Φωτογράφιση: Ricardo Simal
Τα βρήκαν στα χιόνια της Αρκτικής και σε απομακρυσμένες βραχονησίδες της Ελλάδας. Καθημερινά τρώμε 5 γραμμ. από αυτά χωρίς να το γνωρίζουμε. Τα έχουν ανιχνεύσει στα ψάρια που καταναλώνουμε. Η αόρατη απειλή ονομάζεται μικροπλαστικά και αφορά τις ίνες πλαστικών, μεγέθους μικρότερου των 5 χλστ. Για να καταλάβουμε τη διαδρομή που ακολουθούν αρκεί να δούμε την animation ταινία «Το ταξίδι των Μικροπλαστικών» (Aegean Rebreath, διαθέσιμο στο YouTube): κάποια από τα πλαστικά απορρίμματά μας καταλήγουν στη θάλασσα, διασπώνται σε μικρότερα κομμάτια, με τα χρόνια γίνονται θραύσματα, τροφή για πτηνά, θαλασσινά και ψάρια και στην συνέχεια καταλήγουν μέσω της τροφής στο πιάτο μας. Στο μικροσκόπιο όμως δεν μπαίνουν μόνο τα απορρίμματά μας, αλλά και τα τάπερ στα οποία βάζουμε το φαγητό μας και τα θερμαίνουμε, τα συνθετικά ρούχα που φοράμε και μετά πλένουμε, τα πλαστικά μπουκαλάκια από τα οποία πίνουμε νερό, τα καλλυντικά που χρησιμοποιούμε και κάποια περιέχουν ενώσεις από ένοχα πολυμερή. Φέτος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αφιέρωσε μία από τις εκστρατείες ενημέρωσης στο φαινόμενο και τόνισε την ανάγκη να ερευνηθούν οι συνέπειές τους στην υγεία μας. Οι επιστήμονες εξηγούν στο ELLE τους γνωστούς και άγνωστους κινδύνους που ενέχουν τα μικροπλαστικά για την υγεία μας και τα μέτρα που μπορούμε να πάρουμε για να προστατευτούμε.
Τι δείχνουν οι έρευνες
Το ξέρετε ότι καθημερινά καταναλώνουμε μικροσκοπικές ίνες πλαστικού στο μέγεθος ενός σπόρου σουσαμιού; Ότι όσοι πίνουμε νερό από πλαστικό μπουκαλάκι είμαστε εκτεθειμένοι σε 100.000 τέτοιες ουσίες το χρόνο; «Με βάση τις περιορισμένες πληροφορίες που διαθέτουμε, τα μικροπλαστικά στο πόσιμο νερό, στα τωρινά επίπεδα, δεν φαίνεται να θέτουν κινδύνους για την υγεία μας. Αλλά πρέπει να μάθουμε περισσότερα. Επιπλέον χρειάζεται να σταματήσουμε την αύξηση της πλαστικής ρύπανσης διεθνώς» ανακοίνωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Αυτά που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα είναι οι επιπτώσεις των πλαστικών σε άλλους οργανισμούς και όχι στον άνθρωπο.
Ενδεικτικά, μελέτη που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική έκδοση Current Environmental Health Reports (2018) έδειξε ότι το ανθρώπινο σώμα αποβάλλει πάνω από το 90% των μικροπλαστικών που καταναλώνουμε, ωστόσο μια μικρή ποσότητα κατακρατείται. Η πιθανή τοξικότητα των ουσιών που παραμένουν μέσα μας καθορίζεται από το είδος του χημικού συστατικού, τη δοσολογία, την ευαισθησία του κάθε οργανισμού κ.ά. Μελέτες σε θηλαστικά έδειξαν ότι μικροπλαστικά μπορούν να μεταφερθούν μέσω των λεγόμενων δενδριτικών κυττάρων στο λεμφικό σύστημα και στην κυκλοφορία του αίματος. Στην συνέχεια μπορούν να συσσωρευτούν σε όργανα και να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα και την κυτταρική υγεία. Μάλιστα στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ότι μίκρο και νανοπλαστικά που προέρχονταν από χειρουργικά εργαλεία, μιμούνται την δράση μορίων, τα οποία απορροφώνται από τους ιστούς και μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος. Τι σημαίνει αυτό; Μπορεί πάνω στις ίνες τους να αναπτυχθεί αποικία μικροβίων και να δημιουργηθεί φλεγμονή κ.ά. Οι επιστήμονες μιλούν και για τα νανοπλαστικά, ακόμα μικρότερα σωματίδια πλαστικών, που έχουν επίδραση σε κύτταρα του πνεύμονα, στο ήπαρ, στα εγκεφαλικά κύτταρα, στην εντερική χλωρίδα, στην αναπαραγωγή.
Όπως αναφέρει η Βασιλική Τριάντη, ενδοκρινολόγος-διαβητολόγος με μετεκπαίδευση στην γυναικεία αναπαραγωγή, πολλές από αυτές τις ουσίες (PCBs ή πολυχλωριωμένα διφαινύλια που απαγορεύτηκαν το ’70 αλλά ακόμη υπάρχουν στο έδαφος, πολυχλωριωμένες dibenzo-π-διοξίνες, πολυχλωριωμένος dibenzofurans κ.ά.) λειτουργούν ως ορμονικοί διαταρράκτες, δηλαδή μπορούν να διεγείρουν ή να αναστείλουν τα μόρια-υποδοχείς των οιστρογόνων (τις θηλυκές μας ορμόνες) στα κύτταρα του σώματος. «Τα κύρια συστήματα που επηρεάζονται είναι ο θυρεοειδής, τα επινεφρίδια και τα όργανα του αναπαραγωγικού συστήματος. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η αντρική γονιμότητα μειώνεται, παρόλο που το θέμα αυτό είναι ακόμα υπό διερεύνηση. Οι ουσίες αυτές δρουν και στην εμβρυική εξέλιξη, αναστέλλοντας τη φυσιολογική δράση της θυρεοειδικής λειτουργίας στην ωρίμανση και ανάπτυξη του εγκεφάλου και του υπόλοιπου νευρικού συστήματος. Ο ρόλος τους φαίνεται ότι είναι τερατογενετικός, μεταλλαξιολόγος, καρκινογόνος, ανοσοτοξικός και ηπατοτοξικός. Επιπλέον έχουν αναφερθεί διαταραχές στο ανοσοποιητικό, νευρικό και αναπαραγωγικό σύστημα, καρκίνος μαστού, πνεύμονα, θυρεοειδή, επινεφριδίων, ήπατος και ηπατοκαρκίνωμα, καθώς και ηπατοτοξικότητα και διαταραχές μάθησης στα παιδιά. Ενημερώνω τις γυναίκες που βλέπω και παρουσιάζουν προβλήματα γονιμότητας και διαταραχές στον κύκλο τους για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην υγεία τους η χρήση όλων αυτών των υλικών. Τους λέω να προτιμούν το γυάλινο αντί το πλαστικό μπουκάλι για το νερό τους», βλ. παρακάτω
Ζωή χωρίς πλαστικά
Η πολυετής έρευνα που διενεργεί το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» στη χώρα μας δείχνει ότι τα μικροπλαστικά υπάρχουν παντού. Όπως αναφέρει η θαλάσσια βιολόγος Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια έρευνας του Ινστιτούτου (archipelago.gr): «ο τρόπος ζωής μας προκαλεί βαρύ πλαστικό αποτύπωμα στη θάλασσα και το περιβάλλον. Το πολύ ανησυχητικό είναι ότι τα μικροπλαστικά βρίσκονται παντού, τα έχουμε βρει σε αναλύσεις μας ακόμα και σε απομακρυσμένες νησίδες σε ποσότητα αντίστοιχη με εκείνων στις ακτές της Αττικής. Στην Ελλάδα υπάρχει ανεπαρκής διαχείριση απορριμμάτων επομένως με μια βροχή τα πλαστικά απορρίμματα καταλήγουν στη θάλασσα και το περιβάλλον και στην συνέχεια στην τροφική αλυσίδα». Ορισμένες από τις συστάσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων είναι οι παρακάτω:
Διαβάζουμε τα συστατικά: Το WWF (wwf.gr) μας προτείνει να αποφεύγουμε τα σαπούνια και τα καλλυντικά προϊόντα τα οποία περιέχουν μικροπλαστικά: συστατικά όπως πολυαιθυ-λένιο (PE), πολυπροπυλένιο (PP), νάιλον, τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (ΡΕΤ/πολυεστέρας) ή πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC) και πολυμεθύλιο (PMMA) είναι πλαστικά. Αποθηκεύουμε τρόφιμα σε γυάλινες συσκευασίες, προτιμάμε ξύλινες βούρτσες και βιοδιασπώμενο νήμα για δόντια.
Αποφεύγουμε τις πλαστικές συσκευασίες φαγητού και νερού: Παρόλο που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι προσεκτικός στις συστάσεις του και οι επιστήμονες λένε ότι δεν έχει αποδειχθεί η σύνδεση πλαστικών και καρκίνου, επιβεβαιώνουν ότι αν βάζουμε κάτι ζεστό σε πλαστική συσκευασία, δηλαδή καυτό υγρό σε ένα μπουκάλι ή πλαστική μεμβράνη πάνω από το φαγητό, είναι πιθανόν να απελευθερώνονται ουσίες όπως φθαλικές ενώσεις και δισφαινόλη Α (PBA), εφόσον αυτές βρίσκονται στο υλικό αυτό (στην αγορά θα βρείτε και πλαστικά χωρίς PBA κάτι που αναγράφεται στην συσκευασία). Ακόμα το ζέσταμα σε φούρνο μικροκυμάτων μπορεί να διευκολύνει την απελευθέρωση δισφαινόλης Α, εφόσον το πλαστικό δεν είναι PBA free, δηλαδή χωρίς την επίμαχη ουσία. Τέλος αποφεύγουμε να αγοράζουμε φρούτα, λαχανικά και ψάρι σε συσκευασία για να μειώσουμε το πλαστικό αποτύπωμα.
Μειώνουμε τα πλαστικά μίας χρήσης: Στην Ελλάδα από τους 180.000 – 300.000 τόνους πλαστικής συσκευασίας που παράγονται ετησίως, μόνο ένα μικρό ποσοστό ανακυκλώνεται (Πηγή: Greenpeace.org). Μια καλή κίνηση είναι να έχουμε δικό μας γυάλινο ποτήρι και μπουκαλάκι νερού, τη δική μας πάνινη τσάντα στο σουπερμάρκετ, να μην χρησιμοποιούμε πλαστικά καλαμάκια, μαχαιροπίρουνα και να ανακυκλώνουμε.
Προτιμάμε υφάσματα χωρίς συνθετικές ίνες. Ο καθένας από εμάς ελευθερώνει καθημερινά στο περιβάλλον κατά μέσο όρο 2,4 mg μικροπλαστικών. Με ποιο τρόπο; Εκτιμάται ότι ένα μόνο ρούχο κατασκευασμένο από συνθετικές ίνες απελευθερώνει σε κάθε πλύση περίπου 1.900 μικροπλαστικές ίνες στο αποχετευτικό σύστημα οι οποίες συνήθως καταλήγουν στη θάλασσα. Το ίδιο ισχύει και με τα καλλυντικά, απολεπιστικά, καθαριστικά που περιέχουν πλαστικά μικροσωματίδια.
Αποφεύγουμε την πλύση στα «ευαίσθητα». Εξαιτίας της χρήσης περισσότερου νερού απελευθερώνονται δεκάδες χιλιάδες μικροΐνες πλαστικού. Αντίθετα, σύμφωνα με έρευνα οι συμβατικές πλύσεις χρησιμοποιούν λιγότερη ποσότητα. (Πηγή: Environment and Science Technology, 2019).
Πίνουμε βιολογικό τσάι χωρίς φακελάκι. Ορισμένες εταιρείες χρησιμοποιούν πλαστικές συσκευασίες στα φακελάκια τσαγιού, όχι αμιγώς χάρτινες. Όμως με αυτό τον τρόπο απελευθερώνονται στο βραστό νερό περίπου 11,6 δισεκατομμύρια μικροπλαστικά σωματίδια. Απολαύστε το τσάι σας έχοντας σουρώσει την ποσότητα που θέλετε και χωρίς την πλαστική συσκευασία του στο φλιτζάνι σας. (Πηγή: Journal of Environmental Science and Technology).
Κάνουμε την περιοχή μας plastic-free: Αναζητάμε συμμάχους γιατί μαζί τα καταφέρνουμε καλύτερα. Ενημερωθείτε για τις δράσεις που κάνει το ίδρυμα Αθανάσιου Λασκαρίδη σε 10 νησιά. Στο πλαίσιο αυτών η Δονούσα και η Σίκινος μείωσαν κατά πολύ τη χρήση πλαστικού, ειδικά εκείνο της μίας χρήσης (seachange.aclcf.org).
Η αλήθεια είναι πως σήμερα ό,τι πετάμε καταλήγει σε νανοσωματίδια στο πιάτο μας και μέρος του συσσωρεύεται και στον λιπώδη ιστό μας. Οι ακριβείς συνέπειες αυτού είναι ακόμα άγνωστες. Ένα από τα βήματα που περιμένουμε να γίνουν τα επόμενα χρόνια είναι μια νέα τεχνολογία που διυλίζει ό,τι καταλήγει στη θάλασσα και προς το παρόν λειτουργεί επιλεκτικά στην Ελλάδα μέσω του ερευνητικού προγράμματος Claim που τρέχει το Ελληνικό Κέντρο θαλάσσιων Ερευνών (claim-h2020project.eu). Εμείς, το ελάχιστο που έχουμε να κάνουμε ως πολίτες, είναι να ακολουθήσουμε μια πιο καθαρή ζωή, απαλλαγμένη από τις βλαβερές ουσίες που καταλήγουν στον οργανισμό μας. Ακόμα, μπορούμε να αναζητήσουμε κάποιο φίλτρο νερού που αποδεδειγμένα, μέσω πιστοποιητικών, κατακρατεί τις πιο μικροσκοπικές ίνες πλαστικών.
Το ξέρατε ότι…
πίνοντας νερό από πλαστικό μπουκαλάκι καταναλώνετε επιπλέον 90.000 μικροπλαστικά σωματίδια κάθε χρόνο όταν η αντίστοιχη τιμή για το νερό της βρύσης είναι 4.000; Το νερό στα μπουκάλια περιέχει περίπου 22 φορές περισσότερα μικροπλαστικά από ό,τι το πόσιμο της βρύσης. (Πηγή: Environmental Science and Technology, 2019).
