Το πιο βαθύ σκοτάδι είναι πριν το χάραμα…

«Τώρα πια είμαι αρκετά βέβαιος… Βρισκόμαστε εν μέσω μιας επανάστασης πυροδοτημένης από τη σχεδόν ολοκληρωτική κατάρρευση του καπιταλισμού, σε συνδυασμό με την τεχνολογική επανάσταση και την επιθυμία για προσωπική ελευθερία. Η οικονομική κρίση κάνει τους δυνατούς να δείχνουν αδύναμοι και τους αδύναμους να υιοθετούν αναγκαστικά στρατηγικές που κάποτε ήταν αποκλειστικό προνόμιο των περιθωριοποιημένων ομάδων διαμαρτυρίας». Έτσι καταιγιστικά ξεκινά το βιβλίο του Ο Κόσμος σε Εξέγερση ο δημοσιογράφος, πρώην ανταποκριτής του BBC και νυν του Channel 4 Πολ Μέισον, καταγράφοντας σε πραγματικό χρόνο τις εξεγέρσεις που ξεπήδησαν μέσα από την κρίση και αναζητώντας τα κοινά χαρακτηριστικά τους.

Αθήνα, Δεκέμβρης 2008. Ιρανικές εκλογές 2009. Τυνησία, Αίγυπτος, Λιβύη, Υεμένη, Ελλάδα ξανά, Αγγλία, Ισπανία, Αμερική,  Συρία, Τουρκία… Ο Μέισον διαπιστώνει, λοιπόν, πως στο επίκεντρο όλων των κινημάτων διαμαρτυρίας βρίσκεται ένας καινούριος κοινωνιολογικός τύπος, ο πτυχιούχος χωρίς μέλλον. Είτε πρόκειται για τη Βόρεια Αφρική, την Ευρώπη, την Αμερική ή την Ασία, υπάρχει μια γενιά μορφωμένων νέων που θα ζήσουν πολύ πιο φτωχικά από τους γονείς τους. Όπως επισημαίνει ο ίδιος, αυτοί που θα τελειώσουν το πανεπιστήμιο τη δεκαετία του 2010, αν καταφέρουν φυσικά να βρουν δουλειά, θα πάρουν, παρά την υψηλή μόρφωσή τους, το μισθό ανειδίκευτου part timer.

Πρόκειται για τα παιδιά της μεσαίας τάξης που δεν ασχολούνταν με την πολιτική. Δεν ήθελαν να αλλάξουν το σύστημα, αλλά να ενταχθούν αρμονικά σ΄ αυτό. Λαχταρούσαν να γίνουν οι «ιδανικοί εργαζόμενοι» της παγκοσμιοποιημένης εποχής. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Ρίτσαρντ Σένετ, ο οποίος αναφέρεται στο βιβλίο του Μέισον, «για τους εργοδότες το ιδανικό προϊόν του σχολείου και του πανεπιστημίου είναι ένα άτομο με αδύναμους θεσμικούς δεσμούς, με μειωμένη εμπιστοσύνη στους ανθρώπους εκτός χώρου εργασίας και αυξημένο άγχος για τις προσωπικές του επιδόσεις, στοιχεία που το οδηγούν σε μια αέναη προσπάθεια επαναπροσδιορισμού του εαυτού του, ανάλογα με τις απαιτήσεις της αγοράς».

Στις εξεγέρσεις του 2010-11 φάνηκε καθαρά ότι αυτός ο ανθρωπότυπος είναι ο πυρήνας του πλήθους που γεμίζει τις πλατείες. Η στιγμή της αφύπνισής του έρχεται όταν συνειδητοποιεί συλλογικά ότι κάθε προσπάθειά του θα πέσει στο κενό κι ότι η δυνατότητα αυτοβελτίωσης έχει εξαλειφθεί ολοκληρωτικά.

Από το Κάιρο μέχρι τη Μαδρίτη, κάνει το θυμό του #hashtag*στο Τwitter και κλείνει ραντεβού στις πλατείες. Το μήνυμα της εξέγερσης διαδίδεται από κινητό σε κινητό, τα timeline γεμίζουν με θυμωμένους κυβερνοαντάρτες που χρησιμοποιούν τα ίδια gadgets που κάποτε αγόραζαν για να ενταχθούν στο σύστημα αυτή τη φορά για να το καταγγείλουν. Ο θυμός κάνει το γύρο του κόσμου σε real time, τα tweets γίνονται πανό στην άλλη άκρη του κόσμου. Ένα «ξυπνήστε» κι ένα μισοθυμωμένο και μισοθλιμμένο «γιατί;» τρέχουν με 24 Mbps, την ταχύτητα του ίντερνετ, από πόλη σε πόλη, σε όλο τον κόσμο. Όταν ο άνθρωπος δέχεται βία, δεν γνωρίζει εθνικότητα, δεν γνωρίζει γλώσσα, σύνορα, κουλτούρα. Ο βιασμένος πολίτης που του έχoυν στερήσει το αύριο είναι ίδιος παντού. Γραπώνεται από ένα #hashtag και βγαίνει στην καρδιά της παγκοσμιοποιημένης πόλης του. Γρήγορα τον ακολουθούν κι άλλοι, κι άλλοι τόσοι… Γύρω του συνασπίζονται όσοι πλήττονται από την κρίση. Όλοι έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την ίδια παγκόσμια κουλτούρα που στηρίζεται στην τεχνολογία πληροφοριών. Tα κοινωνικά δίκτυα είναι το μόνο οπλοστάσιο που διαθέτουν και οι εξεγέρσεις τους το αποτέλεσμα μιας τεχνολογικής επανάστασης που υποκινήθηκε από την αξιοποίηση των ψηφιακών επικοινωνιών.

Σε σχέση με τους λόγους που προκάλεσαν τις αναταραχές ο Μέισον θεωρεί ότι η τεράστια ανεργία των νέων είναι αυτή που τις πυροδότησε. Όμως δεν είναι αυτή που γέννησε την εξέγερση.

«Η αλήθεια είναι πως η απάντηση μας κοιτάζει κατάματα, αλλά είναι αδύνατον να τη χωνέψουμε. Η βασική αιτία απλούστατα είναι η παγκοσμιοποίηση και η επακόλουθη μονοπώληση του πλούτου από μια παγκόσμια ελίτ» γράφει. Με την κρίση του 2008 η στεγαστική φούσκα, η κερδοσκοπία, η ακρίβεια, η λιτότητα, οι περικοπές μισθών και κοινωνικών παροχών έσκασαν στα μούτρα μας φαντασμαγορικά, δημιουργώντας ένα απίστευτο αίσθημα ασφυξίας. Κατά τον Μέισον, «βρισκόμαστε ήδη σε μια νέα φάση, όπου μια χώρα εκφορτώνει το κόστος της κρίσης σε μια άλλη, όπου οι πλούσιοι εκφορτώνουν το κόστος στους φτωχούς και οι ηλικιωμένοι στους νεότερους». Κατάσταση απολύτως εκρηκτική. Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε τέλμα. Όπως δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του στο περιοδικό Unfollow, «ο νεοφιλελευθερισμός έχει αποτύχει από τρεις απόψεις: το οικονομικό του μοντέλο έχει καταρρεύσει, η υπόσχεσή του στους νέους και τους εργαζόμενους στον αναπτυγμένο κόσμο -μετά από δύο δεκαετίες στασιμότητας των μισθών- είναι η περαιτέρω φτώχεια, και, έχοντας δημιουργήσει μια γενιά ατομικιστών, δεν μπορεί να προσφέρει πλέον ό,τι επιθυμεί το άτομο: ειρήνη, ασφάλεια και ελευθερία».

Σε ό,τι μας αφορά, ο συγγραφέας αναφέρεται εκτεταμένα στα γεγονότα της Αθήνας την περίοδο 2010-12, καθώς έζησε εδώ για αρκετό διάστημα. Διαβάζοντας τα αποσπάσματα, μου έμεινε η στυφή γεύση που αφήνει η διάψευση της ελπίδας ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. «Για να πάνε μπροστά όσοι επιθυμούν μια δημοκρατική, ειρηνική κατάληξη της ελληνικής κρίσης πρέπει να κοιτάξουν στα μαθήματα που μπορούν να πάρουν πέρα από τα σύνορα της χώρας. […] Τα κινήματα που αγωνίστηκαν και κέρδισαν, ή τουλάχιστον δεν έχασαν, παγκοσμίως, είχαν κατανοήσει κάτι σχετικά με το παρελθόν. Όπως έγραψε ο ποιητής Σέλεϊ, ο κόσμος έχει πια κουραστεί απ΄ αυτό». Εμείς αντίθετα, κολλημένοι στο χθες, φαίνεται πως βιώνουμε την ήττα και την κατάθλιψη. Σαν να τέλειωσαν όλα. Μα τέλειωσαν όλα;

Όπως λέει ο Αντρέα Τέτι, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής, σε  πρόσφατη συνέντευξή του στο Βήμα, «οι επαναστατικές διαδικασίες δεν είναι ποτέ μια απλή γραμμική υπόθεση. Ακόμα και όταν στέφονται τελικά με επιτυχία, υπάρχει πάντα μια φάση αντεπαναστατική. Αυτό συμβαίνει τώρα». Στο βιβλίο Η Εξέγερση που Έρχεται, το οποίο κατά τον Μέισον είναι το αντίστοιχο Κομμουνιστικό Μανιφέστο της εποχής μας, σημειώνει η συγγραφική ομάδα: «Το μόνο που χρειάζεται είναι να διατηρήσουμε ζωντανή, σαν αναμμένη φλόγα, μια συγκεκριμένη ματιά, ένα συγκεκριμένο πάθος, ώστε την κατάλληλη στιγμή να δείξουμε ότι είμαστε μια σταθερή πηγή αποφασιστικότητας».  

Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία, έχει να μας διδάξει πολλά. Να πώς κλείνει ο Έρικ Χομπσμπάουμ το εκπληκτικό βιβλίο του Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848: «Το 1831 ο Βίκτορ Ουγκό είχε πει ότι ήδη άκουγε “τον υπόκωφο ήχο της επανάστασης, βαθιά ακόμη στη γη, να προχωρεί κάτω από κάθε βασίλειο της Ευρώπης μέσα στις υπόγειες στοές, ξεκινώντας από το κεντρικό φρέαρ του ορυχείου, το Παρίσι”. Το 1847 ο ήχος ήταν πια δυνατός και κοντινός. Το 1848 σημειώθηκε η έκρηξη**».
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, 17 χρόνια είναι ολόκληρος αιώνας…

Φλώρα Τζημάκα
ftzimaka@pegasus.gr

*Ετικέτες/λέξεις-κλειδιά που ομαδοποιούν όλα τα tweets ανά θέμα.