της Νάνσυ Καλλικλή. Φωτογράφος: Meinke Klein, Styling: Joanna Schlenzka.
Ένα μόλις βήμα πριν κερδίσει πολλές ακόμη διακρίσεις στους φετινούς Ολυμπιακούς Αγώνες -όπως όλοι περίμεναν από τη Simone Biles που μας έχει συνηθίσει να σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο σε όποια διοργάνωση συμμετέχει-, το χρυσό κορίτσι της ενόργανης γυμναστικής έκανε αυτό που κανείς δεν είχε φανταστεί: ανακοίνωσε ότι επέλεξε να μη διαγωνιστεί στους περισσότερους τελικούς για λόγους «ψυχικής υγείας». Έπειτα από χρόνια προπονήσεων και αμέτρητες ώρες προετοιμασίας, έγραψε στον λογαριασμό της στο Instagram ότι ένιωθε «σαν να κουβαλάει όλο το βάρος του κόσμου στους ώμους της» και δήλωσε με θάρρος: «Ναι, λέω να βάζουμε πρώτη την ψυχική μας υγεία […] Δεν πειράζει κάποιες φορές να απέχουμε από μεγάλους αγώνες για να επικεντρωθούμε στον εαυτό μας. Αυτό δείχνει πραγματική δύναμη χαρακτήρα και αθλητή».
Λίγο πριν την προσγείωση
Μέχρι τώρα, η Αμερικανίδα Biles έσπαγε τα όρια: το 2019 ανακηρύχθηκε αθλήτρια ενόργανης με τις περισσότερες διακρίσεις (μεταξύ αντρών και γυναικών), ενώ φέτος τον Μάιο έγινε η πρώτη γυναίκα η οποία ολοκλήρωσε με επιτυχία την κίνηση που ονομάζεται «διπλό δόρι Yurchenko», στην οποία μάλιστα πρόσθεσε επιπλέον δυσκολία συμπεριλαμβάνοντας ένα δεύτερο backflip. Στο Τόκιο, όμως, ήταν η πρώτη φορά που έθεσε τα δικά της όρια. Αφουγκράστηκε τις δικές της ανάγκες και τις έβαλε ψηλότερα από τις προσδοκίες που είχαν για εκείνη προπονητές, ομοσπονδίες, σπόνσορες, διοργανώσεις και κοινό.
Αν μια αθλήτρια μεγατόνων όπως η 24χρονη, που μετράει ήδη 19 χρυσά μετάλλια και 25 συνολικά, βρίσκει τη δύναμη να πει «όχι» σε όσα την πιέζουν πέρα από τις αντοχές της, μήπως ήρθε και για εμάς η ώρα να βρούμε το θάρρος να σβήσουμε από τη λίστα με τις προτεραιότητές μας όσες καταστάσεις μάς ξεπερνούν;
Αναζητώντας τα σημάδια
Μπορεί εμείς στην καθημερινότητά μας να μην έχουμε να ανταγωνιστούμε παγκόσμιους πρωταθλητές ούτε να κρίνεται η καριέρα μας σε διεθνείς διοργανώσεις με τους προβολείς στραμμένους πάνω μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι και καταστάσεις που καταπατούν τα όριά μας. Πολλοί από εμάς που συστηθήκαμε με την τηλεργασία στην πρώτη καραντίνα δηλώσαμε σε έρευνες και μεταξύ μας ότι προτιμάμε την ευελιξία αυτού του καθεστώτος από την επιστροφή στο γραφείο, αλλά ελάχιστοι είδαμε το εργασιακό μας ωράριο να μη διευρύνεται. Από εκεί που όταν φεύγαμε από το γραφείο, ανεξάρτητα από το πόσο αργά ήταν αυτό, ξέραμε ότι τουλάχιστον κλείνοντας την πόρτα αφήναμε πίσω μας τα θέματα της δουλειάς έως το επόμενο πρωί, ξαφνικά γίναμε διαθέσιμοι για βιντεοκλήσεις, email και μηνύματα ακόμη και τις πρώτες βραδινές ώρες, τις στιγμές που φυσιολογικά θα απολαμβάναμε ένα ποτήρι κρασί παρακολουθώντας την αγαπημένη μας σειρά στην τηλεόραση.
Από την άλλη, στις σχέσεις και τις φιλίες μας συχνά βλέπουμε τα προσωπικά μας όρια να πιέζονται ή ακόμη και να καταπατούνται. Όταν έχεις μόλις παραδώσει το μεγάλο project, για το οποίο ξενύχτησες ολόκληρη την εβδομάδα και ανυπομονείς να γυρίσεις στο σπίτι για να ξεκουραστείς, αλλά τελικά υποκύπτεις στα παρακάλια της κολλητής σου να πας μαζί της στο reunion της σχολής και την επόμενη μέρα ξυπνάς (πάλι) κουρασμένη και θυμωμένη με τον εαυτό σου γιατί δεν μπόρεσες να πεις «όχι», είναι ξεκάθαρο ότι τα «πρέπει» νίκησαν ξανά τα «θέλω» σου.
«Κάποτε άκουσα μια παρομοίωση από έναν γιατρό, την οποία βρήκα πολύ σοφή: ο οργανισμός μας είναι σαν ένα λάστιχο, που όσο το καταπονούμε τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να σπάσει, και κατά συνέπεια να αρρωστήσουμε σωματικά ή πνευματικά», λέει η ψυχοθεραπεύτρια και σύμβουλος προσωποκεντρικής προσέγγισης Μαρία Μαγγανάρη. «Με την ίδια καταπόνηση, σωματική ή συναισθηματική, οι επιπτώσεις δεν είναι σε όλους ίδιες, γιατί βεβαίως δεν είναι όλα τα λάστιχα ίδια. Και δυστυχώς τα όρια των αντοχών μας συχνά δεν τα αναγνωρίζουμε, παρά μονάχα όταν τα συμπτώματα υποδεικνύουν ότι τα έχουμε ήδη ξεπεράσει», συνεχίζει η ίδια. Συνεπώς το πώς νιώθουμε θα μας δείξει αν πράγματι έχουμε επιτρέψει σε κάποιον να υπερβεί τα προσωπικά μας όρια.
Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις
Αν στην προσπάθειά μας να αποφύγουμε να δυσαρεστήσουμε τον εργοδότη, τη φίλη ή τον σύντροφό μας αισθανόμαστε αδικία ή θυμό, τότε έχουμε μια ισχυρή ένδειξη ότι μάλλον πρέπει να μάθουμε να λέμε συχνότερα τη μαγική λέξη που θα κάνει τη διαφορά και θα μας γλιτώσει από το burnout και τους τσακωμούς στην προσωπική μας ζωή. Μπορεί να αισθανόμαστε ότι για όλο αυτό που βιώνουμε ευθύνεται ο άλλος, αλλά η αλήθεια είναι ότι κάθε φορά εμείς είμαστε που του επιτρέπουμε να παραβιάζει τα όριά μας. Ποιος είπε όμως ότι τα πράγματα είναι εύκολα όταν χρειάζεται κανείς να πει «όχι»;
Ο Steve Magness συμπληρώνει το προπονητικό team κορυφαίων ομάδων του NBA και πολλών αθλητών που προετοιμάζονται για τους Ολυμπιακούς εφαρμόζοντας τεχνικές ψυχικής και νοητικής ενδυνάμωσης. Μάλιστα, λέγεται ότι αυτές έχουν βοηθήσει πολλούς από αυτούς τους μεγάλους αθλητές να υπερβούν τον εαυτό τους. Ο ίδιος όμως θεωρεί τη στάση της Biles στο Τόκιο μεγαλύτερο επίτευγμα από οποιοδήποτε μετάλλιο: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι συναισθηματικά εξαντλητικοί», εξήγησε στη βρετανική εφημερίδα Guardian λίγο μετά την απόφαση της αθλήτριας να απέχει από κάποια αγωνίσματα. «Η εύκολη απόφαση για την Biles θα ήταν να συνεχίσει, να κάνει την προσπάθειά της, ό,τι κι αν θα σήμαινε αυτό. Η δύσκολη θα ήταν να πει “όχι”. Θέλει εσωτερική δύναμη να καταλάβεις τον εαυτό σου, το πού βρίσκεσαι και αν ο δρόμος μπροστά σου είναι ο σωστός για εσένα».
Η απόφασή της να θέσει τα δικά της όρια επικροτήθηκε από την Αμερικανική Ομοσπονδία Γυμναστικής, η οποία δήλωσε: «Υποστηρίζουμε ολόψυχα την απόφαση της Simone και επικροτούμε την ανδρεία της, που δίνει προτεραιότητα στην ευημερία της. Το θάρρος της δείχνει, για άλλη μια φορά, τον λόγο για τον οποίο αποτελεί πρότυπο για τόσους πολλούς ανθρώπους». Παρ’ όλα αυτά, είναι μάλλον απίθανο ο προϊστάμενός μας να δεχτεί με τον ίδιο ενθουσιασμό μια ανάλογη δική μας απόφαση.
Γόνιμη σύγκρουση Ή κατά μέτωπο επίθεση;
Όταν ορίζουμε το σημείο μέχρι το οποίο είμαστε ΟΚ και πού σταματά αυτό, είναι αναπόφευκτο να συναντήσουμε αντίσταση, ειδικά αν μέχρι τώρα είχαμε συνηθίσει τον άλλο (εργοδότη/προϊστάμενο/φίλο/σύντροφο/γονιό/παιδί) να είμαστε πιο υποχωρητικοί. Αν έως τώρα γυρίζαμε από τη δουλειά και αναλαμβάναμε να συμμαζέψουμε το σπίτι, να ετοιμάσουμε το βραδινό για εμάς και τον σύντροφό μας, να διαβάσουμε ολόκληρο παραμύθι στη δίχρονη κόρη μας και να απλώσουμε και το πλυντήριο πριν καν μπούμε στο ντους, προφανώς κανείς δεν θα χαρεί αν μας ακούσει να δηλώνουμε «σήμερα είμαι πολύ κουρασμένη, θα κάνω ένα μπάνιο και θα πάω να ξαπλώσω». Η σύγκρουση είναι αναμενόμενη. Το θέμα όμως είναι αυτή να είναι γόνιμη, ώστε να ορίσουμε και εμείς τα όριά μας, αλλά και να βρεθεί μια λύση αποδεκτή από όλες τις πλευρές.
Η κα Μαγγανάρη εξηγεί πως «το πόσο γόνιμη θα είναι μια σύγκρουση εξαρτάται από δύο παράγοντες: το επίπεδο αυτογνωσίας των συνομιλητών, αλλά και τις προσδοκίες τους. Όταν κατορθώνουμε να διακρίνουμε ποιες από τις ανάγκες μας δεν ικανοποιούνται (αυτογνωσία), εστιάζουμε σε αυτές και έτσι είναι πολύ πιο εύκολο να συνεργαστούμε ώστε να βρούμε λύσεις από το να επιμείνουμε στη λύση που έχουμε φανταστεί εμείς. Δυστυχώς, δεν έχουμε εκπαιδευτεί να συγκρουόμαστε. Η λέξη “σύγκρουση” από μόνη της μας φέρνει στο μυαλό ανθρώπους που φωνάζουν εξαγριωμένοι, κατηγορώντας ο ένας τον άλλο. Με το μήνυμα “εσύ”, όταν δηλαδή κατηγορούμε τον άλλο για όσα βιώνουμε, όταν του βάζουμε ταμπέλες (“είσαι αναίσθητος”), με το να κρίνουμε (“δεν σκέφτεσαι ώριμα”), με την απειλή ή με την ηθικολογία, το μόνο που κατορθώνουμε είναι να ωθήσουμε τον συνομιλητή μας σε μια θέση άμυνας και να μας υψώσει ένα τεράστιο τείχος: το κανάλι επικοινωνίας έχει πλέον κλείσει και η σχέση κινδυνεύει. Με το μήνυμα “εγώ”, αντίθετα, παίρνουμε την ευθύνη για όσα νιώθουμε, διεκδικώντας τη συνεργασία του άλλου. Περιγράφοντας με λεπτομέρεια και με μη επικριτικό τρόπο τη συμπεριφορά του, τη συνέπεια που είχε πάνω μας σε χρόνο, χρήμα, ενέργεια σωματική ή/και ψυχική αλλά και τα συναισθήματα που μας προκάλεσε (φόβο, άγχος, εξουθένωση, αδικία, απόρριψη, εγκατάλειψη, ζήλια κ.λπ.), ενεργοποιούμε την ενσυναίσθηση του συνομιλητή μας. Έχουμε, δηλαδή, πολύ περισσότερες πιθανότητες να έρθει στη θέση μας, αντί να δημιουργηθεί ένας ατέρμονος κύκλος επιθετικότητας ή ίσως, ακόμη χειρότερα, απόσυρση και αποξένωση».
Σε κάθε περίπτωση, το πρώτο βήμα είναι να αφουγκραστούμε τον εαυτό μας. Είναι η κατάσταση την οποία βιώνουμε ανεκτή από εμάς και εντός των ορίων εκείνων που μας κάνουν να αισθανόμαστε και να ζούμε καλά; Για πολλούς, ο αργός χρόνος (στον οποίο λειτουργούσαμε στο πρώτο lockdown, όταν αναγκαστήκαμε να χαμηλώσουμε ταχύτητα σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, αλλά που τον απολαμβάνουμε και στις διακοπές) ήταν αυτό που χρειαζόταν. «Κάποιοι λένε ότι ο αργός χρόνος είναι απαραίτητος για τη δημιουργικότητα, είναι όμως και για την ενδοσκόπηση», εξηγεί η ψυχοθεραπεύτρια. «Πολλοί αποφάσισαν να μπουν σε θεραπεία εκείνη την περίοδο της καραντίνας, γιατί είχαν την ευκαιρία να κάνουν μια παύση και να κοιτάξουν μέσα τους. Άλλοι, που ήδη είχαν ξεκινήσει κάποιον κύκλο συνεδριών, βούτηξαν απρόσμενα βαθιά στα θέματα που τους απασχολούσαν ήδη ή πήραν σημαντικές για τη ζωή τους αποφάσεις, έβαλαν σε δράση σχέδια που περίμεναν χρόνια στην άκρη, ώστε να αλλάξουν ολότελα την ποιότητα της καθημερινότητάς τους», συμπληρώνει η ίδια. Αν μάθαμε -στην καραντίνα ή στις διακοπές ανάλογα ο καθένας- να κόβουμε ταχύτητα και να εντοπίζουμε τυχόν ρωγμές στα όριά μας, τότε σίγουρα έχουμε κάνει το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα ώστε να πούμε «όχι» και να βάλουμε στην άκρη όσα και όσους μας στερούν την ευτυχία και την ηρεμία στην καθημερινότητά μας.
«Όχι» μόνο στα «πρέπει», όχι και στα «θέλω»
Πώς θα μάθουμε να λέμε τη μαγική λέξη. Μαθαίνοντας να λέμε «όχι» βάζουμε σε προτεραιότητα τις δικές μας ανάγκες και τους δικούς μας στόχους, αντί να αφήνουμε να παρασυρθούμε από εκείνα των άλλων. Μικρά tips για να αρχίσουμε να βάζουμε στο λεξιλόγιό μας αυτή τη μικρή, αλλά παντοδύναμη λέξη είναι:
- Όταν έχουμε συνηθίσει η αυτόματη απάντησή μας να είναι «ναι», σίγουρα θα μας βοηθήσει να κερδίσουμε λίγο χρόνο ώστε να διαπιστώσουμε πώς θέλουμε πραγματικά να απαντήσουμε. Μια απάντηση-πασπαρτού θα μπορούσε π.χ. να είναι: «Επειδή χρειάζεται να τελειώσω κάτι άμεσα, μπορώ να σου απαντήσω σε λίγο;».
- Αν κάποιος μας προτείνει κάτι το οποίο νιώθουμε ότι ξεπερνά τα όριά μας, μπορούμε να αντιπροτείνουμε μια άλλη λύση: «Δεν γίνεται να έρθω να περάσουμε μαζί όλη την ημέρα, αλλά μπορώ να περάσω για ένα ποτό».
- Είμαστε σαφείς στην απάντησή μας. Λέξεις όπως «μπορεί», «δεν ξέρω», «ίσως αν» δείχνουν ότι ούτε εμείς οι ίδιοι είμαστε σίγουροι και επομένως αφήνουν περιθώρια στον άλλο να επιμείνει.
- Πολλές φορές το «όχι» μας θα βοηθήσει τον άλλο περισσότερο από μια θετική μας απάντηση. Σίγουρα θέλουμε να σταθούμε στο πλάι της κολλητής μας που δυσκολεύεται να κάνει νέες γνωριμίες. Αλλά το να τη συνοδεύσουμε ακόμη και στο εταιρικό πάρτι της καινούριας της δουλειάς, μάλλον θα την κάνει να δείξει λιγότερο καλή επαγγελματίας.
