Cover photo: Cathrine Wessel
από την Νάνσυ Καλλικλή
Μπορεί να συζητήσαμε αμέτρητες φορές στους διαδρόμους του γραφείου πόσο πολύ μας δυσκόλεψαν οι περσινές καραντίνες και η τηλεκπαίδευση, να διαβάζουμε κάθε μήνα και μια καινούρια έκθεση παγκόσμιου ή εθνικού οργανισμού που αποκαλύπτει πόσες από εμάς είδαν τις συνθήκες στη δουλειά και στο σπίτι να γίνονται ακόμη πιο δύσκολες και τα περιστατικά βίας να αυξήθηκαν, αλλά πιθανόν να μην έχουμε αντιληφθεί το μέγεθος και την έκταση της ζημιάς: η πανδημία επηρέασε τις γυναίκες -σε ολόκληρο τον πλανήτη και στην Ελλάδα- σε κάθε τομέα της ζωής τους και σε μεγάλο βαθμό, καθιστώντας την ισότητα των φύλων ακόμη πιο μακρινό στόχο από ό,τι είχαμε υπολογίσει.
Μεγάλες προσδοκίες (που όμως είχαμε παλέψει γι’ αυτές)
Κυβερνητικές στρατηγικές, εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές, αναθεωρημένες εταιρικές πρακτικές και πλάνα δράσης, σημαντικές προσπάθειες από ΜΚΟ, όλα έτρεχαν κανονικά και μάλιστα με μια συγκρατημένη αισιοδοξία τη στιγμή που ξέσπασε η πανδημία. Όσο μικρά κι αν ήταν, είχαν γίνει ήδη σημαντικά βήματα για την εξάλειψη των διακρίσεων και της βίας κατά των γυναικών. Δύο χρόνια μετά όμως, κατά τα οποία μεσολάβησε η παγκόσμια αυτή απειλή που ζήσαμε και ζούμε, ο απολογισμός δεν είναι θετικός. Η Έκθεση του 2021 του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το Χάσμα των Φύλων χτύπησε συναγερμό, αποκαλύπτοντας ότι η πανδημία μάς παρέσυρε σε ένα αιφνιδιαστικό πισωγύρισμα: ενώ την προηγούμενη χρονιά η Έκθεση του 2020 υπολόγιζε πως θα χρειαζόμασταν 99,5 έτη μέχρι την επίτευξη της ισότητας, εξαιτίας της Covid-19 τα χρόνια αυτά έχουν πλέον αυξηθεί σε 135,6. Με άλλα λόγια, μία ακόμη γενιά θα πρέπει να ζήσει με φαινόμενα όπως οι διακρίσεις, η κακοποίηση και η βία, μία ακόμη γενιά θα πρέπει να διεκδικήσει ξανά αυτά για τα οποία είχαμε παλέψει, είχαμε κερδίσει εν μέρει και χάσαμε ξανά.
Διότι, σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση, σε αυτά τα δύο χρόνια το ποσοστό των γυναικών στην Ελλάδα που συμμετέχουν στο εργατικό δυναμικό μειώθηκε (σε αντίθεση με των αντρών που αυξήθηκε). Όταν κληθήκαμε παγκοσμίως να ισορροπήσουμε σαν ταχυδακτυλουργοί τη δική μας τηλεργασία, την τηλεκπαίδευση των παιδιών και τις καθημερινές δουλειές στο σπίτι -που είναι τρεις φορές πιο πιθανό να τις επωμίστηκαν οι γυναίκες αντί για τους συντρόφους τους-, πολλές αποφασίσαμε ή αναγκαστήκαμε τότε να αφήσουμε τη δουλειά μας. Πέρυσι τέτοιον καιρό, μια έρευνα της ΜΚΟ διαΝέοσις αποκάλυψε πως ενώ σχεδόν όλοι οι Έλληνες (96,4%) αναγνωρίζουν πως μια μητέρα και ένας πατέρας πρέπει να έχουν τις ίδιες ακριβώς ευθύνες για τη φροντίδα των παιδιών, μόνο σχεδόν οι μισοί πιστεύουν ότι οι γυναίκες έχουν τις ίδιες ευκαιρίες απασχόλησης με τους άντρες.
Η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Εύη Μανωλάκου υπογραμμίζει άλλο ένα παράδοξο: ενώ η γυναίκα πρωτοστατεί στη μάχη κατά της Covid-19 «με την υπερεκπροσώπηση στην πρώτη γραμμή, σε υπηρεσίες περίθαλψης και φροντίδας», και επομένως εκτίθεται πολύ περισσότερο στον κίνδυνο του ιού, «ταυτόχρονα είδαμε στη διάρκεια της καραντίνας σημαντικές απώλειες και απολύσεις σε τομείς με παραδοσιακό γυναικείο χαρακτήρα, στον χώρο της γραμματειακής υποστήριξης, της οικιακής εργασίας και του τουρισμού».
Ενδοοικογενειακή βία, κακοποίηση, γυναικοκτονίες
Παράλληλα, αυτά τα δύο χρόνια σημαδεύτηκαν από μια πρωτοφανή αύξηση της βίας κατά των γυναικών. «Δυστυχώς διαπιστώνουμε έξαρση των εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας, ιδίως σε βάρος των γυναικών, που διακρίνεται πλέον από ανησυχητική, εντεινόμενη και άμετρη βία», τονίζει η δικηγόρος Αθηνών Θεοδώρα Γουίβερτ. «Τα ελληνικά δικαστήρια καλούνται σε καθημερινή βάση να αντιμετωπίσουν υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας», συμπληρώνει.
Το σκοτεινό σύννεφο που απλώθηκε στη χώρα μας με τα περιστατικά γυναικοκτονιών αντανακλά και η θέση της Γιάννας Χορμόβα, γενικής γραμματέα Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΔΟΠΙΦ). Όπως δηλώνει στη 2η Ετήσια Έκθεση για τη Βία Κατά των Γυναικών, η οποία δημοσιεύτηκε λίγο πριν εκπνεύσει η προηγούμενη χρονιά, «το 2021, όπως και το προηγούμενο έτος, σημαδεύτηκε από την πανδημία της Covid-19 και τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσής της. Δεν έχουμε αφήσει πίσω μας οριστικά τις καταστάσεις αυτές, αλλά βαδίζουμε προς την άκρη ενός τούνελ που επιφύλασσε δυσάρεστες εκπλήξεις για την ισότητα των φύλων και τη βία κατά των γυναικών».
Σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση, το 2020 έγιναν στην αστυνομία πάνω από 5.500 καταγγελίες εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας, ενώ από τις γυναίκες που ζήτησαν βοήθεια από τα συμβουλευτικά κέντρα του δικτύου της ΓΓΔΟΠΙΦ, το 22% έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το 16% την πανεπιστημιακή, το 15% τη μεταλυκειακή, το 9,5% την υποχρεωτική εκπαίδευση και το δημοτικό, ακολουθούν με 6% οι εξυπηρετούμενες που έχουν ολοκληρώσει την τεχνολογική εκπαίδευση, το 3% έχει μεταπτυχιακές σπουδές, ενώ το 1% είναι αναλφάβητο. «Η ενδοοικογενειακή βία δεν αποτελεί καινούριο κοινωνικό φαινόμενο, αλλά ένα χρόνιο και σύνθετο πρόβλημα, το οποίο αφορά ανεξαρτήτως όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα», λέει η κα Γουίβερτ. Με δυο λόγια, όλες μας θα μπορούσαμε να έχουμε υπάρξει ή να υπάρξουμε θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
Μια χαραμάδα φως
Μπορεί τα επίσημα στοιχεία να είναι αποκαρδιωτικά, αλλά στον αντίποδα, ο παλμός της κοινωνίας χτυπά ολοένα και πιο δυνατά, για να μας θυμίσει ότι το παιχνίδι δεν έχει χαθεί οριστικά. Το ελληνικό #metoo, που γεννήθηκε κυριολεκτικά μέσα στην πανδημία, βροντοφώναξε σε ολόκληρη τη χώρα ότι πολιτεία και πολίτες, κανείς δεν εθελοτυφλεί πια. Τα παιδιά στο Μουσικό Γυμνάσιο Ιλίου έστειλαν ξεκάθαρο μήνυμα πριν από λίγες εβδομάδες ότι η επόμενη γενιά δεν θα δείξει καμία ανοχή στην έμφυλη βία. Κι αν κάποιοι γυρίζουν την πλάτη, γιατί επιμένουν σε στείρες νοοτροπίες, είμαστε όλο και περισσότεροι εκείνοι που θέλουμε να βρεθούμε εκεί όπου μέχρι τώρα βρίσκονταν τα θύματα: στο περιθώριο. Μπορεί να έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας, αλλά είμαστε πρόθυμοι να τον διαβούμε.
Την ίδια συγκρατημένη αισιοδοξία μοιράζεται με το ELLE η κα Γουίβερτ: «Η ελληνική κοινωνία μέχρι και σήμερα δεν είναι πλήρως απαλλαγμένη από τα στερεότυπα και τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, οι οποίες παραμένουν μεγάλες και βαθιά εδραιωμένες. Ελπιδοφόρο, ωστόσο, είναι ότι πλέον έχουμε γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας και ότι μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα της χώρας μας, λόγου χάρη, έχουν ενταχθεί στον διεθνή Δείκτη Ισότητας Φύλων Bloomberg Gender-Equality Index (GEI), καθώς ακολουθούν ευρωπαϊκά μοντέλα που προωθούν την άνοδο της γυναίκας στις ανώτατες θέσεις της ιεραρχίας στον εργασιακό χώρο».
Πράγματι, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις στην Ελλάδα προχωρούν σε θεσμικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο, ώστε οι γυναίκες να έχουν ισότιμη πρόσβαση στην εργασία και ευκαιρίες εξέλιξης ανάλογες με τα προσόντα τους και ανεξάρτητα από το φύλο τους. Η Χρυσούλα Φασούλη, Corporate Social Responsibility Supervisor του Ομίλου FOURLIS, επιβεβαιώνει πως «ο δρόμος που πρέπει να διανύσουμε για την πολυμορφία των φύλων (gender diversity), ιδιαίτερα στις ανώτερες και ανώτατες διοικητικές θέσεις των επιχειρήσεων, είναι μακρύς, ωστόσο η αρχή έχει ήδη γίνει. Το θέμα των ίσων ευκαιριών εντάσσεται πλέον στις προτεραιότητες της ατζέντας των εταιρειών, οι οποίες δομούν συγκεκριμένα προγράμματα και δράσεις ενδυνάμωσης καθώς και πολιτικές προώθησης των γυναικών σε θέσεις υψηλής ευθύνης θέτοντας, ταυτόχρονα, συγκεκριμένους στόχους. Οι γυναίκες πιστεύουν στον εαυτό τους και διαθέτουν σημαντικές γνώσεις, ταλέντα, σύγχρονες ηγετικές δεξιότητες και την ικανότητα να διαχειρίζονται αποτελεσματικά πολλούς ρόλους και προκλήσεις, αποδεικνύοντας έμπρακτα την ανθεκτικότητά τους και αφήνοντας ένα σημαντικό αποτύπωμα σε ό,τι κάνουν. Επιπλέον, όμως, διαθέτουν ενσυναίσθηση, ένα συστατικό πολύτιμο για την επιτυχή λειτουργία ομάδων. Η τοποθέτηση γυναικών σε διοικητικές θέσεις μόνο οφέλη μπορεί να φέρει στις επιχειρήσεις αλλά και στις ίδιες, τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο, ενώ μπορεί παράλληλα να λειτουργήσει και ως έμπνευση για τις υπόλοιπες γυναίκες ώστε να συνεχίζουν να διεκδικούν αυτό που τους αξίζει».
Όλες μαζί είμαστε μία από εμάς
Εκτός από τις επιχειρήσεις, και η πολιτεία από τη δική της μεριά παίρνει πλέον ξεκάθαρη θέση στο πλευρό των γυναικών και ενάντια στη βία και την ανισότητα. Ενημερώνει και ευαισθητοποιεί το κοινό και δημιουργεί υπηρεσίες όπως τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης, συμβουλευτικά κέντρα και ξενώνες φιλοξενίας. Τίποτα από όλα αυτά, όμως, δεν θα ήταν από μόνο του αρκετό αν δεν είχε αρχίσει να αλλάζει η νοοτροπία και η προσωπική στάση του καθενός μας. «Αν η Covid εποχή μάς έχει πιέσει, κλείσει ή αποκλείσει από τις καθημερινές μας συνήθειες και δραστηριότητες», λέει η κα Μανωλάκου, «είναι ίσως μια ευκαιρία να αναλογιστούμε και να συνδεθούμε με όλες εκείνες τις γυναίκες που βιώνουν καθημερινά, ήδη από την προ-Covid εποχή, κοινωνικές ανισότητες και πολλαπλούς αποκλεισμούς. Να ενημερώσουμε και να ενημερωθούμε. Να ακούσουμε και να ακουστούμε. Η καθεμία από το δικό της βίωμα και ρόλο. Να αναπτυχθεί ένα δίκτυο ενδυνάμωσης, πρόσβασης, ορατότητας για όλες. Όλες μαζί είμαστε μία από εμάς. Είναι ζητούμενο και συλλογικό αίτημα να αναπτυχθεί το κλίμα αλληλεγγύης, ασφάλειας, αυτοφροντίδας και αλληλοφροντίδας και παράλληλα να δώσουμε καθεμία χώρο στον εαυτό της να αναγνωρίσει την κούραση, την αγωνία, τη δυσκολία. Είναι ώρα και ευκαιρία να γίνει απαίτηση σε φορείς κυβερνητικούς και μη, στην ίδια την κοινωνία, η ανάγκη η γυναίκα να μην εκπαιδεύεται να προσέχει, να υπομένει, να αντέχει, αλλά να της επιτρέπεται να είναι ο εαυτός της με ίσους όρους. Ακούγεται ίσως ουτοπικό. Κι όμως, καθημερινά η κάθε γυναίκα μάχεται με τον δικό της τρόπο κι αυτό η πανδημία το έκανε πιο ορατό».
