Γιατί χρειαζόμαστε ακόμα την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα της Γυναίκας; Το πάγιο αυτό ερώτημα που στην πραγματικότητα κατοικεί στα χείλη όλων των γυναικών και των θηλυκοτήτων, θα θέσει στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, το Γαλλικό Ινστιτούτο σε μία εκδήλωση στην οποία πρόκειται να συζητηθούν εξαιρετικά σημαντικές πτυχές του γυναικείου ζητήματος.
Ο Jean-François Amadieu, κοινωνιολόγος, εξειδικευμένος στη διερεύνηση των κοινωνικών σχέσεων στην εργασία και των φυσικών καθοριστικών παραγόντων κοινωνικής επιλογής, διευθυντής του Παρατηρητηρίου των Διακρίσεων, το οποίο πραγματοποιεί δοκιμασίες (testings) με σκοπό τη διενέργεια των πρώτων επιστημονικών μετρήσεων των διαφόρων μορφών διακρίσεων κατά την πρόσληψη εργαζομένων στη Γαλλία και συγγραφέας βιβλίων που έχουν να κάνουν με την ομορφιά ως ύπουλο παράγοντα κοινωνικών διακρίσεων και αναπαραγωγής των ανισοτήτων, θα συμμετέχει στην εκδήλωση ως ομιλητής στη συζήτηση «Το βάθος του επιφανειακού ή η τυραννία της ομορφιάς», η οποία θα επικεντρωθεί σε θέματα όπως η τυραννία της αισθητικής, τα κριτήρια ομορφιάς, το βάναυσο πρότυπο της νεαρής, ψηλής, αδύνατης γυναίκας που κυριαρχεί στο χώρο της μόδας, της διαφήμισης και στα κοινωνικά δίκτυα.
Με αυτή την αφορμή μιλά στο ELLE για τη σημασία του απρόσκοπτου αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, τις κοινωνικές αγκυλώσεις και τα στερεότυπα που ακόμη κατηγοριοποιούν τις γυναίκες βάζοντάς τες σε «κουτάκια», από τα οποία δύσκολα μπορούν να αποδράσουν και, φυσικά, την εξωτερική εμφάνιση ως καθοριστικό παράγοντα της προσωπικής και επαγγελματικής ανέλιξης των γυναικών, καθώς και την «υποκρισία» του επαγγελματικού κόσμου απέναντι στην ισότητα των φύλων.
Κύριε Amadieu, τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα έχουν υπάρξει πολλά περιστατικά βίας κατά των γυναικών. Πιστεύετε ότι υπάρχει ένα πραγματικό ξέσπασμα βίας (πολλοί το αποδίδουν στα lockdowns εξαιτίας της πανδημίας της COVID-19), ή η ειδησεογραφεία κατακλύζεται από ιστορίες βίας κατά των γυναικών, επειδή επιτέλους τα θύματα έχουν πια το θάρρος να μιλήσουν και τα μίντια αντιμετωπίζουν διαφορετικά αυτού του είδους τις ειδήσεις (π.χ. η υιοθέτηση του όρου γυναικοκτονία ένατι του όρου δολοφονία, όταν είναι έμφυλο το κίνητρο);
Μου είναι αρκετά δύσκολο να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, καθώς δεν είμαι ειδικός στην εγκληματολογία, αλλά είναι ευρύτερα αποδεκτό ότι, όσον αφορά τις διάφορες μορφές σεξιστικής και σεξουαλικής βίας, η εξέλιξη του νομικού πλαισίου, το γεγονός ότι οι ίδιες οι γυναίκες και η κοινωνία μας γενικότερα αντιδρούν πλέον πιο συστηματικά, συμβάλλουν στην καταγραφή περισσότερων καταγγελιών. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο δημοσιεύοντας τα δραματικά αυτά περιστατικά. Με τον όρο «γυναικοκτονία» αντί εκείνου της ανθρωποκτονίας συζύγου, αναδεικνύεται το γεγονός ότι σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων είναι γυναίκες και ευαισθητοποιείται η κοινή γνώμη, ακόμη κι αν το φύλο δεν αποτελεί πάντα το λόγο για αυτά τα περιστατικά βίας.
Στο έργο σας, έχετε ασχοληθεί με την έννοια της ομορφιάς ως μονοπάτι προς την επιτυχία και τη δόξα. Θα λέγατε ότι οι γυναίκες εξακολουθούν, το 2023, να προσδιορίζονται από την εμφάνισή τους, ιδίως όταν πρόκειται για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία;
Η εξωτερική εμφάνιση εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην εργασία, τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Κατά συνέπεια, οι γυναίκες που καταλαμβάνουν πλέον διευθυντικές θέσεις ή θέσεις ευθύνης, δεν εξαιρούνται από τις κριτικές που αφορούν την εξωτερική τους εμφάνιση. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες συνηθίζεται πλέον τα βιογραφικά σημειώματα των διευθυντικών στελεχών να περιλαμβάνουν φωτογραφίες και επομένως οι γυναίκες στελέχη δεν εξαιρούνται από τις στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με την εμφάνισή τους. Επιπλέον, πολλές θέσεις εργασίας που ως επί το πλείστον κατέχουν γυναίκες, περιλαμβάνουν συναλλαγή με πελάτες (πωλήσεις, υποδοχή, ξενοδοχεία και εστιατόρια κ.λπ.) και οι εργοδότες προσλαμβάνουν επομένως βάσει της εμφάνισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ομορφιά ή ο αισθησιασμός αποτελούν ένα είδος δεξιότητας. Το 2023, οι γυναίκες κρίνονται περισσότερο βάσει της εμφάνισής τους απ’ ό,τι οι άνδρες. Για παράδειγμα, στην εργασία το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αποτελούν αιτία διακρίσεων κυρίως εις βάρος των γυναικών, ενώ είναι περισσότερο αποδεκτά για τους άνδρες. Ουσιαστικά, η ευκολότερη πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις ευθύνης δεν εξάλειψε την κρίση των γυναικών βάσει της εξωτερικής εμφάνισης, αλλά προσέθεσε επιπλέον απαιτήσεις επαγγελματισμού και ικανότητας, στις πιο παραδοσιακές απαιτήσεις της ομορφιάς.
O κοινωνιολόγος, συγγραφέας και διευθυντής του Παρατηρητηρίου των Διακρίσεων Jean-François Amadieu
Πιστεύετε ότι το body positivity κίνημα έχει πραγματικό αντίκτυπο στην κοινωνία μας; Αλλάζει, πράγματι, κάτι ή απλώς προσποιούμαστε ότι αλλάζει στα κοινωνικά και παραδοσιακά μίντια προκειμένου να δείχνουμε πιο «πολιτικά ορθοί»;
Το κίνημα body positivity και οι τοποθετήσεις των διάσημων αστέρων και influencers ότι πρέπει να μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας χωρίς τεχνάσματα, έχουν γίνει πράγματι «πολιτικά ορθές». Αλλά αυτά τα μηνύματα μπορούν να φέρουν αποτέλεσμα. Πράγματι, επιτρέπουν σε όσους δεν τόλμησαν μέχρι τώρα να απελευθερωθούν από ορισμένους περιορισμούς (μείωση του σωματικού βάρους, των γκρίζων μαλλιών…) να το κάνουν. Στην Ευρώπη, οι άνθρωποι (ιδίως οι νέοι) θέλουν να αγανακτούν (να είναι «woke»), να μιλούν και να επιλέγουν ελεύθερα, να εκφράζουν τη μοναδικότητα και τη διαφορετικότητά τους, να φροντίζουν τον εαυτό τους και να είναι πιο φυσικοί. Είναι πιο ατομιστές (ειδικότερα στη Σκανδιναβία και τη Γαλλία) και εν τέλει, αναζητούν περισσότερη αυτονομία. Για το λόγο αυτό, δεν ακολουθούν εξ ολοκλήρου προσταγές και μόδες αλλά αναζητούν «εναλλακτικούς τρόπους», τουλάχιστον εν μέρει ή ενίοτε (πχ. οι selfies θα είναι ενίοτε φυσικές αλλά όχι πάντα). Υπάρχουν μεγαλύτερα περιθώρια για παιχνίδι με την εμφάνιση, μεγαλύτερη ρευστότητα (αντίστοιχη με τη ρευστότητα των φύλων που συναντάμε στους νεότερους ανθρώπους), και αυτή η τάση αναμένεται να ενταθεί.
Ζούμε στην εποχή της «κουλτούρας της εικόνας». Έχουμε ελπίδα, ως κοινωνία, να ξεφύγουμε από την παγίδα του «ωραίου προσώπου», όταν βομβαρδιζόμαστε συνεχώς από τέτοια πρόσωπα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στη διαφήμιση και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης;
Η κοινωνία του «φαίνεσθαι», στην οποία τα όλο και πιο ναρκισσιστικά άτομα σερφάρουν στο διαδίκτυο και βομβαρδίζονται από εικόνες, δείχνει καταδικασμένη να εκτιμά την ομορφιά περισσότερο από ποτέ. Όμως υπάρχουν και αντίθετες τάσεις που κάνουν την εμφάνισή τους και δεν πρέπει να υποτιμούνται. Αναφερθήκαμε ήδη στο κίνημα του body positive, αλλά θα μπορούσαμε επίσης να αναφερθούμε και στη στροφή που παρατηρείται στο χώρο της διαφήμισης, ειδικά τα τελευταία δύο ή τρία χρόνια, όπου προβάλλονται πλέον γυναικεία σώματα στη φυσική τους κατάσταση και σίγουρα διαφορετικά από τα συνηθισμένα πρότυπα (αδύνατα και νεανικά). Οι διαφημίσεις με την Jill Korleve, για παράδειγμα, είναι ενδιαφέρουσες επειδή δείχνουν ένα «κορίτσι της διπλανής πόρτας» με εμφανή σημάδια κυτταρίτιδας, ραγάδες και μερικές καμπύλες. Αξίζει επίσης να αναφερθούμε στις διαφημίσεις όπου ηλικιωμένες γυναίκες διαφημίζουν μεταξύ άλλων, εσώρουχα ή μαγιό. Φυσικά, δεν πρόκειται ακόμη για μαζικό φαινόμενο, αλλά είναι ήδη εμφανές ότι οι μεγάλες εταιρείες καλλυντικών επιλέγουν στρατηγικές ανάδειξης της πολυμορφίας (κυρίως εθνοτικής/φυλετικής για μεγάλο χρονικό διάστημα) επιλέγοντας πλέον υπέρβαρα και μεγαλύτερα σε ηλικία μοντέλα. Υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν στις επιδείξεις μόδας (στις Fashion Weeks υπερισχύουν ακόμη τα λιποβαρή μοντέλα, ενώ απουσιάζουν σχεδόν ολοκληρωτικά τα μοντέλα μεγαλύτερης ηλικίας). Τα πράγματα έχουν αλλάξει ελάχιστα στο χώρο της τηλεόρασης. Ένα τελευταίο σημείο: στον επαγγελματικό τομέα, οι μέθοδοι πρόσληψης που βασίζονται στην εξωτερική εμφάνιση θα πρέπει να καταργηθούν οριστικά, καθώς δεν συμβαδίζουν με τις απαιτήσεις της απόδοσης. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με μακιγιάζ ή ένα όμορφο πρόσωπο μπορεί να δείχνει πιο ικανή και πιο έξυπνη, αλλά φυσικά αυτό δεν ισχύει! Για πόσο καιρό θα συνεχίσουμε να κρίνουμε από μια φωτογραφία ή από μια συνέντευξη;
Σε παγκόσμιο επίπεδο, θα λέγαμε ότι εξακολουθούμε να κάνουμε “μικρά βήματα” όσον αφορά την ισότιμη πληρωμή. Εδώ στην Ελλάδα, κανείς δεν συζητά ανοιχτά το θέμα, αλλά υπάρχουν τεράστιες μισθολογικές ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ποια βήματα θα μπορούσαμε να κάνουμε προς την κατεύθυνση της εξάλειψης αυτών των διαφορών; Πού θα πρέπει να αναζητήσουν οι γυναίκες υποστήριξη προκειμένου να μιλήσουν για αυτή την ανισότητα;
Όταν παρατηρούμε τις μισθολογικές διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών, γνωρίζουμε ότι η εξάλειψη των περισσότερων θα πάρει χρόνο (είδος των θέσεων εργασίας που κατέχουν οι γυναίκες, ώρες εργασίας και κατανομή των οικιακών εργασιών κ.λπ.) Ωστόσο, ένα μέρος των διαφορών αυτών είναι αποτέλεσμα διακρίσεων, και ακριβώς σε αυτό το σημείο θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή, το νομοθετικό έργο, τις μετρήσεις και την επιβολή κυρώσεων. Σε μια επιχείρηση ή σε μια διοίκηση, η στατιστική προσέγγιση επιτρέπει, για παράδειγμα, τη σύγκριση των μισθολογικών τάσεων επί σειρά ετών και τον εντοπισμό των διακρίσεων. Εάν οι κυβερνήσεις δεν επιβάλλουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις σε αυτόν τον τομέα, όπως ο δείκτης ισότητας στη Γαλλία, η προσφυγή στα δικαστήρια μπορεί να είναι ένας εναλλακτικός τρόπος αντιμετώπισής τους, σε συνδυασμό με την πρακτική του «name and shame». Αν παρατηρείται συστηματική απόρριψη των γυναικών κατά την πρόσληψη σε ορισμένες θέσεις εργασίας, είναι εύκολο τα φαινόμενα αυτά να διερευνηθούν με την αποστολή εικονικών αιτήσεων έτσι ώστε να μετρηθούν αυτές οι διακρίσεις με αδιαμφισβήτητο τρόπο και να ληφθούν νομικά μέτρα, εάν είναι απαραίτητο. Αυτά τα τεστ αποκτούν εύκολα μεγάλη δημοσιότητα και στην ιστορία του αγώνα κατά των διακρίσεων σε όλες τις χώρες έχουν παίξει σημαντικό ρόλο. Μπορούν να διεξαχθούν από ιδιώτες, συνδικάτα, ενώσεις και ακαδημαϊκούς. Από το 2004, έχω διεξάγει πολλά αντίστοιχα τεστ, με το Ίδρυμα Γυναικών, σχετικά με την πρόσβαση σε «ανδροκρατούμενες» θέσεις εργασίας (που παραδοσιακά καταλαμβάνονται από άνδρες), συμβάλλοντας έτσι στην ευαισθητοποίηση του κοινού. Για να βελτιωθεί η θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας, είναι σημαντικό να αντιμετωπιστούν τα κριτήρια διακρίσεων που αφορούν πιο συγκεκριμένα τις γυναίκες, όπως η οικογενειακή κατάσταση ή η εξωτερική εμφάνιση και ενίοτε η ηλικία (οι εθνικές νομοθεσίες δεν περιλαμβάνουν πάντα αυτά τα κριτήρια).
Συνεχίζουμε να μιλάμε, μέχρι και σήμερα, για τους πολλαπλούς ρόλους στους οποίους οφείλει να ανταποκριθεί καθημερινά η σύγχρονη γυναίκα. Δεν νομίζετε ότι υπονοείται ένας σεξισμός σε αυτόν τον «εορτασμό» του γυναικείου multitasking; Γιατί χρειάζεται ακόμα να επισημαίνουμε ότι μια γυναίκα μπορεί – δηλαδή έχει τη δυνατότητα – να κάνει καριέρα και να είναι π.χ. ταυτόχρονα μητέρα, λες και είναι κάτι που δεν είναι προορισμένη να κάνει;
Υπάρχουν τεχνικές για τη μέτρηση των σιωπηρών συσχετισμών που όλοι μας κάνουμε σε μερικά εκατοστά του δευτερολέπτου (τεστ IAT που αναπτύχθηκαν από ακαδημαϊκούς του Χάρβαρντ). Σε όλες τις χώρες παρατηρείται ότι οι άνδρες συνδέονται αυθόρμητα με την εργασία και οι γυναίκες με τα παιδιά και το σπίτι. Αν και τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό έχουν αυξηθεί παντού και οι γυναίκες εργάζονται στο σπίτι, το στερεότυπο αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ ισχυρό. Το γεγονός ότι οι γυναίκες εργάζονται φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με τον μητρικό τους ρόλο. Είναι αλήθεια ότι η κατανομή των οικιακών καθηκόντων παραμένει πολύ άνιση και ότι οι άνδρες δύσκολα θυσιάζουν την εργασία και την καριέρα τους για τα παιδιά τους. Αυτή η πραγματικότητα δεν αλλάζει ούτε το στερεότυπο γυναίκα/σπίτι/παιδί ούτε το γεγονός ότι οι γυναίκες εργάζονται διπλή βάρδια.
Γιατί γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ακόμα και το 2023; Πιστεύετε ότι υπάρχουν πολλά ακόμα να επιτευχθούν όσον αφορά την ισότητα των φύλων;
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το θέμα αυτό έχει ωριμάσει πλέον σε πολλές χώρες ώστε να μην είναι απαραίτητη αυτή η ημέρα ορόσημο, ωστόσο οι ανισότητες παραμένουν σε πολλές χώρες. Επίσης, υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν όσον αφορά την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών. Η πρόκληση έγκειται στο να βρεθούν πρωτοβουλίες και πολιτικές που δεν υποτιμούν ή βλάπτουν τις γυναίκες. Αρκετές μελέτες από την Βόρεια Αμερική δείχνουν ότι οι πρακτικές θετικών διακρίσεων, ιδίως υπέρ των γυναικών, στιγματίζουν τους δικαιούχους, καθώς έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην αντίληψη των άλλων όσον αφορά την απόδοσή τους και τελικά στην εργασία τους (σύνδρομο του απατεώνα).
Info: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΓΩΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ, 8 Μαρτίου 2023, , 18:00, Auditorium Theo Angelopoulos Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος – Σίνα 31, 10680 Αθήνα, Είσοδος ελεύθερη – ταυτόχρονη μετάφραση
