Cover Photo: Max Abadian Studio Inc. Styling: Anthony Mitropoulos.
Η πανδημία ήταν ένα μεγάλο μάθημα για όλους. Μάθαμε να φοράμε μάσκες, να δουλεύουμε από το σπίτι, να κάνουμε υπομονή, να ακολουθούμε οδηγίες. Το πιο σπουδαίο, όμως, μάθημα που πήραμε ήταν ότι δεν χρειάζονται πολλά για να είναι κανείς ευτυχισμένος: μια βόλτα για περπάτημα δίπλα στη θάλασσα ή στο κοντινό δασάκι ήταν συχνά αρκετή για να αποσυμπιεστούμε έπειτα από τις αυξημένες ώρες τηλεργασίας. Μια βιντεοκλήση έφερε πιο κοντά τους γονείς μας, που είχαμε μήνες να τους δούμε. Κι εκείνος ο χιονοπόλεμος που παίξαμε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο, γέμισε για μέρες τις συναισθηματικές μας μπαταρίες, κι ας χρειάστηκε να περπατήσουμε μία ώρα μέσα στο χιόνι μέχρι το σπίτι της κολλητής μας.
Με τον εμβολιασμό να προχωράει και τις επιχειρήσεις και τα ταξίδια να έχουν ανοίξει πάλι, η ζωή μας δείχνει να επιστρέφει στην κανονικότητα. Άραγε θα κρατήσουμε τα δώρα που έφερε μαζί της η πανδημία, τις μικρές συνειδητοποιήσεις που κάναμε όταν ξανασυστηθήκαμε με τη φύση και τη γειτονιά μας, όταν αξιολογήσαμε σε νέες βάσεις τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους που μας έλειψαν και επανεκτιμήσαμε όσα έχουν πράγματι σημασία; Ή μόλις νιώσουμε ξανά ασφαλείς, θα γυρίσουμε στις προηγούμενες συνήθειές μας και -συνειδητά ή μη- θα αρχίσουμε πάλι να θεωρούμε δεδομένα όλα όσα η Covid-19 μάς έδειξε ότι μπορούν να χαθούν χωρίς προειδοποίηση;
Εστιάζοντας στο παρόν κι ελπίζοντας για το μέλλον
Οι ειδικοί παγκοσμίως λένε ότι ο Νο1 μηχανισμός που μας κράτησε ψυχικά υγιείς όλο αυτό το διάστημα ήταν η ευγνωμοσύνη. Αν και τα προηγούμενα χρόνια είχε τραβήξει το ενδιαφέρον ως τεχνική ψυχικής ενδυνάμωσης και αυτοβοήθειας, με αμέτρητες μελέτες και εκατοντάδες βιβλία να έχουν γραφτεί γι΄ αυτήν από ψυχολόγους και ερευνητές, από τον Φεβρουάριο του 2020 έως τον Μάιο του ίδιου χρόνου, έπειτα δηλαδή από το πρώτο lockdown, οι αναζητήσεις στο Pinterest για τον όρο ευγνωμοσύνη αυξήθηκαν κατά 60%.
Το να μετράμε τις ευλογίες μας αντί να στεκόμαστε σε όσα μας λείπουν έκανετη διαφορά, σώζοντας την ψυχική μας υγεία σ’ αυτό τον ενάμιση χρόνο της πανδημίας. Το τμήμα Ψυχολογίας του βρετανικού Πανεπιστημίου Surrey μελέτησε ποιες πρακτικές βοήθησαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας τους συμμετέχοντες στις έρευνές του να νιώσουν καλύτερα τονώνοντας την ψυχολογία τους. Όπως δήλωσαν οι υπεύθυνοι της έρευνας στην επιστημονική έκδοση Journal of Positive Psychology, «τα lockdown επηρέασαν δραματικά τη νοητική και συναισθηματική μας υγεία και πιθανότατα το ίδιο θα συμβεί αν ξαναμπούμε σε καραντίνα στο μέλλον. Η αύξηση της κατάθλιψης και του άγχους είναι ανησυχητική. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ποιες τεχνικές μπορούν να μας στηρίξουν σε δύσκολες καταστάσεις όπως αυτές που βιώσαμε και ίσως κληθούμε να ζήσουμε ξανά. Επιβεβαιώσαμε ότι το να εκτιμούμε τα θετικά που έχουμε στη ζωή μας τώρα και να ελπίζουμε ότι στο μέλλον τα πράγματα θα βελτιωθούν λειτούργησαν σημαντικά καλύτερα από το να αναπολούμε το παρελθόν και όσα είχαμε τότε. Χρειάζεται να αναγνωρίζουμε όλα όσα έχουμε, αντί να σκεφτόμαστε εκείνα που στερούμαστε» καταλήγουν οι ειδικοί.
Ο άνθρωπος που το όνομά του έχει γίνει συνώνυμο της επιστημονικής μελέτης της ευγνωμοσύνης, ο dr Robert Emmons, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Davis της Καλιφόρνιας, εξηγεί: «Οι ψυχολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι όταν μεταφράζουμε τις σκέψεις μας σε λόγο (είτε γραπτό είτε προφορικό) αυτές αποκτούν υπόσταση. Η ευγνωμοσύνη μάς βοηθά να μην παίρνουμε τα πράγματα ως δεδομένα. Μετατοπίζει την προσοχή μας σε όλα εκείνα τα δώρα που έχουμε, αλλά τα αγνοούμε γιατί το μυαλό μας κολλάει στα αρνητικά». Από κατασκευής ο εγκέφαλός μας στέκεται στα αρνητικά, επιβεβαιώνουν τα ευρήματα του νευροψυχολόγου Rick Hanson, συγγραφέα του βιβλίου Hardwiring Happiness (Σύνδεση με την ευτυχία, εκδ. Harmony). «Εκφράζοντας όμως την ευγνωμοσύνη μας για όσα έχουμε, επαναπρογραμματίζουμε τις συνάψεις των νευρώνων και επανεκπαιδεύουμε τον εγκέφαλό μας», τονίζει ο βιολόγος Bret Stetka στο καινούριο του βιβλίο A History of the Human Brain (Ιστορία του ανθρώπινου εγκεφάλου, εκδ. Timber Press).
ευγνωμοσύνη= ανθεκτικότητα
Ένας ακόμα νευροεπιστήμονας, ο Glenn Fox, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, αναφέρει ότι όταν ανακοινώθηκε το πρώτο lockdown, οι φοιτητές του που παρακολουθούσαν τότε ένα από τα πιο δημοφιλή μαθήματα στο πανεπιστήμιο με θέμα «Η επιστήμη της βέλτιστης απόδοσης», ήταν στα μισά μιας εργασίας που τους είχε αναθέσει και στο πλαίσιο της οποίας έπρεπε να κρατήσουν ημερολόγιο ευγνωμοσύνης για τέσσερις εβδομάδες. «Είχε ενδιαφέρον η χρονική συγκυρία. Στην αρχή της καραντίνας τα επίπεδα αισιοδοξίας τους έπεσαν, αλλά σύντομα ανέβηκαν πάλι», αναφέρει. «Υπάρχουν μέρες που εύχεσαι να ήσουν ευγνώμων, αλλά δεν είσαι. Τότε είναι που πρέπει να πάρεις μια βαθιά ανάσα και να εντοπίσεις γύρω σου κάτι που πάει καλά, που λειτουργεί κανονικά. Ακόμη και όταν όλα φαίνονται να εξελίσσονται στραβά, πάντα υπάρχει κάτι που λειτουργεί -το ηλεκτρικό στο σπίτι ή η αίσθηση του χιούμορ μας- και απλώς χρειάζεται να το εντοπίσουμε». Ο Emmons δήλωσε πρόσφατα πως η στροφή τόσο πολλών ανθρώπων στην ευγνωμοσύνη κατά τη διάρκεια της πανδημίας «είναι μια επαναστατική πράξη. Η ευγνωμοσύνη είναι συνώνυμη της ψυχικής ανθεκτικότητας, εξαιρετικά χρήσιμη σε καιρούς κρίσης και η καλύτερη προσέγγιση για την ίδια τη ζωή, ό,τι και αν συμβαίνει. Πραγματικά, ό,τι και αν συμβαίνει».
Κάπως έτσι καταφέραμε πολλοί να περάσουμε όσο πιο… αναίμακτα γινόταν όλους εκείνους τους μήνες του 2020 και του 2021: νιώθοντας ευγνωμοσύνη για τη βόλτα στο βουνό με φίλους και μια ζεστή σοκολάτα στο χέρι, για τις πρώτες ανοιξιάτικες μέρες, το Πάσχα που φέτος ήταν καλύτερο από πέρυσι, τη δεύτερη δόση του εμβολίου που ήρθε πριν από τις διακοπές, την άγνωστη που βρήκε τη χαμένη ταυτότητά μας και μπήκε στον κόπο να μας ψάξει στο facebook για να μας τη δώσει… Το στοίχημα είναι αν, τώρα που η καθημερινότητά μας επανέρχεται σε κανονικούς ρυθμούς, θα συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε τις μικρές αλλά ουσιαστικές χαρές της ζωής.
Επιστροφή στο μέλλον (όχι στο παρελθόν)
Η Naz Beheshti, executive wellness coach που ξεκίνησε την καριέρα της ως δεξί χέρι του Steve Jobs της Apple και συγγραφέας του βιβλίου Pause. Breathe. Choose. (Σταμάτα. Ανάπνευσε. Επίλεξε. εκδ. New World Library), θεωρεί ότι η πανδημία και όλα όσα ζήσαμε ή πρόκειται να ζήσουμε ακόμα λόγω της Covid-19 θα μας κάνουν πιο δυνατούς. «Όλοι γνωρίζουμε τον όρο “διαταραχή μετατραυματικού στρες”. Οι ερευνητές όμως πλέον έχουν δει πως όσοι επιζούν από τραυματικές εμπειρίες (σ.σ.: όπως η παγκόσμια κρίση λόγω του κορονοϊού) δείχνουν σημάδια προσωπικής εξέλιξης. Βγαίνοντας από όλο αυτό, δεν θα έχουμε απλώς αντέξει – αυτή η εμπειρία θα μας δώσει νέα δύναμη. Ένα από τα δώρα της πανδημίας είναι ότι εκτιμήσαμε αυτά που έχουμε και παίρναμε ως δεδομένα». Αναγνωρίσαμε ότι είμαστε τρωτοί και συνειδητοποιήσαμε πόσο αλληλένδετες είναι οι ζωές όλων μας. «Η ευγνωμοσύνη μάς έβγαλε από την κλειστοφοβία της παρούσας κρίσης», συνεχίζει η Beheshti. «Σε καιρούς κρίσης, η βιολογία του εγκεφάλου μας μας κάνει να επικεντρωνόμαστε σε όσα μας απειλούν και είναι σαν να παγιδευόμαστε σε ένα σκοτεινό τούνελ. Η ευγνωμοσύνη μάς βοηθά να βγούμε από αυτό το τούνελ, να δούμε την κατάσταση συνολικά, τη μεγάλη εικόνα, όσα έχουν πραγματικά σημασία». Ωστόσο, μια άλλη μερίδα ψυχολόγων θεωρεί ότι όπως ακριβώς καταφέραμε να προσαρμοστούμε στις δύσκολες συνθήκες που μας επέβαλε η πανδημία, τώρα που η ζωή μας επανέρχεται στην κανονικότητα, θα προσαρμοστούμε ξανά, ξεχνώντας τα σπουδαία μαθήματα που πήραμε όσο βρισκόμασταν στο μάτι του κυκλώνα. Πρόκειται για το φαινόμενο που οι ειδικοί ονομάζουν «ηδονική προσαρμογή» και χάρη στο οποίο οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να εξοικειώνονται γρήγορα με τις περιστάσεις. Είναι το ίδιο φαινόμενο το οποίο εξηγεί γιατί όσοι κερδίζουν το λόττο (αγοράζουν νέο σπίτι/αυτοκίνητο/βρίσκουν καλύτερη δουλειά), έπειτα από μια περίοδο μεγάλης… ευτυχίας, σύντομα επιστρέφουν στα επίπεδα ευτυχίας που είχαν πριν. Είναι δηλαδή προδιαγεγραμμένο ότι μόλις ολοκληρωθεί η επιχείρηση «ελευθερία» και ξανακερδίσουμε πίσω τη ζωή μας, θα ξεχάσουμε όλα αυτά που συνειδητοποιήσαμε, όπως το ότι τελικά η ευτυχία μας κρύβεται στις μικρές στιγμές;
Ευτυχώς, όχι μόνο δεν είναι απαραίτητο τα πράγματα να εξελιχθούν έτσι, αλλά για ακόμη μια φορά, η ευγνωμοσύνη φαίνεται πως θα είναι ένα από τα μεγάλα μας όπλα. Η dr Sonja Lyubomirsky, από την έδρα της στο τμήμα Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Riverside της Καλιφόρνιας όπου μελετά εδώ και χρόνια την ανθρώπινη ευτυχία, δηλώνει αισιόδοξη: «Είναι χρήσιμο να λάβουμε υπόψη μας ότι ποτέ η προσαρμογή δεν είναι καθολική και ολοκληρωτική» και πως υπάρχουν πολλά που μπορούμε να κάνουμε για να συνεχίσουμε να είμαστε ευτυχισμένοι. «Οι μεταβατικές περίοδοι αποτελούν ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό», λέει η ειδικός. Πλέον, τώρα που έχουμε ξαναρχίσει να απολαμβάνουμε την ελευθερία την οποία είχαμε στερηθεί τόσο καιρό και εκτιμούμε το πόση δύναμη έχει να μας κάνει ευτυχισμένους ένα ποτό με παρέα, το αεράκι στο κατάστρωμα του πλοίου και ένα ξέγνοιαστο Σαββατοκύριακο στο νησί, ίσως είναι η καλύτερη ώρα για να συνεχίσουμε να είμαστε ευγνώμονες. Άλλωστε όπως λέει και ο dr Robert Emmons, «είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ευγνωμοσύνη είναι επιλογή». Μια επαναστατική επιλογή ζωής.
Tips για να βάλουμε (και να διατηρήσουμε) την ευγνωμοσύνη στη ζωή μας
Η ψυχολόγος Κατερίνα Κανελλοπούλου, ειδικευμένη στην Εφαρμοσμένη Θετική Ψυχολογία και την Προπονητική Ψυχολογία, προτείνει τρόπους με τους οποίους η ευγνωμοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να απολαμβάνουμε τις μικρές αλλά ουσιαστικές χαρές της ζωής. Άλλωστε, όπως εξηγεί, η ευγνωμοσύνη θεωρείται από τους θετικούς ψυχολόγους ένα από τα δέκα θετικά συναισθήματα. Όταν αυξάνουμε τα θετικά μας συναισθήματα μέσα από ασκήσεις όπως οι παρακάτω, αυτομάτως αυξάνουμε και τα επίπεδα της ευτυχίας μας.
Ημερολόγιο ευγνωμοσύνης: «Κάθε βράδυ γράφουμε δέκα πράγματα για τα οποία είμαστε ευγνώμονες και τα οποία είχαμε μέσα στη μέρα ή τη ζωή μας. Από τα πολύ απλά, μέχρι τα πλέον σημαντικά: από το ότι έχουμε ένα κρεβάτι για να κοιμόμαστε, καθαρό νερό και φαγητό, τα παιδιά μας είναι υγιή, έως το ότι έχουμε ειρήνη, ήλιο, θάλασσα…
Τεχνική mindfulness: «Κατά τη διάρκεια της ημέρας εστιάζουμε στα απλά και καλά πράγματα που μας συμβαίνουν: από το γέλιο που ρίξαμε με τη φίλη μας μέχρι τη ζωγραφιά που μας έδειξε το παιδί μας. Με αυτό τον τρόπο στρέφουμε τον αυτόματο αρνητικό νου προς την εκμάθηση της θετικότητας».
Διαλογισμός: «Ακόμα και τρία λεπτά είναι αρκετά για να χαλαρώσει ο νους και να εστιάσει στην πρόθεση που του θέτουμε, όπως είναι στην προκειμένη περίπτωση η ευγνωμοσύνη».
Τεχνική art therapy: «Με φωτεινά χρώματα σχηματίζουμε έναν κύκλο σε χαρτί και μέσα σε αυτόν ζωγραφίζουμε 10 λόγους για τους οποίους νιώθουμε ευγνωμοσύνη, με όποιον τρόπο θέλουμε (ρεαλιστική αναπαράσταση, σύμβολα…). Τοποθετούμε το χαρτί δίπλα στο κρεβάτι, ώστε να το κοιτάζουμε για λίγα λεπτά πριν κοιμηθούμε, αλλά και όταν ξυπνήσουμε».
