεναν αναπάντητα για καιρό: «Tι άλλο θα μπορούσα να κάνω τώρα; Να ξαναπαντρευτώ μια νέα γυναίκα και να δημιουργήσω καινούρια οικογένεια; Να βρω καινούρια ναρκωτικά; Να αγοράσω πιο ακριβό κρασί; Δεν ξέρω. Αυτό που κάνω τώρα μου φαίνεται ότι είναι η πιο πολυτελής απάντηση στην κενότητα της ύπαρξής μου», είπε ο καλλιτέχνης. Και όπως συμπλήρωσε κάποια στιγμή ο ίδιος, η ακινησία ήταν για εκείνον ο πιο εύκολος τρόπος για να ξεφύγει από τους δύο μακροχρόνιους συντρόφους του: τη σύγχυση και τον τρόμο.
Και όπως φάνηκε από την μετέπειτα πορεία του Cohen, η οποία συνέχισε να είναι ανοδική και συγκλονιστική, το διάστημα που έζησε στο δικό του Πουθενά τον έκανε πιο δυνατό και πιο δημιουργικό. Και επέστρεψε στον πραγματικό κόσμο έχοντας βρει την ευτυχία και τον ορισμό της δικής του ελευθερίας. Δεν γύρισε την πλάτη του στους ανθρώπους και στον κόσμο, δεν απαρνήθηκε τους θαυμαστές, τις επιτυχίες και την παλιά του ζωή, αλλά επέστρεψε για να τα αντικρίσει όλα αυτά με πιο καθαρό βλέμμα. «Το να μένεις ακίνητος είναι ένας τρόπος να ερωτευτείς τον κόσμο και ό,τι υπάρχει σε αυτόν», λέει ο Iyer.
Going nowhere
Με τι ισοδυναμεί όμως το πουθενά και πού θα το βρούμε; Για τη διάσημη ποιήτρια Emily Dickinson αυτό το μέρος ήταν το σπίτι της, από το οποίο έβγαινε σπάνια. Για τον Cohen ήταν ένα βουδιστικό κέντρο Ζεν. Για τη συγγραφέα και αεροπόρο Anne Morrow Lindbergh ήταν ένα μακρινό νησί στο οποίο απομονωνόταν για εβδομάδες, μακριά από περιορισμούς και άσκοπες συναναστροφές. Για όλους τους υπόλοιπους, για εμάς, ακινησία δεν σημαίνει ότι θα καταφύγουμε σε ένα ησυχαστήριο στην καρδιά ενός δάσους, σε ένα μοναστήρι ή σε μια καλύβα στην κορυφή ενός βουνού. Αυτό είναι το ιδανικό, αλλά οι σημερινές συνθήκες ζωής μας είναι δύσκολο έως αδύνατο να μας το επιτρέψουν. Η δική μας άσκηση είναι να ανακαλύψουμε στον χωροχρόνο το σημείο εκείνο που θα μας κάνει να ξεχνάμε τα πάντα και να θυμόμαστε μόνο τον εαυτό μας και τις ανάγκες μας. Η δύναμη και η σημασία του (δικού μας) Πουθενά είναι να το ανακαλύπτουμε στην καρδιά μιας πολύβουης πόλης, μέσα στον θόρυβο του γραφείου, στο σπίτι μας, ακόμα κι αν στο βάθος παίζει μια ανοιχτή τηλεόραση. Αν σκεφτούμε μάλιστα ότι η τεχνολογία διακόπτει την κανονική ροή της ζωής μας κατά μέσο όρο κάθε 11' ή ότι χρειαζόμαστε περίπου 25' για να συνέλθουμε από την πληροφορία που πήραμε από ένα απλό φιλικό τηλεφώνημα, τότε πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να πατήσουμε το pause και να αντισταθούμε. Αυτός ο τρόπος μπορεί να είναι τα 30' καθημερινού τζόγκινγκ, ο καφές που θα απολαύσουμε μόνοι συντροφιά με τις σκέψεις μας, τα επιπλέον 10' που θα κερδίσουμε στη διαδρομή για τη δουλειά παρατηρώντας τα δέντρα του δρόμου, το τέταρτο που θα μείνουμε ξύπνιοι μα ακίνητοι στο κρεβάτι. Κάνοντας... τίποτα.
«Στην εποχή της ταχύτητας δεν υπάρχει κάτι πιο αναζωογονητικό από το να κινείσαι αργά, στην εποχή της διάσπασης της προσοχής δεν υπάρχει τίποτα πιο πολύτιμο από το να καταφέρνεις να εστιάζεις το ενδιαφέρον σου κάπου. Και στην εποχή της συνεχούς κίνησης τίποτα δεν είναι πιο απαραίτητο από το να στέκεσαι ακίνητος», αναφέρει ο συγγραφέας. Λέγεται ότι μια μέρα ο Mahatma Gandhi ξύπνησε και είπε: «Σήμερα θα είναι μια εξαιρετικά πολυάσχολη μέρα. Δεν θα μπορέσω να διαλογιστώ για μία ώρα». Οι φίλοι του ξαφνιάστηκαν με αυτό γιατί ό,τι και να συνέβαινε, ο πολιτικός ποτέ δεν παραμελούσε την άσκησή του. Και εκείνος τους εξήγησε: «Θα πρέπει να διαλογιστώ δύο ώρες».
Αυτό σημαίνει ότι τις ημέρες που είμαστε πολύ πιεσμένοι και αγχωμένοι, εκείνες ακριβώς είναι οι μέρες που έχουμε πιο πολύ ανάγκη από ποτέ την ακινησία, τη συγκέντρωση, το διάλειμμα. Η μία μέρα που θα προσφέρουμε στον εαυτό μας μακριά από τη δουλειά ή τα άγχη και τις σκέψεις που μας φορτίζουν «είναι ένας τεράστιος άδειος χώρος μέσα στον οποίο μπορούμε να περιπλανηθούμε, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς ατζέντα». Και όταν επιστρέψουμε, θα διακρίνουμε τις δυνατότητες και τα θέλω μας λίγο πιο καθαρά.
Επιπλέον, η ηρεμία δεν είναι μια πολυτέλεια για τους λίγους, αλλά ένα ζωτικής σημασίας δώρο για όλους, ένα από τα πιο σύντομα μονοπάτια που θα μας οδηγήσουν (ξανά) στον εαυτό μας. Επίσης, δεν πρόκειται καθόλου για μια εγωιστική πράξη. Κι αυτό γιατί στο τέλος αυτής της διαδικασίας, όταν επιστρέψουμε πίσω στα πολλά και στους πολλούς, θα αντιληφθούμε ότι νιώθουμε πιο κοντά στους άλλους, έχουμε μεγαλύτερη κατανόηση, ενδιαφέρον και ενσυναίσθηση γι' αυτούς. «Όλη η δυστυχία των ανθρώπων προέρχεται από ένα απλό γεγονός: ότι δεν μπορούν να καθίσουν ήσυχοι μέσα στο δωμάτιό τους», έλεγε ο διάσημος Γάλλος μαθηματικός και φιλόσοφος Blaise Pascal, τον οποίο και αναφέρει ο Iyer στο βιβλίο του.
Keep calm and free your brain
Εκτός από την προσωπική διαδρομή προς το Πουθενά, την οποία διηγείται ο Pico Iyer βήμα βήμα στο βιβλίο του αποκαλύπτοντάς μας όλες τις ευεργετικές για την καρδιά, την ψυχή και τις σχέσεις του επιδράσεις της ακινησίας και της σιωπής, σε αντίστοιχα συμπεράσματα έχουν φτάσει και οι επιστήμονες στα εργαστήριά τους.
Σύμφωνα με έρευνες, η ηχορύπανση έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της αρτηριακής πίεσης και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε μείωση της ακοής. Επιπλέον οι δυνατοί θόρυβοι αυξάνουν τα επίπεδα του στρες ενεργοποιώντας την αμυγδαλή του εγκεφάλου και ευνοώντας την έκκριση της κορτιζόλης. Αντιθέτως, ακόμα και δύο λεπτά απόλυτης ησυχίας είναι πιο ευεργετικά για το κυκλοφορικό σύστημα και τον εγκέφαλο σε σχέση με την ακρόαση απαλής μουσικής. Από την άλλη, το πλήθος των πληροφοριών και των ερεθισμάτων που λαμβάνουμε καθημερινά δημιουργούν υπερφόρτωση στον προμετωπιαίο φλοιό, την περιοχή του εγκεφάλου που έχει να κάνει με την σκέψη, τη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων. Έτσι η προσοχή μας διασπάται, νιώθουμε κουρασμένοι πνευματικά και δυσκολευόμαστε απίστευτα να συγκεντρωθούμε.
Σύμφωνα όμως με τη Θεωρία Αποκατάστασης της Προσοχής την οποία ανέπτυξαν οι καθηγητές ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν Rachel και Stephen Kaplan, ο εγκέφαλος μπορεί να αποκαθιστά τις γνωστικές του ικανότητες υπό ορισμένες συνθήκες: μία από αυτές είναι η απόλυτη ηρεμία και η ακινησία, συνθήκες που κατά βάση επικρατούν όταν κάνουμε μια βόλτα στο κοντινό μας άλσος ή καθόμαστε για κάποια λεπτά σε ένα παγκάκι μέσα σε αυτό. Αλήθεια, έχετε σκεφτεί ποτέ ότι ο εγκέφαλος διαθέτει το δικό του «flying mode», τη δική του «λειτουργία πτήσης», αυτό που επιστήμονες αποκαλούν «Δίκτυο Προεπιλεγμένης Λειτουργίας» και το οποίο ενεργοποιείται όταν δεν είμαστε επικεντρωμένοι σε κάτι, αλλά αντιθέτως, όταν κάνουμε διαλογισμό, φαντασιωνόμαστε κάτι ή απλώς ονειροπολούμε, όταν βρισκόμαστε δηλαδή σε κατάσταση ακινησίας, στο δικό μας Πουθενά; Το συγκεκριμένο mode είναι αυτό που μας φέρνει σε επαφή με τον βαθύτερο εαυτό μας, μας βοηθάει να δούμε με καθαρή ματιά τις εμπειρίες και τα πιστεύω μας, μας συνδέει με τους άλλους, μας κάνει πιο δημιουργικούς.
Όπως είχε πει και ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας Herman Melville «Όλα τα βαθύτερα πράγματα και συναισθήματα προηγούνται και έπονται της σιωπής». Τέλος, η επιστημονική κοινότητα, βασισμένη σε έρευνες –όπως μία που πραγματοποιήθηκε σε ποντίκια το 2013- επιμένει ότι η σιωπή μπορεί να ευνοήσει τη γέννηση νέων εγκεφαλικών κυττάρων στην περιοχή του ιππόκαμπου, η οποία είναι συνδεδεμένη με τη μάθηση, τη μνήμη, αλλά και το συναίσθημα.
Πώς θα μείνουμε ακίνητοι
Ο Micheal Hyatt είναι συγγραφέας best sellers ανάμεσα στα οποία το Living Forward, A Proven Plan to Stop Drifting and Get the Life You Want (Προχώρα μπροστά, το αποδεδειγμένο πλάνο ώστε να πάψεις να παρασύρεσαι και να αποκτήσεις τη ζωή που θέλεις, εκδ. Baker Books) και ιδρυτής μια εταιρείας που οργανώνει events, που σκοπό έχουν να εμπνεύσουν και να προτείνουν τρόπους ώστε να ζούμε καλύτερα. O ίδιος συστήνει τα 7 βήματα για να φέρουμε την πρακτική της ακινησίας στην καθημερινότητά μας.
1. Ορίστε μια συγκεκριμένη ώρα: Ο συγγραφέας επιλέγει το πρωί, είναι ο τρόπος για να ξεκινήσει την ημέρα του, πριν κάνει γυμναστική, πριν ακόμα φάει.
2. Βρείτε το μέρος: Όταν είμαστε σε διακοπές, ένα ήρεμο σημείο σε μια παραλία ή το μπαλκόνι του ξενοδοχείου μας που αγναντεύει τη θάλασσα είναι ιδανικά. Τον υπόλοιπο καιρό όμως μπορούμε να επιλέξουμε το δωμάτιο του γραφείου μας ακόμα και την κρεβατοκάμαρά μας: το βασικό είναι να βρούμε ένα μέρος όπου κανένας δεν θα μας διακόψει.
3. Βάλτε χρονόμετρο: Σε καθημερινή βάση, 15' ακινησίας είναι αρκετά. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η αίσθηση αυτού του χρόνου μεταβάλλεται ανάλογα με τη διάθεσή μας: κάποιες φορές φαίνεται να κρατά ένα λεπτό, κάποιες άλλες διαρκεί μια αιωνιότητα...
4. Χαλαρώστε: Καθίστε άνετα με τα μάτια κλειστά, χαλαρώστε το σώμα και ησυχάστε. Αν δεν μπορείτε απλώς να μείνετε ακίνητοι, ασχοληθείτε με κάτι που δεν απαιτεί πνευματική δραστηριότητα όπως το να παρακολουθείτε τη φωτιά στο τζάκι ή το νερό που τρέχει. Ενα cd με ήχους της φύσης είναι επίσης ιδανικό.
5. Αδειάστε τον εγκέφαλό σας: Αυτό είναι και το πιο δύσκολο κομμάτι της διαδικασίας. Να απαλλαγείτε από κάθε απλή ή σύνθετη σκέψη που περνάει από το μυαλό σας. Ο ενδεδειγμένος τρόπος για να τα καταφέρετε είναι η εξάσκηση.
6. Να είστε παρόντες: Μη μετανιώνετε και μην αποθεώνετε το παρελθόν. Μην ανησυχείτε και μην ονειρεύεστε το μέλλον. Επικεντρωθείτε στο παρόν. Είναι η πιο σημαντική στιγμή που έχετε. Για την ακρίβεια, είναι η μοναδική στιγμή που έχετε.
7. Βρείτε την ανάμνησή σας: Η συγκεκριμένη πρακτική γίνεται πιο εύκολη αν ανακαλέσουμε στη μνήμη μας ένα στιγμιότυπο της ζωής μας, μια ζωηρή εμπειρία απόλυτης ηρεμίας και ακινησίας. Αυτή η ανάμνηση θα μας βοηθήσει να φτάσουμε στην αντίστοιχη κατάσταση και στο παρόν.
