Γιατί είναι σήµερα µεγαλύτερη από ποτέ η ανάγκη η «γυναικοκτονία» να γίνει και νοµικός όρος;
Ο όρος χρησιµοποιείται έντονα το τελευταίο διάστηµα εξαιτίας των πρόσφατων, αποτρόπαιων δολοφονιών γυναικών, που ήρθαν στο φως της δηµοσιότητας. Το φεµινιστικό και γυναικείο κίνηµα, από την άλλη, συνεχίζει να διεκδικεί την ουσιαστική εφαρµογή της ισότητας στην πράξη, ενώ αντιτίθεται σθεναρά σε αναχρονιστικές και στερεοτυπικές αντιλήψεις και πρακτικές, που προτάσσουν ακόµη και σήµερα την πατριαρχία έναντι της ισότητας των φύλων και των ίσων δικαιωµάτων των γυναικών. Έτσι, ερχόµαστε αντιµέτωπες µε όλο και περισσότερα θύµατα της αντρικής θηριωδίας, η οποία βασίζεται στην πεποίθηση «του ιδιόκτητου θηλυκού», που ενισχύει και αναπαράγει την πατριαρχία. Την ίδια στιγµή υπάρχει ένα νοµικό σύστηµα που συντελεί µε τον τρόπο του στη διαιώνιση των δοµών που επιτρέπουν τη γυναικοκτονία. Αρνείται ή δεν είναι σε θέση να επικεντρωθεί στον µισογυνισµό των εγκληµάτων, µεταφέρει την ενοχή στα θύµατα, αποδέχεται το διπλό πρότυπο ηθικής και, τελικά, αναδεικνύει και επιβεβαιώνει την αποτυχία του κράτους να προστατέψει τον µισό του πληθυσµό. Όπως υποστηρίζει η Φωτεινή Κούβελα, πρώην πρόεδρος της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας Φύλων, «ο όρος “γυναικοκτονία” είναι ένας όρος πολύ συγκεκριµένος. Δεν αναιρεί, ούτε αντιτίθεται στον όρο “ανθρωποκτονία“. Στον βαθµό, λοιπόν, που εκλαµβάνεται ως νεολογισµός, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι οι νεολογισµοί δεν γεννιούνται από σύµπτωση. Προκύπτουν ως επιτακτική ανάγκη, βρίσκονται σε άρρηκτη σύνδεση µε τον κοινωνικό παλµό τον οποίο αφουγκράζονται, ορθώνονται για να δώσουν σχήµα, όνοµα και ουσία σε κάτι που αποκτά αρτιότερη δοµή και χαρακτηριστικά, ανασυνθέτοντας εν πολλοίς τις προϋπάρχουσες έννοιες. Σε τελευταία ανάλυση, η εµµονή µε τις ορθές χρήσεις των όρων και την επικράτηση νέων έναντι άλλων άπτονται του πεδίου της γλωσσολογικής ανάλυσης. Στο µικροεπίπεδο ανάλυσης των όρων ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να αποπροσανατολιζόµαστε από την ουσία, που εν προκειµένω αφορά αποτρόπαια εγκλήµατα εις βάρος γυναικών, τα οποία υποκινούνται από ρατσιστικά κίνητρα και εντείνουν τις έµφυλες ανισότητες». Άλλωστε, η δηµιουργία αυτού του όρου είναι σηµαντική, γιατί αρχικά τονίζει τη νοµική απουσία µιας µορφής βίας που είναι παρούσα, δηµιουργεί ένα γνωσιακό σχήµα που καθιστά ορατή την έµφυλη βία, δίνει άλλη βαρύτητα στο νοµικό και δικαιικό πλαίσιο αντιµετώπισης αυτών των εγκληµάτων και υπογραµµίζει την ανάγκη για ισότητα. Όλα αυτά µαζί συµβάλλουν στην πρόληψη.
H «γυναικοκτονία» είναι απαραίτητη και ως κοινωνιολογικός όρος;
Η Μαρία Γιαννακάκη, γενική γραµµατέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων του υπουργείου Δικαιοσύνης εξηγεί γιατί αποδέχεται τον όρο και υποστηρίζει ότι: «Η “γυναικοκτονία” ως όρος της κοινωνιολογίας αναφέρεται σε εγκλήµατα τα οποία στρέφονται κατά του γυναικείου φύλου, έχουν σεξιστικά κίνητρα και εµφορούνται από πατριαρχικές αντιλήψεις. Εγκλήµατα τα οποία σχετίζονται µε πολιτισµικά συµφραζόµενα που θέλουν τη γυναίκα κατώτερη από τον άντρα, χωρίς το αυτονόητο δικαίωµα στην αυτοδιάθεση του σώµατός της, το δικαίωµα να ορίζει την προσωπική της ζωή». Η πατριαρχία δεν αναγνωρίζει σε καµία γυναίκα αυτά τα δικαιώµατα, εκείνη οφείλει να υποτάσσεται στις επιθυµίες του άντρα, είτε αυτός είναι ο πατέρας είτε ο σύντροφος είτε ο αδελφός. Διαβάσαµε πολλά τις τελευταίες µέρες για τον όρο «γυναικοκτονία», ακόµη και από γραφίδες που θέλουν να θεωρούνται σοβαρές. Η σωστή αποτύπωση και ο σαφής χαρακτηρισµός ενός γεγονότος -στη συγκεκριµένη περίπτωση η γυναικοκτονία– βοηθάει να γίνει ορατό το πρόβληµα, να βρεθούν οι αιτίες που το γεννούν και η ιδιαιτερότητά του έναντι άλλων προβληµάτων, ώστε να πάρουµε και τα σωστά µέτρα αντιµετώπισης και εξάλειψής του. Ως εκ τούτου, µοιάζει λοιπόν µάλλον ατελέσφορο να εστιάζουµε σε ένα επίπεδο που ανταπαντάµε σε κριτικές και εµπλεκόµαστε σε «debate» λέξεων.
Από την έρευνα που κάνατε για τη συγγραφή του βιβλίου σας τι παραπάνω καταλάβατε γι’ αυτή την ανάγκη;
Στην έρευνά µου υπήρχαν περιπτώσεις µε ξυλοδαρµούς γυναικών από τους συντρόφους τους. Aν οι συγκεκριµένες γυναίκες δεν τους χώριζαν, αυτοί µπορεί να γίνονταν συζυγοκτόνοι.
Τα κορίτσια, οι γυναίκες, η κάθε θηλυκότητα στις γειτονιές της Αθήνας, τι µπορούν να κάνουν για να διεκδικήσουν την καθιέρωση του όρου;
Μπορούν να τη διεκδικήσουν, αλλά χρειάζεται να υποστηριχθούν και από θεσµικές πρακτικές, όπως οι αλλαγές στη νοµοθεσία υπέρ των γυναικών και όχι υπέρ του αντρικού µισογυνισµού.
Αυτός ο αγώνας πιστεύετε ότι είναι πιο δύσκολος στην επαρχία;
Θεωρώ πως εκεί οι γυναίκες αντιµετωπίζουν περισσότερα εµπόδια στις καθηµερινές πρακτικές και στους αγώνες τους. Αν και δεν µπορούµε να βασιζόµαστε σε υποθέσεις χωρίς να υπάρχουν συγκεκριµένες έρευνες σε κάθε περιοχή, περιφέρεια, χωριό και γειτονιά, τα κρούσµατα των γυναικοκτονιών στην επαρχία καταδεικνύουν την αδυναµία των γυναικών να αµφισβητήσουν τις πατριαρχικές πεποιθήσεις της γενιάς και του τόπου τους. Μοιάζει να τις έχουν ενσωµατώσει και κάθε κίνησή τους να είναι προδιαγεγραµµένη, σαν τους φυλακισµένους του Πανοπτικόν (σ.σ.: ένα κτίριο-φυλακή, σχεδιασµένο µε τέτοιον τρόπο ώστε οι κρατούµενοι, από φυλακισµένοι έως και ασθενείς, να βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση, να γνωρίζουν ότι παρακολουθούνται, αλλά να µην µπορούν να δουν ποιος τους παρακολουθεί). Μέσα στο Πανοπτικόν τα αποτελέσµατα της επιτήρησης µονιµοποιούνται, είτε αυτή ασκείται συνεχώς είτε όχι.
Info: Η Σταυρούλα (Ρούλη) Λυκογιάννη είναι επίκουρη καθηγήτρια στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ, όπου διδάσκει Αστικό Σχεδιασµό και Έµφυλες Προσεγγίσεις του Αστικού Χώρου. Τα πρόσφατα ερευνητικά της ενδιαφέροντα, οι δηµοσιεύσεις και οι εισηγήσεις περιλαµβάνουν τη φεµινιστική κριτική της αστικής ανάλυσης και ερµηνείας, την έµφυλη αποκωδικοποίηση της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασµού, τον ρόλο της καθηµερινότητας των γυναικών στην πόλη, στη διαδικασία συγκρότησης (των γειτονιών) του αστικού χώρου.
Το βιβλίο Έµφυλες Καθηµερινότητες στις Γειτονιές της Αθήνας. Το παράδειγµα της Γειτονιάς των Πετραλώνων κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νήσος.
