Τη χρονιά που πέρασε, άλλαξαν πολλά. Περισσότερα ίσως από όσα αντέχαμε. Πολλές από τις επιπτώσεις της πανδημίας δεν έχουν γίνει ακόμα αισθητές και ίσως χρειαστεί χρόνος για να τις αντιληφθούμε στο σύνολό τους. Πολλοί, όμως, παρατήρησαν μια στροφή ορισμένων χρηστών των social media προς την καλλιέργεια και τη δημιουργία ενός προφίλ που «νοιάζεται» για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Το ερώτημα είναι από πού προκύπτει αυτή η πρόθεση, αν είναι αγνή ή αν πρόκειται για έναν ακόμη τρόπο να στρέψουν κάποιοι την προσοχή και πάλι στον ίδιο τους τον
εαυτό, με αφορμή -αυτή τη φορά- την κοινωνική ευαισθησία τους.
Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου…
Έχοντας διανύσει μια κατάφωρη ναρκισσιστική περίοδο αυτοθαυμασμού και αυτοπροβολής τροφοδοτώντας μικρά, ιδιωτικά… Big Brothers, διάφοροι celebrities, influencers, ακόμη και απλοί χρήστες, βρέθηκαν να αιωρούνται πάνω από την αβεβαιότητα στην οποία πνίγηκε όλος ο πλανήτης από την πανδημία. Ξαφνικά βρέθηκαν κλεισμένοι στο σπίτι τους κι αισθάνθηκαν άβολα να μοιραστούν τα υπέροχα σαλόνια τους. Από την άλλη, και το κοινό δεν είχε πια την παλιά ανοχή στην επίδειξη πλούτου και στην πολυτέλεια της χαλάρωσης, όπως εξελισσόταν για τους περισσότερους η καραντίνα. O dr W. Keith Campbell, κοινωνικός ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου The New Science of Narcissism (Η νέα επιστήμη του ναρκισσισμού, εκδ. Sounds True) που κυκλοφόρησε το περασμένο φθινόπωρο, επισημαίνει: «Τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούσαν πάντα το τέλειο πεδίο για να καλλιεργήσει ένας ναρκισσιστής τις ορέξεις του. Αυτό δεν θα μπορούσε να αλλάξει το 2020. Θα μπορούσε μόνο να επιδεινωθεί». Στην αρχή του lockdown, η ηθοποιός Gal Gadot πήρε την πρωτοβουλία να γυρίσει ένα βίντεο για το Instagram βάζοντας πολλούς διάσημους φίλους της να τραγουδήσουν όλοι μαζί το Imagine του John Lennon.
Εκτός από αυτούς που συγκινήθηκαν και έσπευσαν να κάνουν share στα προσωπικά τους προφίλ, υπήρξαν και εκείνοι που δεν βρήκαν το συγκεκριμένο εγχείρημα επιτυχημένο και αρμόζον στην κατάσταση. Πολλά ήταν τα σχόλια που εξέφραζαν τη δυσαρέσκεια κάποιων. «Ακόμη ένα παράδειγμα με το οποίο οι celebrities αποδεικνύονται κατώτεροι των περιστάσεων, τραγουδώντας χαμογελαστά και δήθεν μελαγχολικοί από τα ευρύχωρα, υπέροχα σπίτια τους εν μέσω πανδημίας», ανέφερε ένα από αυτά χαρακτηριστικά. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν και εγχώριοι celebrities, προκαλώντας τις ίδιες αντιδράσεις. Μετά τον θόρυβο που δημιουργήθηκε, και ενώ η πανδημία έπαιρνε ανεξέλεγκτες διαστάσεις με τον αριθμό των θυμάτων να αυξάνεται, PR managers, celebrities, influncers, instagrammers, αλλά ακόμη και απλοί χρήστες, κατάλαβαν το μάταιο των selfies και της έκθεσης προσωπικών «προνομιούχων» στιγμών. Η επόμενη κομβική στιγμή που άλλαξε ξανά τις ισορροπίες στα social media ήταν η δολοφονία του George Floyd από αστυνομικούς, τον Μάιο στις ΗΠΑ. Η τροπή και το μέγεθος που πήρε το κίνημα #BlackLivesMatter έγινε για πολλούς αφορμή να βγουν από το διαδικτυακό καβούκι τους κοινοποιώντας διακηρύξεις και μηνύματα κατά του ρατσισμού και της αστυνομική βίας.
Όταν το Instagram γέμισε με μαύρες εικόνες και μηνύματα κατά του ρατσισμού, ποιος θα μπορούσε να συνεχίσει να ποστάρει τα καινούρια του παπούτσια; Όταν μια Ρωσίδα influencer το έκανε, δέχτηκε τη σφοδρή κριτική του καυστικού Instagram account μόδας @diet_prada. Πριν ακόμη ξεχάσουμε τις μαύρες οθόνες του #BlackLivesMatter, τον Ιούλιο, το Instagram και άλλα social media πλημμύρισαν με ασπρόμαυρες φωτογραφίες διάσημων γυναικών με το #ChallengeAccepted. Το εγχείρημα ξεκίνησε ως καμπάνια που θα έφερνε στο φως τις γυναικοκτονίες στην Τουρκία. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος ώστε ο αρχικός σκοπός να μη γίνει ποτέ πραγματικά γνωστός. Ως κίνηση την αμφισβήτησαν ακόμη και celebrities. Η Jennifer Aniston δήλωσε: «Αλήθεια, δεν το καταλαβαίνω αυτό το #challengeaccepted». Η ειδικός στις συμπεριφορικές επιστήμες Pragya Agarwal αναρωτήθηκε στο twitter: «Πώς μια ακόμα άσκηση ματαιοδοξίας μπορεί να αποτελέσει μια σοβαρή χειρονομία για την υποστήριξη των γυναικών της Τουρκίας;».
Στην πραγματικότητα, και για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, δεν μπορεί, αν δεν προχωρήσει παραπέρα. «Αυτό δεν σημαίνει ότι μια τέτοια κίνηση δεν είναι δυνατό να ασκήσει πίεση αν γίνει σωστά και μαζικά, όπως έγινε στην περίπτωση του #BlackLivesMatter», επισημαίνει η Georgia Kelly, stragetic partener manager του Instagram. «Στο πλαίσιο του #BlackLivesMatter, άτομα με πολλές και διαφορετικές προσλαμβάνουσες, από πολλά κοινωνικά και ταξικά υπόβαθρα, ενώθηκαν με αφορμή την πίεση και την επιθυμία για αλλαγή. Σήμερα υπάρχουν περισσότεροι από 1.000.000 οπαδοί του #BlackLivesMatter, ενώ το hashtag χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα κατά μέσο όρο πάνω από 56.000 φορές ημερησίως. Πέρα όμως από αυτά τα διαδικτυακά κύματα που ξεσπούν και πολλές φορές δημιουργούν τρικυμίες πιέζοντας για αλλαγή, τελευταία στο Instagram εμφανίζονται πολλοί λογαριασμοί με αποκλειστικά αντίστοιχο περιεχόμενο: οι @emmadabiri, @venetialamanna, @mixedwomxn είναι λογαριασμοί των οποίων οι διαχειριστές παράγουν περιεχόμενο προτρέποντας για κοινωνική ευαισθησία. Και σε αυτό το σημείο γεννιέται το ερώτημα: το να δείχνεις ότι νοιάζεσαι για άλλα πράγματα εκτός από τον εαυτό σου, μήπως είναι ένας ακόμη τρόπος για να μιλήσεις και πάλι για εσένα;
Κάμερα σε εσένα
«Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι άνθρωποι θέλουν να αισθάνονται, ότι αποτελούν μέρος της λύσης. Θέλουν να νιώθουν, αλλά να είναι και ενεργοί. Να φαίνονται, αλλά και να είναι επί της ουσίας πολίτες που διεκδικούν», λέει η Georgia Kelly. Το γεγονός ότι οι κάμερες φεύγουν από τα πρόσωπά μας και επικεντρώνονται στο «δες τι κάνω εγώ για τον πλανήτη, τον πλησίον μου, τους αδικημένους», θα μπορούσε να είναι μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη. Θα μπορούσε να είναι ακίνδυνο, αλλά και επικίνδυνο. Πόσο λογικό, όμως, είναι να επικρίνουμε και να γκρινιάζουμε για την πρόθεση κάποιου να προσφέρει; Τι θα μπορούσε πραγματικά να κάνει η βραχυπρόθεσμη δράση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να δημιουργήσει μακροπρόθεσμες αλλαγές; Αυτές είναι σίγουρα ερωτήσεις που αναζητούν απαντήσεις. Η dr Tia C. M. Tyree, καθηγήτρια και προσωρινή αναπληρώτρια κοσμήτορας της Σχολής Επικοινωνιών Cathy Hughes του Πανεπιστημίου Howard στην Ουάσινγκτον των ΗΠΑ, υποστηρίζει: «Ο ακτιβισμός των κοινωνικών δικτύων μπορεί να προκαλέσει μεγάλο αντίκτυπο, αν γίνει σωστά».
Ένα τέτοιο αδιαμφισβήτητο παράδειγμα είναι αυτό που κατάφερε η Chiarra Ferragni μαζί με τον σύζυγο της Fedez: συγκέντρωσαν σχεδόν 4,5 εκατ. ευρώ για την ενίσχυση ενός νοσοκομείου στο Μιλάνο, προσφέροντας μάλιστα και οι ίδιοι 100.000 ευρώ. Το πόσους επιπλέον followers κέρδισε η Ferragni ή τι επαγγελματικές συμφωνίες έκλεισε μετά από αυτό είναι ερωτήματα που σίγουρα προκύπτουν. Ένα άλλο βασικό ερώτημα όμως είναι γιατί πρέπει μια κοινωνία να έχει ανάγκη μια influencer για να φροντίσει τους πολίτες της… «Η αλήθεια είναι ότι τα social media δίνουν έναν διαφορετικό τόνο στα πάντα», αναφέρει η Tyree, προτρέποντάς μας να δούμε πέρα από αυτό: «Η ουσιαστική αλλαγή μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο εάν η… καμπάνια συνεχίσει να υπάρχει και εκτός σύνδεσης». Ωστόσο η ίδια πιστεύει ότι η εκστρατεία Stop Hate for Profit μπορεί να είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς μια διαδικτυακή καμπάνια μπορεί να γίνει κάτι περισσότερο από μια «συμβολική χειρονομία». Η συγκεκριμένη οδήγησε πολλές αμερικανικές εταιρείες να αποσύρουν τις διαφημίσεις τους από την πλατφόρμα του Facebook Inc., προκειμένου να κινητοποιήσουν τον γίγαντα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να κάνει κάτι ώστε να σταματήσει η ρητορική του μίσους στις πλατφόρμες της.
«Αυτές οι εκστρατείες έχουν τη δύναμη να δώσουν στους ανθρώπους την ευκαιρία να κάνουν κάτι μεγαλύτερο και πέρα από τον εαυτό τους. Πρέπει όμως να υπάρχουν σκοποί και εκτός διαδικτύου, όπως έγινε με το #MeToo, το οποίο λειτούργησε ως εργαλείο ενδυνάμωσης για τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης», επισημαίνει η Tyree. Από την άλλη πλευρά, ακόμη και αν η συμμετοχή μας σε αντίστοιχες καμπάνιες φτιάχνει το προφίλ μας και μας κάνει να αισθανόμαστε ευαισθητοποιημένοι απέναντι στη ρητορική του μίσους, της παραπληροφόρησης ή του ρατσισμού και της βίας, αυτό δεν είναι αρκετό. Το μίσος και η όποια παθογένεια υπάρχει στην κοινωνία μας πρέπει να αντιμετωπιστούν ανεξαρτήτως διαδικτύου, ανεξαρτήτως hashtags και χωρίς να χρειάζονται θλιβερές αφορμές που θα κινητοποιήσουν οποιαδήποτε αλλαγή. Και η ειδικός καταλήγει: «Ας στρέψουμε τον καθρέφτη στον εαυτό μας, όχι για να τον θαυμάσουμε, αλλά για να καταλάβουμε ότι είμαστε ο καθένας από εμάς μια αντανάκλαση της κοινωνίας. Αν συνεχίσουμε να βλέπουμε συνέχεια τον εαυτό μας σε όλα αυτά, παραμένοντας ναρκισσιστές και αυτοαναφορικοί, έτσι θα συνεχίσει να λειτουργεί και η κοινωνία. Μια κοινωνία που αποτελείται από αυτοαναφορικούς πολίτες καταλήγει μη αλληλέγγυα. Και η αλληλεγγύη είναι η λύση για όλα. Ακόμη και για την αντιμετώπιση της πανδημίας».
