Είτε αρέσει σε κάποιους είτε όχι, βρισκόμαστε στη δίνη ενός άγριου νεοφιλελευθερισμού. Ενός αδηφάγου συστήματος που δεν αναγνωρίζει τίποτε άλλο παρά μόνο την κυριαρχία της αγοράς. Πώς λειτουργεί όμως; Βαφτίζει «εξυγίανση» και «μεταρρύθμιση» οποιαδήποτε επίθεση έχει στόχο τη δημόσια περιουσία. Οι θιασώτες του αποβλέπουν σε ένα και μόνο πράγμα, γύρω από το οποίο κινούνται όλες τους οι αποφάσεις: να περιορίσουν (ή να εξαλείψουν) τις κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία. Θέλουν να απελευθερώσουν τις αγορές, να αποδεσμεύσουν τους ιδιώτες από κάθε έλεγχο, ώστε να μπορούν οι επιχειρήσεις τους να καθορίζουν ανενόχλητα τους όρους του παιχνιδιού σε κάθε χώρα και να έχουν τον πρώτο και τελευταίο λόγο στις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Υγεία και παιδεία, φυσικά, είναι βούτυρο στο ψωμί τους. Ό,τι μέχρι σήμερα θεωρούνταν δημόσιο και προσφερόταν δωρεάν στους πολίτες πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί. Νοσοκομεία, σχολεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, νηπιαγωγεία είναι γι΄ αυτούς πεδίον δόξης λαμπρόν. Γύρω από τις δημόσιες παροχές στήνεται ένα τρελό γαϊτανάκι ξέφρενου πλουτισμού.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα και στην παιδεία. Για παράδειγμα, καταργούνται 50 ειδικότητες των τεχνικών και επαγγελματικών λυκείων και απολύονται 2.000 εκπαιδευτικοί με το σκεπτικό ότι τα επαγγελματικά δικαιώματα που παρέχουν τα ΕΠΑΛ έρχονται σε σύγκρουση με αυτά των αντίστοιχων ΙΕΚ. Έτσι 20.000, περίπου, από τους 93.000 μαθητές των τεχνικών και επαγγελματικών λυκείων είτε θα παρακολουθήσουν από την αρχή κάποια από τις ειδικότητες που θα απομείνουν, είτε θα αναγκαστούν να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους σε ιδιωτικές σχολές. Όπως σημειώνει ο Γιάννης Κουζής, πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου, σε άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών, «η εκπαίδευση αποκτά αγοραία υπόσταση. Η παιδεία ως πνευματική καλλιέργεια υποβαθμίζεται και λοιδορείται (εύλογη εξέλιξη μετά από 20 χρόνια που Έλληνας υπουργός Πολιτισμού αποκάλεσε τους ποιητές "λαπάδες"!). Οι κοινωνικές επιστήμες, που διερευνούν την πραγματική εικόνα πίσω από την κουρτίνα, στιγματίζονται ως άχρηστες».
Με αυτή τη λογική, οι όποιες αλλαγές έγιναν στο λύκειο το συνέδεσαν άμεσα με την εισαγωγή στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με συνέπεια το σχολείο να αδυνατεί πλέον να επιτελέσει τον αυτοτελή μορφωτικό του ρόλο. Όπως εξηγεί σε άρθρο του και ο Γιάννης Α. Μυλόπουλος, πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το μεγάλο πρόβλημα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και του συστήματος εισαγωγής στα πανεπιστήμια είναι ότι δεν προσφέρουν αληθινή παιδεία στο μαθητή. Ας είμαστε ειλικρινείς, όλοι το ξέρουμε, ο τρόπος διδασκαλίας και η εξεταστική διαδικασία δεν βοηθούν ένα παιδί να διευρύνει τους ορίζοντές του και να μορφωθεί ουσιαστικά, να διδαχτεί πράγματα που θα γράψουν στην ψυχή του με τον τρόπο που το κάνει ένα λογοτεχνικό βιβλίο, μια παράσταση, η μουσική ή η ποίηση. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα λεγόμενα του κ. Μυλόπουλου, «το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, όπως φανερώνει η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του, δεν συμβάλλει ούτε στην προετοιμασία χρήσιμων κοινωνικά και ενάρετων πολιτών, ούτε όμως και στη διαμόρφωση δημιουργικών, ελεύθερα σκεπτόμενων και εντέλει ευτυχισμένων ανθρώπων».
Για να μπορέσει να δουλέψει αυτό το μοντέλο, πρέπει να εκλείψουν τα πολιτικά στοιχεία του πανεπιστημίου: συνδικαλισμός, φοιτητικές παρατάξεις, άσυλο. «Το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει υπερβολική ελευθερία, υπερβολική πολιτική, υπερβολική εξουσία στις φοιτητικές παρατάξεις» επισήμαινε ήδη από το 2006 ο Χ. Κατσούλας σε άρθρο του με τίτλο Απόλυτος Νεοφιλελευθερισμός στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Οι επιτήδειοι των αγορών επιθυμούν να δημιουργήσουν ένα ιδιωτικό σύστημα εκπαίδευσης μη πολιτικοποιημένο, το οποίο δεν θα αποτελεί φυτώριο ιδεών επικίνδυνων για την ισορροπία μιας ιδιαίτερα εύθραυστης οικονομίας. Στα αμφιθέατρά του δεν θα γίνονται ζυμώσεις και στα έδρανά του δεν θα διαπλάθονται πολίτες ικανοί να βλέπουν με καθαρή ματιά το δάσος και να μην αποπροσανατολίζονται κάνοντας focus μονάχα στο δέντρο. Αντιθέτως, το πανεπιστήμιο που ονειρεύονται οι επιχειρήσεις και οι πολυεθνικές «απαιτεί συγκέντρωση, πειθαρχία, απόδοση, αποτελεσματικότητα». Ο νεοφιλελευθερισμός με την εμπορευματοποίηση της παιδείας θα καταφέρει δύο ταυτόχρονα χτυπήματα: Από τη μια θα κερδοσκοπήσει και από την άλλη θα δημιουργήσει μια βιομηχανία παραγωγής ανθρώπων-εξαρτημάτων, για να επανδρώσει έναν καλοκουρδισμένο μηχανισμό που θα δουλεύει για το κέρδος των εταιρειών. Κατακερματίζοντας την παιδεία θα «κατασκευάζει» άβουλα πλάσματα, γρανάζια του συστήματος, που δεν θα είναι σε θέση να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, αφού ούτε καν θα μπορούν να τα αναγνωρίσουν. Ο αυριανός εργαζόμενος θα έχει εξειδικευτεί μέσα από το ιδιωτικό σύστημα εκπαίδευσης, θα προσαρμόζεται γρήγορα στις αλλαγές της τεχνολογίας, θα είναι απολιτικός, θα υπακούει τυφλά, θα σκύβει το κεφάλι πριν καν του ζητηθεί. Δεν θα αποζητά μόνιμη θέση εργασίας και θα είναι ευέλικτος – ένα ανταλλακτικό που μόλις βγήκε απ’ το κουτί. Με λίγα λόγια θα είναι ένας «έξυπνος» βλάκας, ο οποίος θα παίζει τα πιο πολύπλοκα manuals στα δάχτυλα, αλλά θα στερείται παντελώς κοινωνικής νοημοσύνης. Τι ακίνδυνος πολίτης! Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που απαξιώνονται σε όλο τον κόσμο οι κοινωνικές επιστήμες. Όπως γράφει στο νέο της βιβλίο Όχι για το Κέρδος: Οι Ανθρωπιστικές Σπουδές Προάγουν τη Δημοκρατία (εκδ. Κριτική) η γνωστή Αμερικανίδα φιλόσοφος Μάρθα Νουσμπάουμ, «μέσα στη δίψα τους να αυξήσουν τα κέρδη των χωρών τους, τα κράτη και τα εκπαιδευτικά τους συστήματα ανενδοίαστα απορρίπτουν δεξιότητες που χρειάζονται για να διατηρηθούν ζωντανές οι δημοκρατίες. Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο θα αρχίσουν σύντομα να παράγουν γενιές από χρήσιμες μηχανές αντί για ολοκληρωμένους πολίτες· το μέλλον των δημοκρατιών ανά τον κόσμο διακυβεύεται».
Ποιος μελλοντικός γονιός θα ήθελε να εξελιχθούν έτσι τα παιδιά του;
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
