Την ημέρα που ήρθε η Μέρκελ, άκουσα πολλούς να αναρωτιούνται: «Γιατί δεν είμαστε εκεί κάτω;». Όλως τυχαίως, το ίδιο βράδυ διάβασα σε κάποιο site άρθρο του συμπαθέστατου Αργεντινού Χουάν Ραμόν Ρότσα, με τίτλο Οι Αργεντινοί Σώθηκαν Γιατί Ξεσηκώθηκαν. Στο κείμενό του ο πρώην ποδοσφαιριστής του Παναθηναϊκού επισημαίνει ότι η μεγάλη διαφορά μας με την Αργεντινή είναι ότι οι Έλληνες δεν αντιδρούμε, παρόλο που τα μέτρα που επιβάλλονται εδώ είναι πολύ πιο σκληρά. Πώς όμως να αντιδράσει κανείς όταν βρίσκεται σε κατάσταση σοκ;
Το καλό με το σοκ είναι ότι είναι προσωρινό, δεν κρατάει για πάντα. Μπορεί να παίρνει χρόνο να ξεπεραστεί, έρχεται όμως η ώρα που οι λαοί ξυπνούν. Στην Αργεντινή πέρασαν 24 χρόνια για να βρουν οι πολίτες το θάρρος και την αυτοπεποίθησή τους και να εξεγερθούν, να αγωνιστούν για την οικονομική και κοινωνική ισότητα. Ήταν το 2001 που υποχρέωσαν πέντε διαδοχικούς προέδρους να παραιτηθούν μέσα σε λίγες εβδομάδες!
Θα ανατρέξω, για άλλη μια φορά, στο βιβλίο Το Δόγμα του Σοκ της Ναόμι Κλάιν (εκδ. Λιβάνη), στο οποίο η Καναδή ακτιβίστρια εξηγεί διεξοδικά πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του σοκ στις κοινωνίες που γίνονται στόχος ακραίας κερδοσκοπίας. Ο νεοφιλελευθερισμός επιβάλλει τα πιο σκληρά οικονομικά μέτρα του (ιδιωτικοποιήσεις, κατάργηση εργασιακών δικαιωμάτων, μειώσεις μισθών, αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης) όταν ο λαός είναι αποπροσανατολισμένος από κάποιο ξαφνικό γεγονός. Σε ορισμένες χώρες το σοκ προκαλείται από ένα τρομοκρατικό χτύπημα, πόλεμο, δικτατορία, ένα καταστροφικό φυσικό φαινόμενο (τσουνάμι, σεισμός κ.ά.), ενώ σε άλλες από μια κοινωνική αναταραχή, μια ξαφνική κρίση χρέους και υψηλού δανεισμού (όπως συνέβη στη δική μας περίπτωση).
Η εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου βασίζεται στο στοιχείο του αιφνιδιασμού: οτιδήποτε δημιουργεί σύγχυση, αποπροσανατολισμό, έκπληξη. Οι πολίτες μουδιασμένοι από το σοκ βομβαρδίζονται με απανωτά σκληρά οικονομικά μέτρα. Σαστισμένος, ο κόσμος αδυνατεί να συνειδητοποιήσει την αγριότητα που υφίσταται, αλλά και τους απώτερους στόχους της. Έτσι, μέσα στο χάος και τον πανικό οι λαοί επιτρέπουν να καταπατηθούν τα δικαιώματά τους και να ιδιωτικοποιηθεί ο εθνικός τους πλούτος, πράγμα που δεν θα άφηναν ποτέ να συμβεί σε ομαλές συνθήκες.
Στην Αμερική το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας οδήγησαν στη μεγαλύτερη ιδιωτικοποίηση του στρατού και της ασφάλειας που έχει συμβεί ποτέ σε μια χώρα. Στην Ασία το τσουνάμι έδωσε την ευκαιρία στις πολυεθνικές εταιρείες να μετατρέψουν σε μια νύχτα όλα τα ψαροχώρια σε resorts. Στη Νέα Ορλεάνη ο τυφώνας «Κατρίνα» ήταν η ευκαιρία που αναζητούσαν για να περάσουν ακόμα και τα δημόσια σχολεία σε ιδιωτικά χέρια. Η σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου αποτέλεσε το άλλοθι για να καταπατηθούν τα τελευταία εργατικά δικαιώματα στην Κίνα. Και όπως όλα δείχνουν, στην Ελλάδα η κρίση δανεισμού και ο διασυρμός της χώρας διεθνώς για κακοδιαχείριση και διαφθορά στρώνουν το χαλί για να περάσουν τα πιο σκληρά μέτρα που έχουν επιβληθεί ποτέ σε χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όπως όμως εξηγεί η Ναόμι Κλάιν, όταν οι πολίτες κατανοήσουν συλλογικά πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του σοκ, είναι πιο δύσκολο να αιφνιδιαστούν. Και τότε αρχίζουν γρήγορα να συνειδητοποιούν τι ακριβώς έγινε και πώς εφαρμόστηκε το σχέδιο υφαρπαγής ουσιαστικά ολόκληρης της ζωής τους.
Ναι, είμαστε σε κατάσταση σοκ. Γιατί δεν μπορούμε ακόμα να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα-μέλος της Ε.Ε. Όλα αυτά θεωρούσαμε πως αποτελούσαν «τιμωρία» των τριτοκοσμικών κοινωνιών ή των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών, που πλήρωναν άγρια το κομμουνιστικό παρελθόν τους. Νιώθαμε ασφαλείς με τη σκέψη ότι η Ελλάδα ανήκει στο ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, με ένα κράτος πρόνοιας, που αποτελεί ασπίδα προστασίας για τα χαμηλά εισοδήματα. Οι Έλληνες βρεθήκαμε στο μάτι του κυκλώνα και δεν το πιστεύουμε ακόμα ότι, αν και μέλη της Ε.Ε. -τα οποία, υποτίθεται, κανείς δεν τολμούσε να αγγίξει-, μας αντιμετωπίζουν ως το νέο «τρίτο κόσμο» της οικονομίας.
Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο: δεν έχει ανάψει ακόμα η πρώτη σπίθα, που θα μας εμπνεύσει και θα μας δημιουργήσει το αίσθημα εμπιστοσύνης που απαιτείται για να βγούμε οργανωμένα στο δρόμο. Για να υψώσουμε ένα ισχυρό λαϊκό φράγμα, το οποίο θα εμποδίσει το τσουνάμι που μας στέλνει πίσω στο μεσαίωνα. Αλλιώς η άβυσσος είναι μονόδρομος – είτε με ευρώ είτε όχι.
Το βάρος πέφτει τώρα πιο πολύ από ποτέ στην Αριστερά. Πρέπει άμεσα να ανεβάσει στροφές. Ο κοινωνικός ακτιβισμός της πρέπει να ξεφύγει από τα στενά του πλαίσια και να γίνει μαζικός. Η προστασία των αδυνάτων, που βάλλονται και μετατρέπονται σε πρόβατα επί σφαγή, η οργάνωση εθελοντικών ομάδων που θα γυρίζουν στις γειτονιές και θα ενημερώνουν, η σύσταση νομικών ομάδων που θα προστατεύουν τους διαδηλωτές κ.ά., όλα αυτά επείγουν. Για να μπουν επιτέλους τα πράγματα στη θέση τους.
Και ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί ο νεοφιλελευθερισμός να επιβάλλει ανά τον κόσμο τα τελευταία 35 χρόνια την ατζέντα του, χάρη στη στενή συνεργασία με τους εκεί πανίσχυρους επιχειρηματίες και πολιτικούς, σήμερα όμως οι περισσότεροι από αυτούς βρίσκονται είτε στη φυλακή είτε στην εξορία. Κι εδώ, πιστέψτε το, στο τέλος κανείς δεν θα γλιτώσει…
