Την πρώτη φορά που βρέθηκα σε γεύμα με τη δουλειά, ενώ είχα αρχίσει διαλειμματική νηστεία, και κατάφερα να την τηρήσω, ένιωσα απίστευτα δυνατή», θυμάται η Φανή. «Είχα πάρει την απόφασή μου συνειδητά, ήξερα πολύ καλά γιατί είχα επιλέξει τη συγκεκριμένη διατροφή και το ότι έμεινα πιστή στον στόχο μου -να μην καταναλώνω καμία τροφή εκτός από νερό ή τσάι χωρίς μέλι ή ζάχαρη από τις 7 το απόγευμα έως τις 10 το επόμενο πρωί- μου έδωσε τεράστια ικανοποίηση. Την επόμενη φορά που είχαμε ξένους στην εταιρεία και θα βγαίναμε, η αυτοπεποίθησή μου ήταν στα ύψη: ήξερα ότι θα τα κατάφερνα και πάλι να αντισταθώ στους πειρασμούς που θα περνούσαν από μπροστά μου όλο το βράδυ. Όταν όμως η κολλητή μου μας κάλεσε στο σπίτι της για να μας μαγειρέψει για τα γενέθλιά της, τα συναισθήματα δεν ήταν τα ίδια. Απείχα από το φαγητό και το ποτό χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, αλλά στο τέλος της ημέρας ένιωσα ότι δεν είχα απολαύσει το βράδυ με τους φίλους μου και πως εγώ η ίδια είχα αρχίσει να καταπιέζω τον εαυτό μου με την επιλογή μου. Όχι σωματικά (το σώμα μου είχε προσαρμοστεί απόλυτα έπειτα από εβδομάδες διαλειμματικής νηστείας), αλλά κοινωνικά, το νέο μου διατροφικό σχήμα σίγουρα είχε αρχίσει να με περιορίζει και επομένως να με πιέζει και συναισθηματικά».
Αναζητώντας τον στόχο
Ειδικά μετά την περίοδο της πρώτης καραντίνας, που άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο ξεφύγαμε διατροφικά, πολλοί βάλαμε στόχο να βελτιώσουμε τη διατροφή μας. Ο στόχος ήταν να χάσουμε κιλά και να ξαναβρούμε τη φόρμα μας και -ως δια μαγείας τότε- οι επιλογές που άρχισαν να παρελαύνουν στις οθόνες των κινητών μας ήταν πολλές. Πλέον για όλους υπάρχει μια πρόταση που να ταιριάζει στις ανάγκες του οργανισμού, την καθημερινότητα, ακόμη και τον βαθμό περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης καθενός: clean diet, paleo, vegan, keto, διαλειμματική νηστεία… Tα χαρτιά της «καλής» διατροφής, της υγείας και της ευεξίας είναι πια πολλά και ανοιχτά πάνω στο τραπέζι. Οι διαιτολόγοι και οι ερευνητές δημόσιας υγείας κανονικά θα χαίρονταν με αυτή τη στροφή, αν τα πράγματα δεν αποδεικνύονταν διαφορετικά από ό,τι δείχνουν. Διότι μπορεί το ψητό φιλέτο κοτόπουλου να είναι μια καλή επιλογή, αλλά τελικά πόσο μεγάλο κακό μπορεί να προκαλέσει ένα burger μία φορά στους τρεις μήνες, αν η παρέα έχει αποφασίσει να κλείσει στο αγαπημένο burger house και δεν συντρέχουν σημαντικοί λόγοι υγείας που να το απαγορεύουν; Ενώ ξεκινήσαμε με -φαινομενικά- τα καλύτερα κίνητρα, να ελέγξουμε το βάρος μας και να θωρακίσουμε την υγεία μας, κάπου στην πορεία, με το βλέμμα στραμμένο σταθερά στους διατροφικούς μας στόχους, αρχίσαμε να φλερτάρουμε με την εμμονή, χάνοντας μαζί και την απόλαυση.
Who’s in control?
Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών, στο τέλος της προηγούμενης χρονιάς 400.000 Έλληνες δήλωναν vegeterians, ενώ 1 στους 2 καταναλωτές είχε μειώσει το αλάτι και 1 στους 3 τη ζάχαρη. Την ίδια στιγμή, όμως, ειδικοί ψυχικής υγείας και διαιτολόγοι σε ολόκληρο τον κόσμο βλέπουν τα περιστατικά ορθορεξίας να αυξάνονται. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα άτομα που παρουσιάζουν εμμονή με τη «σωστή» και «υγιεινή» διατροφή. Η διαφορά με άλλες διατροφικές διαταραχές (ΔΔ) είναι ότι τα ορθορεξικά άτομα ανησυχούν περισσότερο για την κατάσταση της υγείας τους και όχι τόσο για την εικόνα του σώματος ή το βάρος τους. Πολλοί ειδικοί συνέδεσαν την αύξηση των περιστατικών διατροφικών διαταραχών με την πανδημία.
Εκεί που βλέπαμε την Covid-19 να παίρνει τον έλεγχο σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, τις σχέσεις, το σπίτι, τη δουλειά, τις σπουδές και τη διασκέδασή μας -και ενώ για μερικές από αυτές, δύο χρόνια μετά, ακόμα δεν έχουμε ανακτήσει τον έλεγχο-, ένα μικρό φως στο τούνελ άρχισε να διαφαίνεται: μπορεί όλα να ήταν στον αέρα, αλλά τουλάχιστον τη διατροφή μας μπορούσαμε να την ελέγξουμε. Και, μάλιστα, μαζί μ’ αυτή να βελτιώσουμε την υγεία μας. Φαινόταν να είναι μια κατάσταση win-win. «Ενώ όμως ακόμα δεν έχουμε επίσημα ερευνητικά στοιχεία, εμπειρικά βλέπουμε ότι έχουν αυξηθεί τα περιστατικά ΔΔ ή άτυπων ΔΔ, ως μια προσπάθεια των ανθρώπων να βρουν έλεγχο σε κάποιο πλαίσιο. Δυστυχώς γνωρίζουμε ήδη ότι η γενικευμένη απώλεια ελέγχου ή ελπίδας είναι προάγγελος για ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές αν δεν δώσουμε την απαραίτητη σημασία», δηλώνει στο ELLE η Βάσια Μανίκα, κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος και NLP Wellbeing Trainer.
Ολιστική διαιτολογία
Στο σεμινάριο που έκανε στη Life Academy με τίτλο «Συναισθηματικό ή νοητικό φαγητό» πριν λίγες εβδομάδες, η κα Μανίκα εξήγησε ότι αληθινό έλεγχο έχουμε όταν είμαστε συνειδητοί σε οτιδήποτε κάνουμε, συμπεριλαμβανομένης και της διατροφής. Αν το φαγητό είναι ένας ασυνείδητος τρόπος μας να καλύψουμε κάποιο συναισθηματικό κενό που οφείλεται σε αρνητικά συναισθήματα, τότε μιλάμε για συναισθηματικό φαγητό. «Κανείς δεν καταφεύγει στο συναισθηματικό φαγητό όταν αισθάνεται γνήσια χαρά ή όταν είναι ερωτευμένος. Το φαγητό είναι η τροφή του σώματος, όχι του συναισθήματος», τονίζει η ειδικός. Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι, αντί να στεκόμαστε με εμμονή και ακαμψία σε όποιο διαιτολογικό πλάνο κι αν ακολουθούμε, να είμαστε συνειδητοί κάθε φορά που τρώμε. «Είναι σημαντικό να εκπαιδευτούμε στη σωματική νοημοσύνη. Να είμαστε συνειδητοί με το σώμα μας, να δούμε τι ξέρουμε και τι δεν ξέρουμε γι’ αυτό, τι κάνουμε “για” και “με” το σώμα μας. Με επίγνωση, αναγνώριση, γνώση και ενεργή συμμετοχή. Αυτοί είναι και οι πυλώνες της σωματικής νοημοσύνης.
Σε πρώτη φάση χρειάζεται να αναγνωρίσουμε αν του προσφέρουμε την άσκηση και την ξεκούραση που έχει ανάγκη και, φυσικά, αν η τροφή που του δίνουμε καλύπτει τις δικές του ανάγκες ή τις δικές μας συναισθηματικές ανάγκες», αναφέρει η κα Μανίκα και συνεχίζει: «Στο συναισθηματικό φαγητό λειτουργούμε με μοτίβα και μάλιστα ασυνείδητα. Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος έπειτα από μια μέρα με άγχος στο γραφείο να επιστρέφει στο σπίτι και για να χαλαρώσει να τρώει μισή σοκολάτα. Χωρίς να το συνειδητοποιεί, φτιάχνει μια ρουτίνα, ένα μοτίβο, για να αποφορτιστεί από το συναίσθημα. Έτσι όμως δεν τρέφεται το σώμα, αλλά το συναίσθημα. Ενώ τα συναισθήματά μας μας πηγαίνουν είτε στο παρελθόν είτε στο μέλλον, το φαγητό είναι στο εδώ και τώρα. Το άγχος προέρχεται από το συναίσθημα του φόβου και της αβεβαιότητας για το μέλλον και, αντίστοιχα, η θλίψη προκαλείται όταν αναπολούμε το παρελθόν. Σε κάθε περίπτωση, για να γίνουμε συνειδητοί, χρειάζεται να έρθουμε στο εδώ και τώρα». Μια τεχνική που προτείνει η κα Μανίκα στους διαιτώμενους πελάτες της είναι η «άσκηση 8πλής εποπτείας»: Την ώρα που τρώμε, κάνουμε μια παύση, για να γίνουμε συνειδητοί.
Συγκεντρώνουμε όλες μας τις αισθήσεις στο εδώ και τώρα και ρωτάμε τον εαυτό μας: «Τι βλέπω, τι ακούω, τι νιώθω σαν σωματική αίσθηση (θερμοκρασία, νιώθω ότι κάθομαι στην καρέκλα μου κ.λπ.), τι μυρίζω, τι γεύομαι, πώς αισθάνομαι, τι σκέφτομαι, ποιος είμαι τώρα;». Σκανάρουμε δηλαδή τις αισθήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Επιπλέον, με την τελευταία ερώτηση («ποιος είμαι τώρα;») αποστασιοποιούμαστε, π.χ., από το κομμάτι του εαυτού μας που αγχώθηκε στο γραφείο και επανερχόμαστε στο τώρα. «Αυτή η άσκηση, μία από τις πολλές που μπορεί να συστήσει ένας διαιτολόγος που βλέπει τη διατροφή ολιστικά, θα μας προσφέρει μια παύση για να ανακτήσουμε τον έλεγχο. Μακροπρόθεσμα, βέβαια, δουλεύουμε πάνω στη στρατηγική», καταλήγει η ειδικός.
Είμαστε αυτό που τρώμε;
Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Jean-Pierre Corbeau βλέπει μία ακόμη διάσταση στην τόση προσήλωση στους διατροφικούς μας στόχους. Στο βιβλίο του Penser l’Alimentation (Σκέψεις για τη διατροφή, εκδ. Privat) γράφει: «Η ισορροπημένη διατροφή είναι συνώνυμη με την επιτυχία, την κοινωνική αποτελεσματικότητα». Στο μυαλό μας η λεπτή γραμμή μεταφράζεται σε «ένα σώμα υγιές, με υψηλές επιδόσεις. Έτσι, το φαγητό γίνεται μια ενάρετη, ηθική πράξη, που αποδεικνύει ότι διάγουμε μια απόλυτα “καλή”, καλορυθμισμένη ζωή». Αν οι διατροφικές μας επιλογές έχουν φτάσει να καθορίζουν την ταυτότητα και την αξία μας, η παραμικρή παρέκκλιση από το διαιτολογικό σχήμα που ακολουθούμε, όποιο κι αν είναι αυτό, έρχεται να ταρακουνήσει ολόκληρο το οικοδόμημα της ζωής μας.
«Θυμάμαι με πόση έκπληξη γύρισαν όλοι οι φίλοι μου να με κοιτάξουν ένα βράδυ, όταν άπλωσα το χέρι μου για να πάρω μια πιρουνιά από τα λινγκουίνι με κοτόπουλο που άχνιζαν λαχταριστά μπροστά μου. Υπάρχει κάποιος κανόνας που απαγορεύει ακόμη και να δοκιμάσουμε εμείς οι vegan ένα πιάτο με κρέας;», λέει στο ELLE η Ιρίνα, η οποία έχει αποφασίσει να απέχει από τις ζωικές τροφές τα τελευταία εφτά χρόνια για διαιτολογικούς λόγους, αλλά κυρίως γιατί καταδικάζει τη βάναυση μεταχείριση των ζώων. «Θα έπρεπε να νιώσω, δηλαδή, ότι προδίδω τον εαυτό μου και τις επιλογές μου; Όταν έβγαλα στην άκρη το κοτόπουλο, με ρώτησαν αν θα δοκίμαζα το πιάτο αν ήξερα ότι τα ζυμαρικά έχουν βράσει σε ζωμό από κοτόπουλο. Φυσικά και θα το δοκίμαζα. Τη μία φορά τον χρόνο που θα βρεθεί μπροστά μου ένα ενδιαφέρον πιάτο, κι ας περιέχει κρέας, θα το απολαύσω».
Ειδικά μετά από δύο χρόνια κατά τα οποία λίγα πράγματα μπορούσαμε να ευχαριστηθούμε, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι το φαγητό είναι και απόλαυση. Όπως τονίζει και η κα Μανίκα, «ένα από τα μεγαλύτερα ταμπού που διαπιστώνουμε όταν δουλεύουμε με διαιτώμενους, κεκλεισμένων των θυρών, είναι η απόλαυση. Απόλαυση για το φαγητό, για το σώμα, την ερωτική απόλαυση, την απόλαυση της παύσης και του δεν -κάνω-απολύτως-τίποτα, μικρή απόλαυση, μεγάλη απόλαυση. Και κάπως έτσι ξεκινούν οι ενοχές: όταν η γνήσια, αυθεντική απόλαυση για τον καθένα και την καθεμία από εμάς είναι διαφορετική από αυτό που θα έπρεπε να σημαίνει απόλαυση, με βάση τα (διαστρεβλωμένα) κοινωνικά πρότυπα».
Αν απόψε το βράδυ έχουμε κλείσει τραπέζι για να φάμε με ανθρώπους που αγαπάμε και περνάμε καλά, ας αφήσουμε στην άκρη το διατροφικό μας πρόγραμμα και ας απολαύσουμε το γεύμα και το ποτό μας. Κανείς επαγγελματίας διαιτολόγος δεν θα μας μαλώσει αν το έχουμε τηρήσει όλες τις υπόλοιπες ημέρες. Κι ακόμα κι αν μας επιπλήξει, μπορούμε να του θυμίσουμε, κλείνοντάς του συνωμοτικά το μάτι, ότι οι έρευνες του Robin Dunbar, καθηγητή Ψυχολογίας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, έχουν δείξει πως όσο πιο συχνά τρώμε με παρέα τόσο πιο πιθανό είναι να είμαστε ευτυχισμένοι και ευχαριστημένοι από τη ζωή μας.
Social media και διατροφικές διαταραχές
Με τις healthy living εφαρμογές, τα fitness challenges και τα διάφορα hacks για απώλεια βάρους να ξεπροβάλλουν κάθε τόσο στη ροή των λογαριασμών μας, οι υπεύθυνοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης γρήγορα κατάλαβαν και παραδέχτηκαν το μερίδιο της ευθύνης τους. Το TikTok, η αγαπημένη πλατφόρμα βίντεο των εφήβων, ανακοίνωσε τον Φεβρουάριο του 2021 ότι θα «παρέχει υποστήριξη σε οποιονδήποτε αντιμετωπίζει διατροφική διαταραχή», ενώ το Instagram σε κάποιες χώρες, αλλά όχι στην Ελλάδα, προβάλλει πρώτα εξωτερικές πηγές πληροφόρησης πριν δείξει τα αποτελέσματα αναζήτησης, εάν κάποιος ψάξει όρους σχετικούς με διατροφικές διαταραχές. Παρ’ όλα αυτά, μια έρευνα πέντε καθηγητών πανεπιστημίου στην Αυστραλία στις αρχές της φετινής χρονιάς αποκάλυψε πως «οι καμπάνιες στα social media για την υγεία έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα στους νέους ενήλικες».
Η ομάδα των καθηγητών Megan S. C. Lim και Mike Reid κατέληξε στο συμπέρασμα πως «οι νέοι στρέφονται στους influencers των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για θέματα που αφορούν στην υγεία τους και κρίνουν την αξιοπιστία τους από την εμφάνιση αυτών και το δικό τους ένστικτο. Οι ειδικοί υγείας πρέπει να χρησιμοποιούν τα κανάλια επικοινωνίας των νέων με τον ίδιο τρόπο που τα χρησιμοποιούν και οι ίδιοι: επιλέγοντας προσφιλή πρότυπα στο Instagram και το YouTube, γκρουπ υποστήριξης και ξεκάθαρους τίτλους στις δημοσιεύσεις στο Facebook και βίντεο με εύκολα κατανοητές οδηγίες στο YouTube». Γιατί, παρ’ όλες τις προσπάθειες, στα social networks συνεχίζουν να προβάλλονται μη ρεαλιστικά κορμιά και άπιαστα ιδανικά υγείας και ομορφιάς.
3 tips από τη διαιτολόγο για απόλαυση χωρίς ενοχές
Η διαιτολόγος-διατροφολόγος Μαρία Μαραγκουδάκη προτείνει τρεις τρόπους για να θυμόμαστε ότι ακόμη κι αν ενδώσουμε σε ένα δεύτερο κοκτέιλ, ένα λιπαρό πιάτο ή ένα παγωτό στο χέρι, καμία παρέκκλιση από το πλάνο διατροφής μας δεν ισούται με αποτυχία.
- Καμία τροφή δεν είναι «κακή». Αυτό που έχει σημασία είναι η συχνότητα και η ποσότητα. Όλα τα φαγητά είναι υγιεινά με τον τρόπο τους, γιατί θρέφουν όχι μόνο το σώμα, αλλά και το πνεύμα μας μέσω της απόλαυσης. Το να στερούμαστε «κακά» φαγητά ενώ τα επιθυμούμε πολύ, γκρεμίζει τη σχέση εμπιστοσύνης με τον εαυτό μας και μας οδηγεί σε υπερκατανάλωση.
- Τρώτε νόστιμα και θρεπτικά. Θυμηθείτε, όχι τέλεια! Δεν θα έχετε ξαφνικά ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών αν βγείτε μία ή δύο μέρες εκτός προγράμματος. Η πρόοδος και όχι η τελειότητα είναι αυτό που μετράει.
- Η άσκηση δεν είναι λιποδιαλύτης, ούτε το εργαλείο μας για να κάψουμε θερμίδες. Ή, καλύτερα, δεν είναι μόνο και κύρια αυτό. Βρείτε ένα πλάνο γυμναστικής που αγαπάτε και θα θέλετε να το ακολουθείτε για καιρό. Ο στόχος είναι να απολαμβάνετε την άσκηση, να βελτιώνεστε και να γεμίζετε ενέργεια και όρεξη.
