Τι είναι η γυναικοκτονία; Ποιος είναι αυτός ο ενοχλητικός όρος που μας χτυπάει τη βαριά πόρτα της πατριαρχίας, του σεξισμού και της έμφυλης βίας και εμείς δεν του ανοίγουμε; Πού συχνάζει; Από πού προέρχεται; Και γιατί πρέπει να τον αναγνωρίσουμε ως όρο; Γιατί μας βαραίνει με τόσο συλλογικό πόνο;
Ο λόγος, για τη γυναικοκτονία ως νομικό, κοινωνικό όρο και φαινόμενο. Ας δούμε αρχικά τον όρο έτσι όπως αυτός έχει οριστεί και αναγνωριστεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Οργανισμούς που έχουν αναγνωρίσει τη γυναικοκτονία ως την πλέον ακραία μορφή βίας κατά των γυναικών. Μέχρι σήμερα, τουλάχιστον 15 χώρες (κυρίως στη Λατινική Αμερική) την έχουν επίσης αναγνωρίσει ως διακεκριμένη κατηγορία εγκλήματος. Σύμφωνα, λοιπόν, με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), γυναικοκτονία είναι: «Δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους, οι οποίες διαπράττονται ή γίνονται ανεκτές τόσο από ιδιώτες όσο και από δημόσιους φορείς. Ο όρος περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως “έγκλημα για λόγους τιμής” και λοιπές μορφές δολοφονίας, τη στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, και περιπτώσεις γυναικοκτονίας οι οποίες συνδέονται με συμμορίες, οργανωμένο έγκλημα, εμπόρους ναρκωτικών και την εμπορία γυναικών και κοριτσιών».
Ο όρος «femicidio» (από το αγγλικό «femicide», ήτοι γυναικοκτονία) χρησιμοποιείται εκτενώς στη Λατινική Αμερική ως χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της ανησυχητικής κλιμάκωσης των πολύ βίαιων δολοφονιών γυναικών και κοριτσιών. Εισήχθη, παράλληλα, η λέξη «feminicidio», προκειμένου να αποτυπωθεί το στοιχείο της ατιμωρησίας και της θεσμικής βίας λόγω έλλειψης λογοδοσίας και επαρκούς ανταπόκρισης από την πλευρά του κράτους, όταν διαπράττονται τέτοιες δολοφονίες. Ο δεύτερος όρος χρησιμοποιείται όταν διακυβεύεται η ευθύνη του κράτους.
Ο όρος «γυναικοκτονία» (femicide) έρχεται από παλιά, όταν το 1976 τον κατέγραψε η εγκληματολόγος Νταϊάνα Ράσελ (Diana E. H. Russel), ορίζοντας έτσι το εγκληματολογικό και ανθρωπολογικό αυτό φαινόμενο. Ο όρος «γυναικοκτονία» έγινε ευρέως γνωστός και υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο βιβλίο «Femicide: the politics of woman killing», μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η ακαδημαϊκός Τζιλ Ράντφορντ (Jill Radford) και η εγκληματολόγος Νταϊάνα Ράσελ (Diana E. H. Russell).
Ο όρος «γυναικοκτονία» δεν ανοίγει καμία διαμάχη με τον ορισμό της ανθρωποκτονίας. Η γυναικοκτονία παραμένει ανθρωποκτονία. Όμως, η γυναικοκτονία ως όρος ρίχνει και καταδεικνύει το αίτιο -το ότι είμαστε γυναίκες-, την κοινωνική ευθύνη, την επαναληπτικότητα και την ένταση του φαινομένου.
Για να το καταλάβουμε καλύτερα, ας δούμε τα εξής: Σύμφωνα με στοιχεία από την Αγγλία, κατά το χρονικό διάστημα 2016-2018, το 74% των θυμάτων ανθρωποκτονιών της κατηγορίας «οικιακής ανθρωποκτονίας» ήταν γυναίκες. Το 87% των θυμάτων ανθρωποκτονιών της κατηγορίας εκτός σπιτιού ήταν άντρες. Η συντριπτική πλειονότητα των θυμάτων ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ φύλων δολοφονήθηκε από άντρες. Ο κοινός παρονομαστής είναι το φύλο του θύτη και η ηγεμονική αρρενωπότητα. Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι οι γυναίκες-θύματα δολοφονήθηκαν από άτομα του στενού συγγενικού τους περιβάλλοντος ή από πρώην συντρόφους. Αντίθετα, οι άντρες δολοφονήθηκαν από αγνώστους. Σε κάποια ληστεία, σε ένα βενζινάδικο ή στο πάρκο. Δεν τους ασκήθηκε συστηματικά οικονομική, ψυχολογική, λεκτική, κοινωνική, σωματική, σεξουαλική και πνευματική βία όπως γίνεται με τις γυναίκες-θύματα. Δεν έχουν ευαλωτότητα λόγω φύλου. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων αυτών, οι γυναίκες ήταν θύματα συντροφικής ή ενδοοικογενειακής βίας, ενώ οι άντρες όχι. Γι’ αυτό και χρησιμοποιούμε τον όρο «γυναικοκτονία», για να αναδειχθεί ότι τα εγκλήματα αυτά έχουν έμφυλο πρόσημο.
Ας δούμε όμως μερικά ακόμη στοιχεία…
Σε εκδήλωση του Κέντρου Γυναικείων Ερευνών και Μελετών «Διοτίμα» για το θέμα, παρουσιάστηκαν συγκεντρωτικά στοιχεία πάνω στο φαινόμενο. Σύμφωνα με σχετική έρευνα του ΟΗΕ για το 2017, γνωρίζουμε ότι:
Κατά μέσο όρο 137 γυναίκες δολοφονούνταν ανά την υφήλιο από μέλος της οικογένειάς τους, κάθε μέρα του 2017.
Πάνω από 58% δολοφονήθηκαν από σύντροφο, σύζυγο ή άλλο μέλος της οικογένειας.
Κατά 81,25% αυξήθηκαν οι γυναικοκτονίες από το 2012 έως το 2017, σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι αριθμοί είναι εξίσου ανησυχητικοί και στην Ευρώπη: Στη Γαλλία οι γυναικοκτονίες αυξήθηκαν κατά 1/5 το 2019, στη διάρκεια του οποίου δολοφονήθηκαν 146 γυναίκες, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, από το 2018 δολοφονείται μία γυναίκα κάθε τρεις μέρες από έναν άντρα. Στην Ιταλία, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, κάθε χρόνο διαπράττονται κατά μέσο όρο 155 γυναικοκτονίες – μία κάθε δυόμισι μέρες. Από το 2010 έως το 2019 καταγράφηκαν 1.207 γυναικοκτονίες, παρά την ύπαρξη σχετικού νόμου (Ν. 119/2013, γνωστός ως «Νόμος για τις Γυναικοκτονίες/Femicide»). Ωστόσο, από το 2013 παρατηρείται σημαντική μείωση στα ποσοστά αυτά, γεγονός που συνδέεται αφενός με την κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης και αφετέρου με τη νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας και την ψήφιση σχετικού νόμου.Επίσης, στην Ισπανία, σε διάρκεια 16 ετών (2003 – 2019) από τότε που άρχισαν να καταγράφονται οι γυναικοκτονίες (2003), δολοφονήθηκαν λόγω του φύλου τους περισσότερες από 1.000 γυναίκες. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία (Sexual Harassment Map), σε μια δεκαετία (2011 – 2020) δολοφονήθηκαν 64 γυναίκες. Να σημειώσουμε ότι από το 2016 και μετά παρατηρείται σταθερή αύξηση των γυναικοκτονιών, ενώ το 2020 δολοφονήθηκαν δέκα γυναίκες.
Για όλα τα παραπάνω διεκδικούμε τη νομική αναγνώριση του όρου αυτού -ο οποίος είναι ήδη αποδεκτός στον ακαδημαϊκό χώρο, σε διεθνείς φορείς γυναικείων δικαιωμάτων αλλά και εν γένει ανθρωπιστικούς φορείς, σε μεγάλα διεθνή media, στον φεμινιστικό χώρο- τη χρήση του και τη νομική αναγνώρισή του ως επιβαρυντικό παράγοντα στο έγκλημα της ανθρωποκτονίας.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, μπορούμε να την αποκαλέσουμε με το όνομά της. Χρειάζεται να ξέρετε, να ξέρουμε, να ξέρουν τι υπάρχει απέναντί μας κάθε φορά. Αυτό είναι ένα βήμα. Ένα πρώτο βήμα. Η αναγνώριση. Στη δεδομένη χρονική στιγμή μάς φτάνει. Πείτε όλες, όλοι, όλα μαζί: «Χαίρω πολύ, γυναικοκτονία. Από εδώ και πέρα ξέρουμε ποια είσαι, τι είσαι, πώς συμπεριφέρεσαι και τι σε φέρνει εδώ». Και αφού γνωριστούμε μαζί της, ελάτε να την αντιμετωπίσουμε.
Έτσι ώστε καμιά θηλυκότητα να μη χάσει ποτέ ξανά τη ζωή της επειδή ΗΤΑΝ ΓΥΝΑΙΚΑ.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΘΕΜΑΤΑ:
Femicide «Η έμφυλη βία μπορεί να μας πληγώσει όλες» λέει η υπεύθυνη επικοινωνίας του Κέντρου Διοτίμα, Νατάσα Κεφαλληνού
