μέρα που θα κοιτάμε από το κατάστρωμα του πλοίου το λιμάνι να απομακρύνεται δεν αργεί. Το αεράκι της θάλασσας θα πάρει μακριά όλες τις ανησυχίες και το άγχος για όσα μας περιμένουν από τον Σεπτέμβριο, πριν καν ανοιχτούμε στο Αιγαίο. Για εκείνες τις λίγες μέρες, κάθε βουτιά στα διάφανα νερά, κάθε βήμα στην πεζοπορία στο φαράγγι, κάθε αγκαλιά χορεύοντας με το ποτό στο χέρι στα στενά της Χώρας, τα πάντα θα επιβεβαιώνουν ότι «όλα θα πάνε καλά». Για εκείνες τις λίγες μέρες, όλα τα δύσκολα συναισθήματα που νιώθουμε εδώ και δυόμισι χρόνια θα μπουν ήσυχα ήσυχα κι αθόρυβα (ή μπορεί και προμελετημένα) κάτω από το χαλί. Τι θα συμβεί, όμως, όταν «το ατέλειωτο ελληνικό καλοκαίρι» τελειώσει και επιστρέφοντας όλοι στις υποχρεώσεις μας θα έρθουμε ξανά αντιμέτωποι με την καθημερινότητα, που φέτος όλοι λένε ότι προβλέπεται ακόμη πιο σκληρή;
Πόσο πιο δυνατά θα επιστρέψουν το άγχος, η απογοήτευση, η πικρία και η ματαίωση μετά τις διακοπές, με την απειλή του κορονοϊού να μην υποχωρεί, τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται -άγνωστο για πόσο ακόμα- και τα δυσοίωνα σενάρια για την παγκόσμια οικονομία να μας απειλούν ότι θα γίνουν πραγματικότητα. Πώς θα διαχειριστούμε όλα αυτά τα συναισθήματα που αναδύονται μέσα μας εξαιτίας όσων συμβαίνουν γύρω μας και επηρεάζουν τη ζωή μας; Οι προσεγγίσεις που ακολουθούσαμε τόσα χρόνια δείχνουν να μην έχουν αποτέλεσμα, γι’ αυτό και οι ειδικοί ψυχικής υγείας συστήνουν να πάρουμε τα πράγματα αλλιώς.
Ειλικρίνεια και γνησιότητα
Για μερικά χρόνια και για κάποιους από εμάς η θετική θεώρηση της ζωής έμοιαζε να μας ανακουφίζει από τα δύσκολα συναισθήματα που νιώθουμε κάθε τόσο. Όταν όμως οι συνθήκες γύρω μας γίνονται ολοένα και πιο δύσκολες, αρκούν οι θετικές δηλώσεις και οι άλλες τεχνικές «θετικής ενέργειας» για να απαλύνουμε τον συναισθηματικό πόνο; Όχι μόνο δεν αρκούν, αλλά μάλλον περισσότερο κακό έκαναν, παρά καλό, λένε οι επιστήμονες. Τον τελευταίο καιρό ολοένα και περισσότεροι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας διαπιστώνουν πως το κίνημα της θετικότητας -ακόμη και αν για κάποιους λειτουργούσε έως τώρα- αποδεικνύεται (τουλάχιστον) ανεπαρκές μπροστά σε όσα ζούμε πλέον. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και η Αμερικανίδα ψυχοθεραπεύτρια Whitney Goodman, που κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο της με τίτλο Toxic Positivity: Keeping It Real in a World Obsessed with Being Happy (Τοξική θετικότητα: παραμένοντας αληθινοί σ’ έναν κόσμο εμμονικό με την ευτυχία, εκδ. Orion Publishing).
Μέσα από τις συνεδρίες της στο ιατρείο της στο Μαϊάμι και στο κέντρο συμβουλευτικής που έχει ιδρύσει, η Goodman είχε αρχίσει να βλέπει εδώ και καιρό ότι με τα μάντρα του τύπου «θα το ξεπεράσουμε κι αυτό», «δες τη θετική πλευρά» και «όλα θα πάνε καλά», οι θεραπευόμενοί της δεν έκαναν τίποτα περισσότερο από το να κουκουλώνουν τα αληθινά τους συναισθήματα. Ουσιαστικά είμαστε ανειλικρινείς με τον εαυτό μας, υποστηρίζει η ειδικός που αυτοσυστήνεται ως «μια βαθιά ειλικρινής ψυχοθεραπεύτρια». Αρνούμαστε να αποδεχτούμε όσα νιώθουμε, τα σπρώχνουμε κάτω από το χαλί και φοράμε τα χαρούμενά μας προσωπεία, δημοσιεύοντας στα social media ποστ ενδυνάμωσης και stories με τσιτάτα θετικής ενέργειας. Κρατάμε, άραγε, τα πιο δύσκολα συναισθήματά μας για εμάς μόνο («ποιος θέλει να διαβάσει για την απόγνωσή μου;») ή τα αρνούμαστε και από τον ίδιο μας τον εαυτό; «Δυστυχώς συμβαίνει το δεύτερο», λέει η ειδικός. Αν δεν το έχουμε κάνει μέχρι τώρα, ήρθε η ώρα να καθίσουμε απέναντί τους και να τα κοιτάξουμε κατάματα, προτείνει η ίδια.
Μπορεί το άγχος να είναι σύμμαχός μας;
Ή καλύτερα, όχι απέναντί τους, αλλά δίπλα τους, όπως υποστηρίζουν αρκετοί συνάδελφοι της Goodman. Διότι αν μέχρι τώρα βλέπαμε τα δύσκολα συναισθήματά μας ως εχθρούς και πιστεύαμε ότι πρέπει να τα καταστέλλουμε για να έχουμε μια καλύτερη ζωή, τώρα πρέπει να ξανασυστηθούμε μαζί τους και να τα δούμε ως κομμάτι μας και σύμμαχό μας. Η Tracy Dennis-Tiwary, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Hunter College του City University of New York, μελετά το στρες και τις μεθόδους αντιμετώπισής του εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Με όλες αυτές τις τεχνικές και τις φαρμακευτικές αγωγές που έχουν στη διάθεσή τους οι ειδικοί να μας προτείνουν ώστε να διώξουμε το άγχος, οι ίδιοι ήταν αισιόδοξοι: «Πίστευα ότι η ψαλίδα θα έκλεινε (σ.σ.: ότι το ποσοστό του πληθυσμού με αγχώδεις διαταραχές θα μειωνόταν), αλλά τελικά συμβαίνει το αντίθετο», γράφει στο νέο της βιβλίο με τίτλο Future Tense: Why Anxiety Is Good for You (Even Though It Feels Bad) (Στρες για το μέλλον: Γιατί το άγχος μάς κάνει καλό, παρά το ότι νιώθουμε διαφορετικά, εκδ. Harper Wave).
Το πρόβλημα δεν είναι το άγχος αυτό καθεαυτό, υποστηρίζει η Αμερικανίδα καθηγήτρια, αλλά οι πεποιθήσεις μας γι’ αυτό και η προσπάθειά μας να το διώξουμε, να το καταπιέσουμε ή να το αποφύγουμε. Έχουμε μάθει να κάνουμε ακριβώς αυτό: να το αποφεύγουμε πάση θυσία. Κι όμως, σύμφωνα με τις μελέτες της, πρέπει να μάθουμε να το βλέπουμε αλλιώς, ως σύμμαχο. Αλλωστε, κανείς πλέον δεν μιλάει για «αρνητικά», αλλά για δύσκολα συναισθήματα. Η ίδια έχει εντοπίσει μια θετική διάσταση ακόμη και στη φυσιολογία του στρες: «Το άγχος μάς κάνει να νιώθουμε άσχημα: οι καρδιακοί παλμοί αυξάνονται, τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται. Αντίθετα όμως με τον φόβο, έχει και μια θετική όψη, αφού προκαλεί έκκριση ντοπαμίνης, της ορμόνης που μας δίνει ικανοποίηση. Είναι ένα απαίσιο και ταυτόχρονα ένα υπέροχο συναίσθημα».
Δημιουργική διαχείριση
Αν αντί να το αποφεύγουμε, καθίσουμε δίπλα στο άγχος και το εξετάσουμε δημιουργικά, μόνο οφέλη μπορούμε να αποκομίσουμε, σύμφωνα με την Dennis-Tiwary. Καταρχάς, μπορεί να μας ενδυναμώσει. «Το συναισθηματικό μας σύστημα μοιάζει με το ανοσοποιητικό μας. Όταν αποφεύγουμε την έκθεση σε μικρόβια, το ανοσοποιητικό μας αποδυναμώνεται. Αν δεν χρησιμοποιούμε τους μυς μας, ατροφούν. Επιτρέποντας στον εαυτό μας να νιώσει το συναίσθημα του άγχους, ακούγοντας τι θέλει να μας πει και δρώντας ανάλογα, την επόμενη φορά θα μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε καλύτερα».
Στις σελίδες του βιβλίου της περιγράφει άλλη μία αναπάντεχη θετική όψη του άγχους: ενισχύει τη δημιουργικότητα. Στο πλαίσιο μιας μελέτης, Ευρωπαίοι και Ισραηλινοί πανεπιστημιακοί καθηγητές ψυχολογίας ζήτησαν από κάποιους συμμετέχοντες να γράψουν μια έκθεση για ένα συμβάν που τους προκάλεσε έντονα συναισθήματα και από άλλους να δουν συναισθηματικά φορτισμένες σκηνές από ταινίες. Στη συνέχεια, οι ερευνητές τούς ζήτησαν να καταγράψουν ιδέες και τρόπους για να γίνουν τα μαθήματα ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο πιο ενδιαφέροντα. «Όσοι ένιωσαν έντονο άγχος (αλλά και θυμό ή χαρά) είχαν περισσότερες και πιο πρωτότυπες ιδέες από τους υπόλοιπους. Ένας από τους λόγους, κατέληξαν οι επιστήμονες, ήταν ότι το άγχος συγκεκριμένα αύξησε τη δημιουργικότητα διότι “ανάγκασε” τους συμμετέχοντες να επιμείνουν για να βρουν ιδέες και λύσεις. Αυτό είναι το κλειδί: επέμειναν», εξηγεί η Dennis-Tiwary.
Σε μια άλλη έρευνα που παραθέτει στο βιβλίο της Future Tense, αυτή τη φορά από ερευνητές του Harvard, οι υπεύθυνοι κατέληξαν πως αν δοκιμάσουμε να δούμε το στρες από άλλη οπτική, αυτό μας επηρεάζει σε μικρότερο βαθμό. Οι συμμετέχοντες αυτής της μελέτης, που όλοι υπέφεραν από διαταραχή κοινωνικού άγχους, χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και προετοιμάστηκαν να δώσουν μια ομιλία μπροστά σε κοινό και να λύσουν δύσκολα προβλήματα μαθηματικών.
Στην πρώτη ομάδα οι ερευνητές αναπλαισίωσαν την έννοια του άγχους, ζητώντας από τους συμμετέχοντες να σκεφτούν τις πεταλούδες στο στομάχι και την ταχυκαρδία τους ως ευεργετική, ως έναν τρόπο του οργανισμού για να μεταφέρει περισσότερο οξυγόνο στα σημεία του σώματος που χρειάζεται. Στη δεύτερη ομάδα δεν δόθηκε καμία οδηγία. Στις μετρήσεις που έκαναν οι ειδικοί, η πρώτη ομάδα έδειξε να βίωσε λιγότερο άγχος σε σωματικό επίπεδο. «Απλώς και μόνο δίνοντας άλλο νόημα και σκοπό στο συναίσθημα του άγχους, αυτοί οι άνθρωποι ένιωσαν λιγότερο στρες», λέει η συγγραφέας. «Αν δούμε το άγχος μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, ως σύμμαχο αντί για εχθρό, και αν καταφέρουμε να πάψει να μας στρεσάρει, θα ανακαλύψουμε ότι μπορούμε να το βιώνουμε εποικοδομητικά, ειδικά σε αυτή τη δύσκολη περίοδο που ζούμε όλοι», καταλήγει η ίδια.
Γνωριμία μ’ έναν άγνωστο
Πώς μπορούμε να ξανασυστηθούμε με αυτό το κομμάτι του εαυτού μας που έχουμε μάθει μέχρι τώρα να το στήνουμε στη γωνία; «Υπάρχουν πολλοί τρόποι να συντονιστούμε μαζί του», γράφει η Dennis-Tiwary, «ανάλογα με τις συνήθειες και τις προτιμήσεις μας. Ίσως μας ταιριάζει να μιλήσουμε γι’ αυτό με φίλους και αγαπημένους, ίσως να διαλογιστούμε, να κάνουμε μια βόλτα στην ησυχία της εξοχής, να αφήσουμε τις σκέψεις μας ελεύθερες ή να κρατήσουμε ημερολόγιο. Και κάθε φορά που μας πιάνει άγχος, είτε περιμένοντας σημαντικές ιατρικές εξετάσεις είτε μια επαγγελματική συνάντηση (σ.σ.: ή έναν φουσκωμένο λογαριασμό ρεύματος) να θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το σημείο όπου βρισκόμαστε και το πού θα θέλαμε να είμαστε δεν ταυτίζονται. Αυτό είναι που εγείρει την ανησυχία μας».
Αυτές όμως είναι και οι οδικές μας πινακίδες, εξηγεί η ειδικός, προς όσα είναι σημαντικά στη ζωή μας. Να τα αντιληφθούμε και να τα εκτιμήσουμε. Αγωνιούμε για τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεών μας γιατί θέλουμε να είμαστε καλά και να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε τις στιγμές μας με τους αγαπημένους μας. Αυτοί οι άνθρωποι και η αγάπη μας για εκείνους και για τη ζωή είναι οι άγκυρές μας. Και για να ταυτιστεί αυτό που ζούμε τώρα με αυτό που επιθυμούμε για το μέλλον, χρειάζεται να κινητοποιηθούμε και να αναλάβουμε δράση. Αυτή είναι, άλλωστε, η λειτουργία του άγχους στον οργανισμό. Μας κινητοποιεί να δράσουμε.
«Την επόμενη φορά που θα βρεθείτε απέναντι σε μια πρόκληση, πάρτε λίγο χρόνο», μας προτρέπει η καθηγήτρια ψυχολογίας, «και πείτε στον εαυτό σας: “αν η καρδιά μου χτυπά δυνατά και είμαι νευρικός, αυτό συμβαίνει γιατί το σώμα και ο νους μου ετοιμάζονται για δράση. Στις δύσκολες καταστάσεις, το άγχος μάς κάνει πιο δυνατούς. Θα πάρω μια βαθιά ανάσα και θα ετοιμαστώ να αναλάβω δράση”. Ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε το άγχος γι’ αυτό ακριβώς που είναι: δώρο, όχι κατάρα».
Η Goodman συμφωνεί και εκείνη: Ειδικά για όλους εμάς που έχουμε συνηθίσει να βιαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε την απειλή του άγχους, «ένα καλό πρώτο βήμα είναι να γνωριστούμε καλύτερα με αυτό το συναίσθημα. Μπορεί να χρειαστεί να μάθουμε πώς το βιώνουμε στο σώμα μας. Να το ονομάσουμε». Ακόμα και με το να παραπονεθούμε γι’ αυτό, μιλώντας π.χ. γι’ αυτά που μας αγχώνουν σε έναν δικό μας άνθρωπο ή σε έναν ειδικό, το ασαφές γίνεται συγκεκριμένο. «Όταν κάτι μας είναι άγνωστο, είναι πιο τρομακτικό.
Αν το γνωρίζουμε, μπορούμε να βρούμε και τι θέλουμε να κάνουμε με αυτό, πώς να το διαχειριστούμε». Διαχειρίζομαι τα δύσκολα συναισθήματά μου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι στο τέλος όλα θα έχουν διορθωθεί ή ότι θα νιώθουμε ευτυχισμένοι. «Μερικές φορές απλώς φτάνουμε σε ένα σημείο που λέμε “ήταν πολύ δύσκολο αυτό που πέρασα, το αντιμετώπισα και παύω να ασχολούμαι άλλο. Και αν προκύψει κάτι ανάλογο ξανά, θα το αντιμετωπίσω και πάλι”». Με ειλικρίνεια και αποδοχή. Απέναντι στα συναισθήματά μας και εμάς τους ίδιους.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ: SIMON UPTON, STYLING: MICAELA SESSA, ΜΟΝΤΕΛΟ: BRIDGET MALCOLM/IMG
