Συμπληρώθηκαν τρία χρόνια από το καλοκαίρι των Αγανακτισμένων. Όσες κριτικές κι αν δέχτηκε το κίνημα της Πλατείας Συντάγματος, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι ήταν μια σπουδαία εμπειρία. Ήταν η πρώτη φορά που άνθρωποι διαφορετικών απόψεων ενώθηκαν κάτω από έναν κοινό στόχο, υψώνοντας τη φωνή τους ενάντια στο μνημόνιο που ξεπούλησε την Ελλάδα σε μια νύχτα. Ο Κώστας Βεργόπουλος, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Παρίσι, συμμετέχοντας στην έρευνα της δημοσιογράφου Κρυσταλίας Πατούλη για τις αιτίες και τις λύσεις της κρίσης σχολιάζει ότι οι Αγανακτισμένοι «έφεραν ένα κοσμοϊστορικό αποτέλεσμα. Αφενός επέσπευσαν την κατάρρευση της κοινωνικής αξιοπιστίας του δικομματικού πολιτικού συστήματος και αφετέρου μετατόπισαν την αμφισβήτηση από το πολιτικό πεδίο στο κοινωνικό. Έβγαλαν την κοινωνική αμφισβήτηση από το μονοπώλιο των αριστερών πολιτικών κομμάτων, τη μετέτρεψαν σε ευρύτερο κοινωνικό διακύβευμα και κατέβασαν την πολιτική στην κοινωνία…».
Κατά τον καθηγητή, από το 2011 αρχίζει ο κόσμος να συνειδητοποιεί ότι το «μαζί τα φάγαμε» είναι η προσπάθεια της άρχουσας τάξης να ενοχοποιήσει το λαό για τα δικά της στραβοπατήματα. Ξεχύνεται, λοιπόν, αυθόρμητα στις πλατείες και δημιουργεί σε όλη την Ελλάδα -και όχι μόνο- κινήματα τα οποία αποφεύγουν «τον “οργανωτικισμό”, τον “οικονομισμό” και τον “ταξισμό” της παραδοσιακής Αριστεράς, προβάλλουν την έννοια της “λαϊκής ενότητας” προς αντιμετώπιση της νεοφιλελεύθερης εφόδου: “πραγματική δημοκρατία” και “κοινωνική δικαιοσύνη” για όλους τους πολίτες. Αποτέλεσμα της νέας πνοής είναι η άνθιση λαϊκών συνελεύσεων αλληλεγγύης στις συνοικίες της πρωτεύουσας και στις επαρχίες, με πρωτοβουλία και συμμετοχή των απλών πολιτών, ανεξάρτητα από ιδεολογίες και κομματικές προτιμήσεις».
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα κινήματα τύπου Αγανακτισμένοι, Occupy Wall Street κ.λπ. έχουν εξαντλήσει τα όριά τους ακριβώς επειδή δεν έχουν συγκεκριμένη ιδεολογία, συγκεκριμένη οργανωτική δομή και πρόγραμμα. Η περίπτωση των Podemos στην Ισπανία τούς διαψεύδει. Το κίνημα προήλθε από τους αγανακτισμένους, μετεξελίχθηκε σε δράση κατά των μαζικών εξώσεων στη χώρα και στις ευρωεκλογές εξέλεξε πέντε ευρωβουλευτές. Οι Podemos (σημαίνει «μπορούμε») οργανώνονται στις γειτονιές και οι αποφάσεις παίρνονται σε ανοιχτές συνελεύσεις. Κι αυτή είναι η δύναμή τους: γεννήθηκαν από το λαό, μιλούν για το λαό, ζουν και υποφέρουν όπως ο λαός. Αλλά και στην Ελλάδα τίποτα δεν έχει τελειώσει. Όπως εξηγεί ο κ. Βεργόπουλος, «όσο ο πολιτικός χώρος σύρεται στα ερείπια και κατοικείται από φαντάσματα του παρελθόντος, είτε οργανώσεις είτε ιδεολογίες, το έδαφος θα είναι γόνιμο για να αναπτύσσονται παρόμοια κινήματα που θα διεκδικούν την “επανίδρυση” της κοινωνίας σε νέες βάσεις». (Εννοείται ότι το Ποτάμι δεν έχει καμία σχέση με κοινωνικά κινήματα σαν αυτά. Είναι κόμμα του σωλήνα με σαφείς νεοφιλελεύθερες τάσεις.)
Στο εξαιρετικό βιβλίο Πρόσωπα της Απομάγευσης του δημοσιογράφου Τάσου Τσακίρογλου συναντάμε τις πιο λαμπρές προσωπικότητες της διανόησης, οι περισσότερες εκ των οποίων μιλούν για την αναγκαιότητα νέων μορφών αντίστασης. «Ο καπιταλισμός είναι μια αποτυχία, αποτυχία, αποτυχία! Αυτή είναι η κραυγή που αντηχεί σε όλο τον κόσμο» λέει ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Τζον Χόλογουεϊ. «Για ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού (και ένα αυξανόμενο μέρος της Ευρώπης) ο καπιταλισμός αδυνατεί να προσφέρει μια βασική δομή για την επιβίωση. Αυτή η αποτυχία προκαλεί μιζέρια και απελπισία σε εκατομμύρια ανθρώπους. Εάν δεν θέλουν να πεθάνουν, όπως συμβαίνει ήδη με πολλούς, πρέπει να βρουν εναλλακτικούς τρόπους επιβίωσης. […] Σχεδόν σίγουρα δεν υπάρχει επιστροφή σε ένα “φυσιολογικό” καπιταλισμό της πλήρους απασχόλησης, καμία δυνατότητα να δημιουργήσουμε ένα πιο φιλικό καπιταλισμό. […] Πρέπει να βρούμε τρόπους ώστε να καταστήσουμε βάση αυτής της νέας κοινωνίας τις δομές υποστήριξης».
Προφανώς η εναλλακτική κοινωνική οργάνωση είναι μονόδρομος όταν οι σημερινές βάσεις του κράτους πρόνοιας καταρρέουν. Είμαστε στο μεταίχμιο μιας αλλαγής. Όπως επισημαίνει ο κ. Βεργόπουλος, τη στιγμή που η αστική τάξη φτάνει σε τέτοιο βαθμό εκφυλισμού ώστε να υπονομεύει μόνη της τα θεμέλια της κοινωνίας από την οποία αναδεικνύεται η ίδια ως άρχουσα τάξη, τότε πράγματι οι αρχόμενες τάξεις αναλαμβάνουν το έργο της διάσωσης της κοινωνίας, της μεταρρύθμισης και της προσαρμογής της στα νέα δεδομένα.
«Ίσως μια κρίση» αναφέρει ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Τζον Χόλογουεϊ «να είναι ο φοβερός πόνος που νιώθει μια γυναίκα πριν τη γέννα. […] Ίσως να εξαρτάται από εμάς να δημιουργήσουμε το μωρό ή, καλύτερα, πολλά μωρά. Και είναι δύσκολο, διότι δεν γνωρίζουμε εάν κάποιο από τα μωρά αυτά θα επιβιώσει. Αυτό είναι που προσπαθούν να κάνουν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο και στην Ελλάδα: να δημιουργήσουν έναν κόσμο νέων κόσμων, χωρίς να διαθέτουν γι’ αυτό κάποια μαγική φόρμουλα, χωρίς να έχουμε κάποιο φυλλάδιο οδηγιών που θα μας πει πώς να το κάνουμε. Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; Να παραδοθούμε σ’ αυτούς, στην κυβέρνηση, στην τρόικα, στο κεφάλαιο; Αυτό θα σήμαινε ότι κλείνουμε τις κουρτίνες στην ανθρωπότητα, ότι ανακοινώνουμε δυνατά πως έχουμε συμφωνήσει στη συλλογική μας αυτοκτονία».
Όλα αυτά δείχνουν ότι ο παλιός κόσμος όπως τον ξέραμε έχει χαθεί ανεπιστρεπτί. Είναι φοβερό λάθος να συνεχίσουμε από κεκτημένη ταχύτητα να πιστεύουμε ότι θα ξαναζήσουμε τις προ κρίσης εποχές. Όσοι δεν είναι απαραίτητοι σαν εργατική δύναμη ή καταναλωτές απορρίπτονται ως ανθρώπινα απόβλητα. Και το περίφημο κοινωνικό κράτος δεν ήταν τελικά παρά μια παρένθεση στην Ιστορία. Τι άλλο περιμένουμε για να το καταλάβουμε; Καμιά κυβέρνηση δεν θα μας προστατέψει. Τουλάχιστον καμία από αυτές που αποτελούν ήδη μέρος του συστήματος. Η λύση που περιμένουμε, η λύτρωση σε όλο αυτό που ζούμε, δεν θα έρθει από πάνω. Από κει πάνω δεν ήρθε ποτέ. Εμείς πρέπει να πιέσουμε. Μόνο εμείς…
Κλείνοντας θα κρατήσω τα λόγια της συγγραφέα Μάρως Δούκα από πρόσφατη συνέντευξή της: «Το στοίχημα είναι αν όλα τούτα τα μικρά και “αθόρυβα“ μπορέσουν κάποτε να συγκλίνουν προς τη Μεγάλη Ανάγκη: να διεκδικήσει αλλιώς τη θέση του στον κόσμο ο κόσμος!».
Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr
