Το πρόβλημα είναι πολιτικό
Χάρης Δούκας, αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ
«Το σημερινό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης παράγει περισσότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από όσες αντέχει ο πλανήτης. Απόδειξη είναι ότι ακόμη και πέρυσι, με σχεδόν όλο τον κόσμο σε lockdown για μήνες λόγω της πανδημίας, οι εκπομπές ήταν μειωμένες μόλις κατά 6% σε σχέση με το 2019, που ήταν χρονιά ρεκόρ στις εκπομπές από καταβολής μετρήσεων. Ο στόχος μας, όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, είναι να μηδενίσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου το συντομότερο δυνατό, και όχι αργότερα από το 2050. Σε διαφορετική περίπτωση, οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές για τη ζωή στον πλανήτη. Αυτό πρακτικά σημαίνει να μηδενιστεί η χρήση ορυκτών καυσίμων, δηλαδή άνθρακα/λιγνίτη, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η ευθύνη είναι συλλογική και αφορά το μέλλον των επόμενων γενεών. Η προσπάθεια πρέπει να είναι συλλογική. Και αυτή, βέβαια, στηρίζεται στην προσωπική συμβολή καθενός και όλων μαζί.
81% ή αλλιώς 8 στους 10 νέους θεωρούν ότι η οικονομία στην Ελλάδα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των πλουσίων και ισχυρών.
Αντί να μεταφέρουμε τις συνέπειες των πράξεών μας στις επόμενες γενιές και στους οικονομικά ασθενέστερους, πρέπει να σφυρηλατήσουμε μια νέα αναπτυξιακή πρόταση πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής. Ώστε το αύριο μετά την πανδημία να είναι βιώσιμο και δίκαιο για όλους. Το πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτικό. Η ανθρώπινη ευημερία έρχεται με καταστροφικό κόστος για τα οικοσυστήματα, ανέφερε η πρόσφατη έκθεση του Πανεπιστημίου του Cambridge. Χρειαζόμαστε μια νέα αφήγηση προόδου. Μια αφήγηση που θα συμπεριλαμβάνει τη “διακινδύνευση” της ανθρώπινης ύπαρξης από την περιβαλλοντική και κλιματική κατάρρευση, αντί να τη θυσιάζει προσπαθώντας να αυξήσει το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ). Μια αφήγηση που θα διαθέτει ηθικό ανάστημα και πολιτικές πρακτικές για να σχεδιάζει δράσεις για τη βελτίωση της πλανητικής ισορροπίας -αντί της υποβάθμισής της-, απέναντι στις υπάρχουσες δομές των ανισοτήτων».
Πώς συνδέεται η εκμετάλλευση των (μη ανθρώπινων) ζώων με τα θύματα σύγχρονης δουλείας;
Ελίζα Δημητρά, msc biodiversity conservation, researcher, founder & director του Ethos & Empathy, ενός μη κερδοσκοπικού εγχειρήματος με σκοπό την προαγωγή του αντισπισισμού και της οικολογίκης συνείδησης.
«Η κανονικοποίηση της αντίληψης ότι τα ζώα είναι πόροι για τις ανθρώπινες ανάγκες είναι ευρέως διαδεδομένη στον καπιταλισμό και η απαρχή του ελέγχου πάνω στα ζώα υπέσκαψε την όποια πιθανότητα της δημιουργίας μιας δίκαιης και ειρηνικής κοινωνίας, αφού η ιεραρχική θέση απέναντι στα ζώα και η βία εναντίον τους μεταμορφώθηκε σε βία μεταξύ των ανθρώπων. Η εκβιομηχανοποίηση των ζώων εξαπλώθηκε και στους ανθρώπους, με φαινόμενα όπως το δουλεμπόριο, και ο αποικισμός ή μέσω του στιγματισμού όλων των “άλλων“: γυναικών, ανθρώπων διαφορετικής φυλής ή με σωματική/πνευματική αναπηρία ή διαφορετικής σεξουαλικής ταυτότητας. Τα σφαγεία και οι μηχανότρατες είναι ένα παράδειγμα αυτής της εκβιομηχανοποίησης, αφού απασχολούν παράνομα εκατοντάδες ανθρώπους-θύματα σύγχρονης δουλείας.
Όσον αφορά τις μηχανότρατες, περιστατικά που έχουν καταγγελθεί επισήμως έως τώρα αφορούν τις εξής χώρες: Ταϊλάνδη, Ινδονησία, Χαβάη, Ουρουγάη, Νότια Αφρική, Ταϊβάν, Δυτική Αφρική, Κανάρια νησιά, ακόμη και το Ηνωμένο Βασίλειο. Παρόμοια, στα σφαγεία των Ηνωμένων Πολιτειών απασχολούνται κυρίως Λατινοαμερικάνοι χωρίς έγγραφα, υπό την απειλή της απέλασης, κάτι που δημιουργεί αγωνία σε αυτούς τους ανθρώπους που ήδη αισθάνονται έντονη δυσφορία κάνοντας αυτή την εργασία. Επίσης είναι πολύ συχνά τα περιστατικά των εργατικών ατυχημάτων που τους αφήνουν μερικώς ανάπηρους και ως αποτέλεσμα αυτών τελικά απολύονται χωρίς να λάβουν, φυσικά, αποζημίωση. Μήπως ήρθε η ώρα η ανθρωπότητα να δώσει τέλος σε αυτές τις βαρβαρότητες;».
Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα σχετικά με το θέμα αυτό, αναφορικά με τα σφαγεία εδώ κι αναφορικά με την αλιεία εδώ.
Τι είναι το οικολογικό άγχος;
Τατιάνα Γιομπαζολιά, κλινική ψυχολόγος MSc.
«Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ψυχική υγεία: άμεσα, έμμεσα και μέσω της ενημερότητας-ευαισθητοποίησης. Ο άμεσος τρόπος αφορά το άγχος που προκαλείται από την έκθεση σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Ο έμμεσος αναφέρεται στις επιπτώσεις στην οικονομία, αλλά και στις κοινωνικές δραστηριότητες, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Ο τρίτος τρόπος είναι η επίγνωση της κλιματικής κρίσης και η ενημέρωση γύρω από αυτήν, ακόμη και από άτομα που δεν επηρεάζονται άμεσα. Ο όρος eco-anxiety (οικολογικό άγχος) είναι σχετικά πρόσφατος και αναφέρεται στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία. Συγκεκριμένα προσδιορίζεται ως “χρόνιος φόβος περιβαλλοντικής καταστροφής”. Δεν περιλαμβάνεται (τουλάχιστον μέχρι στιγμής) στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για τις ψυχικές διαταραχές (DSM), συνεπώς θα πρέπει να είμαστε σκεπτικοί όσον αφορά την κατηγοριοποίησή του σε πλαίσιο παθολογίας. Τα άτομα που το εκδηλώνουν επηρεάζονται βαθιά και βιώνουν συναισθήματα απώλειας, αδυναμίας και ματαίωσης επειδή αισθάνονται ανίκανοι να εμποδίσουν την πορεία της κλιματικής αλλαγής.
75% ή αλλιώς τα τρία τέταρτα των νέων αισθάνονται ότι οι καταναλωτικές μας συνήθειες δεν είναι βιώσιμες εάν θέλουμε να προστατεύσουμε το περιβάλλον.
Ως ένα σημείο, θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή η ανησυχία είναι φυσιολογική για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο που νοιάζεται για το περιβάλλον και για τον πλανήτη μας. Όταν ένας άνθρωπος βιώνει οικολογικό άγχος, αισθάνεται σημαντικά ανασφαλής, καθώς νιώθει ανήμπορος να επηρεάσει ένα γεγονός ανεξέλεγκτο όπως η κλιματική κρίση. Όταν αναφερόμαστε στις άμεσες επιπτώσεις, η αίσθηση ασφάλειας καταρρέει μπροστά σε φαινόμενα όπως πλημμύρες, τυφώνες, φωτιές. Οι άνθρωποι αισθάνονται πολύ μικροί απέναντι σε όλο αυτό. Για να νιώσουμε πιο ασφαλείς, θα πρέπει να αναπτύξουμε το κομμάτι του ελέγχου γύρω από το φαινόμενο, γιατί το αίσθημα της ανασφάλειας συνήθως προκύπτει όταν νιώθουμε ότι μια κατάσταση είναι έξω από τον έλεγχό μας. Αν εμείς οι ίδιοι ή κάποιο άτομο από το περιβάλλον μας βιώνει οικολογικό άγχος, θα πρέπει να το αξιολογήσουμε ώστε να δούμε σε ποιο βαθμό επηρεάζει την καθημερινότητα και τη λειτουργικότητά μας. Αν μας κατακλύζει τόσο ώστε να γινόμαστε δυσλειτουργικοί, θα πρέπει να απευθυνθούμε σε ειδικό ψυχικής υγείας. Το ίδιο θα συμβουλέψουμε και το άτομο του περιβάλλοντός μας αν το βιώνει σε τέτοιο βαθμό. Διαφορετικά, θα βοηθούσε να το δούμε ως ένα έναυσμα για να κινητοποιηθούμε και να δράσουμε. Να ενταχθούμε ή να δημιουργήσουμε ομάδες, να επηρεάσουμε τους γύρω μας και -το πιο σημαντικό- να περάσουμε από τον ρόλο του θύματος σε πράξη. Μερικά πράγματα είναι δύσκολο να αλλάξουν, η πρόθεση όμως για αλλαγή και η συλλογικότητα ανοίγουν πάντα νέους δρόμους».
Κλιματική ουδετερότητα
Φοίβη Κουντούρη, καθηγήτρια Οικονομικών, εκλεγμένη πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, μέλος Παγκόσμιας Ακαδημίας Επιστημών, πρόεδρος Δίκτυοy Λύσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του ΟΗΕ.
«Η Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη περιλαμβάνει 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ). Αποτελεί επίσης παγκόσμια δέσμευση για την εξάλειψη της φτώχειας έως το 2030, ενσωματώνοντας τις τρεις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης: οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Η ΕΠΣ αποτελεί την αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρώπης. Οι τέσσερις οριζόντιες προτεραιότητες που θέτει είναι: 1. Να καταστεί η Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη ως το 2050. 2. Να προστατευτούν η ανθρώπινη ζωή, τα ζώα και τα φυτά. 3. Να γίνουν οι ευρωπαϊκές εταιρείες παγκόσμιοι ηγέτες σε καθαρές τεχνολογίες. 4. Να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση στην αειφορία θα γίνει με δίκαιο τρόπο και χωρίς αποκλεισμούς. Την 21/4 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησαν με τα κράτη μέλη της ΕΕ την πρώτη νομοθεσία της ΕΕ για το κλίμα, κατέστησαν τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 μη αναστρέψιμο και νομικά δεσμευτικό. Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια φιλόδοξη δέσμη μέτρων για τη βελτίωση της ροής κεφαλαίων προς βιώσιμες δραστηριότητες σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις 22/4, η διάσκεψη κορυφής του προέδρου J. Biden για την κλιματική αλλαγή συγκέντρωσε ηγέτες που εκπροσωπούν το 82% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, οι οποίοι δεσμεύτηκαν για τολμηρή κλιματική δράση. Η ταχεία απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα είναι τώρα εφικτή με χαμηλό κόστος, δεδομένης της τεχνολογικής προόδου. Σύμφωνα με την Επιτροπή Lancet για την Covid-19 που παρέχει επιστημονικές οδηγίες για την ανάκαμψη από την πανδημία και στην ηγετική ομάδα της οποίας είμαι μέλος, η Βιώσιμη Ανάκαμψη είναι εφικτή και κυρίως οικονομικά αναπτυξιακή!».
Στόχος η ενεργειακή δημοκρατία
Σάντυ Φαμελιάρη, υπεύθυνη Προγραμμάτων για την Κλιματική Αλλαγή και την Ηλιακή Ενέργεια στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace.
«Ενεργειακή δημοκρατία είναι η συμμετοχική παραγωγή ενέργειας. Βασίζεται κυρίως στις ανανεώσιμες πηγές που είναι καθαρές. Ως τέτοια περιγράφεται η κατάσταση κατά την οποία όλοι συμμετέχουν στην παραγωγή της, έτσι ώστε να μην έχουμε λίγους παίκτες (στο τομέα της ενέργειας). Σκοπός είναι να συμβεί ακριβώς το αντίθετο. Να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε αυτόν όλοι: η κοινωνία, οι πολίτες, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις ώστε να παίζουν όλοι τον ρόλο τους στην ενεργειακή μετάβαση, με τρόπο που να διασφαλίζεται ότι θα γίνει με δίκαιους όρους για όλους και ότι δεν θα μείνει κανένας πίσω. Πρέπει να καταλάβουμε ότι οφείλουμε να διεκδικήσουμε αυτή τη δημοκρατία. Ας μην ξεχνάμε ότι οι επιστήμονες μας έχουν προειδοποιήσει ότι δεν πρέπει να ξεπεράσουμε τον 1,5οC αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Δυστυχώς είμαστε ήδη στον 1,2οC. Για την Ελλάδα είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσουμε τη δράση και να την προστατεύσουμε. Είμαστε μια παραθαλάσσια χώρα που κινδυνεύει με 30% ερημοποίησης αν ξεπεράσουμε τους 2οC αύξησης της μέσης θερμοκρασίας, οπότε έχουμε πολύ καλούς λόγους για να μη μείνουμε αδρανείς».
Για τους νέους Έλληνες, η «κλιματική αλλαγή» είναι το τρίτο σοβαρότερο πρόβλημα στον κόσμο, μετά την «οικονομική κατάσταση/ανεργία» και τη «φτώχεια/πείνα».
Οι νέοι θα σώσουν το μέλλον
Δήμητρα Σπαθαρίδου, υπεύθυνη Επικοινωνίας και Προγραμμάτων της ActionAid
«Όταν ακούμε για την κλιματική αλλαγή, συνήθως το μυαλό μας πηγαίνει σε μελλοντικές εικόνες καταστροφής και απειλούμενα οικοσυστήματα. Οι πιο λίγοι από εμάς τείνουμε να δούμε αυτό που συμβαίνει ήδη: μια υπάρχουσα κλιματική κρίση που εντείνει τις κοινωνικές αδικίες και επηρεάζει άνισα τους πολίτες, τόσο μέσα στη χώρα μας όσο και παγκόσμια, σε θέματα όπως η υγεία, η επισιτιστική ασφάλεια και η πρόσβαση σε καθαρό νερό και σε σταθερές συνθήκες διαβίωσης.
Ωστόσο, η αβεβαιότητα που προκαλεί η κλιματική αλλαγή για το μέλλον, σε συνδυασμό με τις πολλαπλές κοινωνικές κρίσεις, έχουν δυσανάλογο αντίκτυπο στα παιδιά και στους νέους που θα κληθούν να ζήσουν στην κοινωνία που θα τους παραδώσουμε. Σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποιήσαμε στο πλαίσιο του προγράμματος #ClimateofChange σε 23.000 νέους και νέες από 23 χώρες της Ευρώπης, η πλειονότητά τους θεωρεί πως η κλιματική αλλαγή είναι το σοβαρότερο πρόβλημα στον κόσμο. Στην Ελλάδα, οι νέοι ήδη διεκδικούν ένα βιώσιμο μέλλον. Συγκεκριμένα, οκτώ στους δέκα ερωτηθέντες δηλώνουν ότι έχουν ψηφίσει ή θα ψήφιζαν πολιτικούς που δίνουν προτεραιότητα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ενώ δύο στους τρεις μας είπαν πως θα συμμετείχαν ή έχουν συμμετάσχει σε διαδήλωση για τα θέματα αυτά.
52%. Η πλειονότητα των νεαρών Ελλήνων εκτιμά ότι είναι κυρίως ευθύνη των πιο ανεπτυγμένων οικονομικά χωρών να περιορίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
Δεν είναι όμως μόνο οι νέοι και τα παιδιά. Όλοι και όλες έχουμε ευθύνη και συμφέρον να περιορίσουμε την κλιματική κρίση και να δημιουργήσουμε μια οικονομία ευημερίας που προστατεύει όλους τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Και μπορούμε να τα καταφέρουμε με τη συνέπεια στην καθημερινότητά μας -με την υιοθέτηση ενός οικολογικού τρόπου ζωής-, με την ενημέρωσή μας και με τις διεκδικήσεις σε πολιτικό επίπεδο για μια δίκαιη κοινωνία. Ως ActionAid αγωνιζόμαστε για κλιματική δικαιοσύνη μέσα από καμπάνιες ενημέρωσης που πιέζουν τις κυβερνήσεις της ΕΕ, δημιουργούμε εκπαιδευτικά προγράμματα για νέους και νέες και στηρίζουμε τις χώρες του Νότου ώστε να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το πιο σημαντικό είναι να γίνουμε υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες, γεγονός το οποίο αποτελεί και ένα από τα πιο επαναστατικά πράγματα στην κοινωνία μας».
** Τα στοιχεία και τα ποσοστά στο άρθρο προέρχονται από έρευνα που προέκυψε από τη στόχευση της πανευρωπαϊκής εκστρατείας «Όχι στην Κλιματική αλλαγή, Ναι στο Κλίμα Αλλαγής» (#ClimateOfChange), που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η οποία επιχειρεί να εντείνει το ενδιαφέρον των νέων της Ευρώπης για την κλιματική αλλαγή. Η έρευνα, η οποία προσέγγισε νέους ανθρώπους, 15 έως 35 ετών, διεξήχθη σε 23 ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
